Verslaggever Patrick van ‘t Haar, initiatiefnemer van de actie Help Oekraïne NU!, is net terug van z’n vijftiende bezoek aan Oekraïne. Wat bezielt hem om elke keer weer die kant op te gaan.
Het was een onbekende wereld, ver weg en ook een beetje raar. Tot oktober 2021, toen Rusland een enorme troepenmacht langs de Oekraïense grens opbouwde, had LC-journalist Patrick van ‘t Haar (52) helemaal niets met Oekraïne.
Wat er in het land gebeurde volgde hij als een gemiddelde nieuwsconsument. Met verbazing over de ‘groene mannetjes’, Russische militairen zonder insignes, die eind februari 2014 opdoken op de Krim. En de verkiezing van Volodymyr Zelensky in mei 2019. „Zoiets als dat Arnie uit Goede Tijden, Slechte Tijden bij ons president zou worden.”
Dichterbij kwam het allemaal niet. „Maar echt, er was niets wat erop wees dat we nu dit gesprek hebben’’, zegt Patrick aan de eettafel van zijn woning in Leeuwarden.
Na de Russische troepenopbouw haalde hij zijn informatieachterstand in, nam alles tot zich wat er over het conflict te weten viel. „Er gebeurde iets aan de rand van Europa wat gewoon heel groot was en dat wekte mijn interesse.”
Inmiddels bepaalt Oekraïne ,,een fokking groot deel’’ van Patricks leven. Hij heeft het land nu vijftien keer bezocht. Eerst alleen als journalist, later ook als hulpverlener. Hij zag er de verwoestende kracht van de oorlog die nu al meer dan duizend dagen duurt, sprak met mensen in bedreigende omstandigheden en maakte er vrienden voor het leven. Z’n vriendin Natalia, met wie hij sinds oktober 2023 een latrelatie heeft, is een Oekraïense.
De drang om daar te zijn waar het gebeurt
Terug naar donderdagochtend 24 februari 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel. Patrick stond op, zette net als altijd eerst het koffieapparaat aan en checkte het nieuws op Twitter, tegenwoordig X. „Je had het wel zien aankomen natuurlijk, maar toch was ik eerst in shock. Vrij snel daarna voelde ik ook die drang om daar te zijn waar het gebeurt. Ik heb meteen onze toenmalige hoofdredacteur geappt dat ik naar Oekraïne wilde. Die vond dat in eerste instantie niet een heel goed idee.”
De daaropvolgende dagen zat hij aan de buis gekluisterd en zag hij de vluchtelingenstroom op gang komen in reportages vanuit Polen. „En toen dacht ik: als ik niet naar Oekraïne mag, dan wil ik daarheen. Naar de Poolse grens. Om te schrijven over al die vluchtelingen. Ook omdat wij daar natuurlijk mee te maken zouden krijgen in Nederland.”
Eigenlijk is oorlog een verschijnsel waar Patrick al sinds de puberteit vat op probeert te krijgen. Zijn boekenkast staat vol met romans en naslagwerken over dit onderwerp. „Oorlog is iets onbegrijpelijks. Je kunt erover lezen en het verschrikkelijk vinden, maar wat betekent het nu echt? Wat betekent het als je ineens in een oorlogssituatie zit? En dan heb ik het niet over soldaten, maar over normale mensen. Wat betekent het in het dagelijks leven? Hoe leef je door als er oorlog is?”
Als verslaggever naar de Oekraïense grens
Uiteindelijk kreeg Patrick toch toestemming om als verslaggever naar de Oekraïense grens te gaan. Hij maakte een reportage over de chaos op het treinstation in Berlijn, sprak Jennes de Mol, de Nederlandse ambassadeur in Oekraïne die ook onderweg was naar de grensovergang en deed verslag vanuit Polen en Slowakije van de eindeloze stroom mensen.
„In Medyka, op die koude vlakte in Polen, was het echt rampzalig. Allemaal vrouwen en kinderen die de grens overkwamen en busjes met allerlei vage types: stap maar in, ik breng je weg. Het was echt een paradijs voor mensenhandelaren.”
