Asielzoekers die klagen over de lange wachttijden maken de komende tijd aanspraak op tientallen miljoenen euro’s aan dwangsommen. Staatssecretaris Van der Burg (Asiel) meldt aan de Tweede Kamer dat hij rekening houdt met dat scenario, nu het aantal ingebrekestellingen fors is opgelopen.
„Voor 2023 en 2024 wordt rekening gehouden met enkele tientallen miljoenen euro’s voor deze periode”, meldt de VVD-bewindsman. „De uiteindelijke uitkomst is zoals gezegd van zoveel factoren afhankelijk dat het finale bedrag van deze prognose sterk kan afwijken. Zonder aanvullende maatregelen loopt dit in 2025 substantieel verder op.”
Volgens Van der Burg komt dat door de hoge instroom en de beperkte capaciteit van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). „Er is namelijk sprake van een (asiel) instroomniveau dat de (huidige) verwerkingscapaciteit van de IND structureel overstijgt. Daardoor zijn oplopende werkvoorraden en langere doorlooptijden – hoe ongewenst ook – het onvermijdelijke gevolg.”
De SGP trok eerder aan de bel omdat het aantal ingebrekestellingen fors is opgelopen. SGP-Kamerlid Bisschop berekende dat dwangsommen fors in de papieren konden lopen. Daarop openbaarde de IND de kosten van afgelopen jaar: 3,4 miljoen euro. Van der Burg liet toen al weten dat het bedrag nog wel kan oplopen. Nu blijkt dat dus zelfs tot ’enkele tientallen miljoenen euro’s’ op te kunnen lopen.
Klagende asielzoekers
Van der Burg somt bovendien op wat er afgelopen jaren al aan dwangsommen is uitgekeerd. Van 2017 tot en met 2022 gaat het volgens hem om ruim 43 miljoen euro, omdat de IND niet tijdig tot een beslissing is gekomen. Het gaat zowel om bestuurlijke en rechterlijke dwangsommen. Inmiddels zijn bestuurlijke dwangsommen geschrapt, maar de Raad van State bepaalde dat klagende asielzoekers via de rechter alsnog dwangsommen moeten kunnen ontvangen.
Het kan gaan om forse bedragen, blijkt uit de een opsomming van de staatssecretaris. Per zaak kan een dwangsom maximaal 1.442 euro bedragen, maar er kunnen door een asielzoeker verschillende zaken worden aangespannen. Van der Burg erkent dat de dwangsommen in sommige gevallen kunnen oplopen tot tienduizenden euro’s per asielzoeker. „Dit kan zich in bepaalde gevallen voordoen bij rechterlijke dwangsommen. In bijzondere gevallen wordt een kortere nadere beslistermijn dan wel een hogere dwangsom opgelegd van bijvoorbeeld 500 euro per dag, met een maximum van 37.500 euro.”
Van der Burg ziet het aantal ingebrekestellingen oplopen, maar wil niet van rechterlijke dwangsommen af. „Ik zie het verbeuren van dwangsommen niet als passend middel om het nemen van een tijdige beslissing door de IND te waarborgen.”
Nieuwe wet
Dat het bedrag aan dwangsommen vorig jaar met 3,4 miljoen euro nog betrekkelijk laag lag, kwam door de tijdelijke wet waarmee de dwangsommen een poos in de ijskast stonden. Ook werd in september vorig jaar de beslistermijn in asielzaken verlengd van zes naar vijftien maanden. Eind vorig jaar verklaarde de Raad van State echter de tijdelijke wet echter niet van toepassing op dwangsommen via de rechter. Een nieuwe wet om de dwangsommen in asielzaken voorgoed af te schaffen, is er nog lang niet, zo geeft Van der Burg aan in antwoord op vragen van de SGP. Het is ’ingewikkeld en kost tijd’, zo schrijft hij.
De verlenging van de beslistermijn met negen maanden is inmiddels door de rechter ’niet proportioneel’ en ’niet rechtsgeldig’ genoemd. De rechter bepaalde dat de Staat evengoed binnen zes maanden moest beslissen. Gaat de Raad van State hierin mee, dan is er opeens een grote groep asielzoekers bij wie de beslistermijn wél is overschreden. Ze kunnen dan alsnog naar de rechter stappen om met een dwangsom te eisen dat de IND in hun zaak een beslissing neemt.