Wat het met hem deed? „Ik liep daar met tranen in mijn ogen. Wist me in eerste instantie totaal geen houding te geven. Die mensen hebben hun hele hebben en houwen achtergelaten en zijn de grens over gevlucht. Ja, wat vraag je dan? Hoe gaat het? Los van het feit dat je een enorm taalprobleem hebt. Ik had toen geen tolk of zo.”
Voorzichtig bloeide er liefde op
Na Polen reed Patrick door naar de grens bij Oezjhorod in Slowakije. Hij noemt het zelf een belangrijk moment in zijn verhaal. „Ik kwam op het lumineuze idee dat ik op de terugweg naar Nederland wel drie personen mee zou kunnen nemen in mijn bus. Ik meldde me aan en terwijl ik in een tent een artikel aan het schrijven was voor de krant, werd ik gebeld of ik drie mensen mee kon nemen naar Leipzig. Twee vrouwen en een kind. Tanja, Natalia en Kolja. Alle drie uit Charkiv, alle drie met één tas en alle drie vloeiend Russisch sprekend en voor de rest ook helemaal niets.”
Omdat de opvang in Leipzig vol bleek te zitten, besloot Patrick het drietal mee naar Leeuwarden te nemen. Grinnikend: „En toen zat ik hier aan deze tafel met drie Oekraïners.” Na een week verhuisden zijn logees naar een tuinhuis van een gastgezin. Patrick bleef contact houden met Natalia en leerde haar via Google Translate steeds beter kennen.
Voorzichtig bloeide er liefde op, ondertussen ging de oorlog gewoon door.
In de vakantie voor het eerst naar Oekraïne
Na de bloedbaden in Bucha en Irpin wilde hij ,,meer dan ooit’’ die kant op. Hoe is het daar voor gewone mensen, die vraag liet hem niet meer los. Van de hoofdredacteur mocht hij nog altijd niet naar Oekraïne. Dus toen ging hij in z’n vakantie, vier weken in juli. Het thuisfront, z’n 20-jarige zoon en 77-jarige vader, bleef gelaten achter. „Ze hadden het wel zien aankomen. Niemand zei: ‘doe dit nu niet’. Of misschien heb ik dat verdrongen. Het stond voor mij als een paal boven water dat ik zou gaan.”
Via via had Patrick het telefoonnummer van Roman Ilnitskyi uit Irpin gekregen. Die zou hem opvangen in de zwaar getroffen voorstad van Kyiv. „Hij stond me op te wachten, deed een hek open, liet me zien waar ik de bus kon parkeren, waar ik kon slapen, waar het toilet was. En toen ging hij weg, vlak voor de avondklok. Stond ik daar, alleen, in het donker, midden in het stadje. Ik belde net met mijn vader, toen het luchtalarm afging. Het voelde wel anders dan de eerste maandag van de maand om twaalf uur, maar nee, bang was ik niet. Ik achtte de kans in zo’n groot land...”
Gek genoeg heeft Patrick altijd ,,het bizarre gevoel’’ dat hem niks zal overkomen in Oekraïne. „Die eerste keer in Irpin heb ik misschien één ontploffing gehoord, heel erg in de verte. Toen waren er nog geen drones of raketaanvallen op de schaal waarop dat nu gebeurt. De tweede keer was Rusland begonnen met ‘drones op maandag’ op Kyiv en omgeving. Toen kwam ik voor het eerst in de schuilkelder, dat deed iedereen toen nog. Dus je kopieert in feite het gedrag van de mensen die altijd in die situatie zitten. En als die mensen niet bang of paniekerig zijn...”
Geen angst, wel vaak verdriet
Hij steekt een shagje op. „Alles in Oekraïne vindt onder hoogspanning plaats. Dat vind ik er ook aantrekkelijk aan. Daar leef je in het nu, waar je hier bij ons hele cursussen voor moet volgen. Want je weet niet, zo realistisch moet je gewoon ook zijn, je weet niet wat er het volgende moment gebeurt. De contacten die je met mensen aangaat zijn daarom ook meteen veel intenser en directer.”
Angst zegt hij dus niet te kennen - of het moet die ene keer zijn geweest dat een taxichauffeur als een malle over de ringweg van Kyiv scheurde. Wat hij wel vaak voelt is verdriet, geregeld vloeien er tranen om het lot van een land dat z’n hart gestolen heeft. Het land waar z’n vriendin vandaan komt, waar z’n beste vrienden Oleg Svitlicnhij en Dima Tsvitsinskiy wonen.
‘Kleine Dima’, het 10-jarige zoontje van Oleg, staat voor hem symbool voor alle kinderen in Oekraïne wier leven in één klap een dramatische wending kreeg. „Ik heb een foto van hem waarop hij op 24 februari 2022 in een schuilkelder zit met een fietshelm op z’n hoofd en een blik in z’n ogen van what the fuck.”
Patrick van 't Haar met 'kleine Dima' in Irpin.
De eerste editie Help Oekraïne NU!
In zijn vriendschap met de vader van deze Dima ligt de oorsprong van de actie Help Oekraïne NU! en de daaruit voortgekomen Stichting Hulpacties LC, FrD en DVHN. „Toen ik de eerste keer terugkwam uit Oekraïne had ik helemaal nog geen plannen voor acties. Ik was er gewoon geweest. Ik had nog tegen Oleg gezegd: tot volgend jaar zomer.”
Eenmaal thuis zag Patrick op Facebook dat de buurmannen Oleg en Dima een crowdfundingsactie waren begonnen om geld in te zamelen waarmee ze hun zwaar beschadigde appartementencomplex zouden kunnen herstellen. „Zo’n inzamelingsactie leek me in Oekraïne best wel een lastige zaak. Dus toen heb ik ze geappt: ‘zal ik proberen om het vanuit hier over te nemen’.”
In no time was er genoeg geld voor gevelrenovatie, waarna de Oekraïense overheid bereid was om de beurs te trekken voor nieuwe ramen en kozijnen. Hiermee was de kiem gelegd voor de eerste editie van Help Oekraïne NU! in december 2022. Na een oproep in de krant vulden lezers in Leeuwarden, Groningen en Assen in totaal negen containers met spullen. De opkomst was overweldigend. Daarnaast werd in totaal 400.000 euro gedoneerd.
Leerlingen van een school in Dmytrivka met 'schatkisten' gemaakt door leerlingen van OSG Sevenwolden in Grou.
Naast journalist ook hulpverlener
Met dit geld werd onder meer een nieuw onderkomen gebouwd voor het bejaarde echtpaar Volodomyr en Natalie Shevchenko uit Irpin. De foto waarop ze glunderend voor hun huisje staan, laat Patrick nooit onberoerd. „Het waren simpele mensen die het op hun manier goed hadden met hun tuintje, hun kelder met eten. Ze regelden alles zelf en leefden gewoon hun leven, totdat dat ineens, boem, afgelopen was. Die confrontatie daarmee, met de hulpeloosheid, de kwetsbaarheid en de afhankelijkheid, die komt binnen bij mij.”
Volodomyr en Natialie voor hun nieuwe huis in Irpin, gebouwd met steun van de lezers van deze krant.
Na die eerste inzamelingsactie werd Patrick naast journalist ook hulpverlener. „De ene keer breng je hulpgoederen, de andere keer kom je verhalen halen en soms combineer je dat.’’ Het was wel even wennen, zo’n nieuwe rol als helper.
„Het liefst rij ik naar Oekraïne, zet mijn spullen neer en ga dan heel snel weer weg. Omdat ik me ongemakkelijk voel bij duizend maal duzhe d’akuju, duzhe d’akuju, duzhe d’akuju. Met die dankbaarheid kan ik niet zo goed uit de voeten. Tegelijkertijd, en dat hebben Oekraïners mij wel duidelijk gemaakt, is het feit dat jij daar bent, dat je helemaal naar ze toe bent gekomen, voor die mensen misschien wel net zo belangrijk als datgene wat je ze brengt. En dat je dat ongemak maar gewoon even moet slikken.”
Een moment van volledig instorten
In Oekraïne maakt de Leeuwarder lange dagen, alleen al door de afstanden die hij aflegt. De tijd is beperkt en hij wil zo veel mogelijk doen. Ergens tijdens zo’n reis komt een moment dat hij volledig instort. Dan ligt hij in bed en gaan alle sluizen open. „Er is altijd één avond dat ik crash. Dat kan door een ontmoeting zijn of door vermoeidheid, of een combinatie.”
Alles wat hij meemaakt, verwerkt Patrick in z’n eentje, op de terugweg naar Leeuwarden, in z’n eigen oude bus of een fonkelnieuw gesponsord exemplaar. Dat wat hij zag, bijvoorbeeld toen hij meeging met het transport van gesneuvelde soldaten, laat volgens hem geen diepe sporen na. Hoe gruwelijk ook. Hij slaapt goed, voelt zich niet depressief.
En toch: „Van mijn huidige hoofdredacteur kreeg ik deze zomer een telefoonnummer van een traumadeskundige van Artsen zonder Grenzen. Die moet ik nog steeds een keer bellen. Misschien is mijn probleem dat ik als normaal ben gaan beschouwen wat niet normaal is. Dus dat ik het heel normaal vind dat ik om de twee maand naar Oekraïne kachel, naar gebieden waar dagelijks doden vallen, bommen. Dat ik de complete verwoesting aanschouw, maar ook gewoon voel. En dat ik tot tranen toe geroerd kan raken als ik erover vertel of mensen ontmoet daar. Ja, ik heb emotie, maar dat is toch niet zo gek?”
Met 'kleine Dima', vlak voor het vertrek naar Kherson in januari 2023.
‘Onze hulp is fokking hard nodig’
Het is voor Patrick elke keer een grotere belasting om naar Oekraïne te gaan. Omdat de situatie daar vergeleken met twee jaar geleden rampzalig verslechterd is. Omdat de mensen die hem lief zijn het steeds slechter krijgen.
Tegelijkertijd neemt de urgentie toe om er juist wel geregeld heen te gaan, stelt hij. „Onze hulp is fokking hard nodig. Op een veel grotere schaal is het misschien een druppel op een gloeiende plaat. Alleen, voor de mensen die de druppel voelen, maakt het een groot verschil. Het is het verschil tussen geen huis en wel een huis. En als je ambulances en medische hulpmiddelen brengt, is het gewoon het verschil tussen leven en dood.”
Met Oleg Pudenko onderweg in Oekraïne voor de organisatie 'Op het schild', vrijwillgers die de lichamen van gesneuvelde soldaten thuisbrengen.
Help Oekraïne, ook nu!
De situatie in Oekraïne is na meer dan duizend dagen oorlog verder verslechterd. Aan het front, in de samenleving, op alle mogelijke gebieden.
Net als de afgelopen twee jaar komen LC,DvhN en Friesch Dagblad in actie voor Oekraïne. Om te helpen waar dat het hardste nodig is. Door de bouw van huizen, het ondersteunen van organisaties die psychologische hulp bieden aan kinderen en oorlogsweduwen. Het leveren van generatoren, voedsel, ambulance en vele andere vormen van humanitaire en medische hulp.
U kunt doneren via deze link of via QR-code van het donatieplatform WhyDonate.
Scan de Qr-code om te doneren.
WhyDonate houdt per donatie 0,25 cent + 1,9 procent transactiekosten in. Als u een donatie doet, let dan goed op: het platform vraagt een ‘automatische fooi’ boven op uw donatie. U kunt die zelf op 0 procent zetten.
U kunt er ook voor kiezen uw donatie rechtstreeks over te maken naar Stichting Hulpacties DvhN, FrD en LC op bankrekeningnummer NL69 ABNA 0122 8071 38
