Spoken word-artiest, host en kunstenares Cissy Joan uit Groningen. Foto: Corné Sparidaens
Haar show ‘Let’s get lyrical’ beleefde in mei een jubileum, ze werd gevraagd voor het Boekenbal en ze bereikte een publiek van duizenden tijdens de Rode Lijn-demonstratie in Groningen. Het lijkt spoken-wordartiest, zangeres en programmeur Cissy Joan (39) uit Groningen voor de wind te gaan. Maar ze zit ook in de nasleep van een burn-out. „Ik wil mezelf opnieuw uitvinden.”
Het was een hoogtepunt voor Cissy Joan, op 16 maart dit jaar, toen ze in de Amsterdamse Stadsschouwburg stond. Samen met dichters en artiesten die een link hebben met Groningen, Friesland en Drenthe traden ze op in de tijdelijke Bar Moi Eem, waar bezoekers aan het jaarlijkse Boekenbal een ‘shotje moerstaal’ konden nuttigen, naar het thema van de Boekenweek. „Ik wilde het eigenlijk Bar Goud noemen, maar mensen van buitenaf moesten de grap ook snappen.”
Cissy werd ervoor gevraagd. „Ik vond dat wel tof, ze hadden ook Tiktok Tammo kunnen vragen. Ze zochten iemand die kon hosten buiten de Randstad. Dan willen ze soms nog wel eens bij mij uitkomen.” Uiteindelijk zag ze amper een bekende auteur die avond. „Het feest was boven, daar stonden al die BN’ers te hossen. Wij stonden beneden in de foyer.” Maar: „Ik heb alle journalisten aangesproken, ik kan mijn mond dan niet houden. Ik heb ze gevraagd: ‘hoe doe je dat eigenlijk met die regionale diversiteit?’ Geen idee of ze er nog over geschreven hebben.”
Let’s get lyrical
Cissy Joan is zangeres, spoken-wordartiest en programmeur, tekenares, kunstenares, verbinder en host. Van diverse markten thuis dus. Het meest zichtbaar is ze misschien wel met haar show Let’s get lyrical met Cissy Joan. Ze zingt, spreekt en presenteert en brengt artiesten uit het hele land en soms nog verder samen in het Grand Theatre aan de Groninger Grote Markt. Dat doet ze nu al drie jaar lang, drie keer per jaar. In mei was de tiende jubileumeditie.
„Ik ben in het begin met de artistiek leider van het Grand Theatre, Judith Blankenberg, gaan zitten. Ik kreeg de vrije hand om met een voorstel te komen voor een show, in de grote zaal. Dani Brands is de vaste huispianist. Ik open de show met hem: hij speelt, ik zing of draag voor. En daarna stel ik de artiesten voor aan het publiek. Ik zou zo een show van een uur met hem kunnen vullen, we zijn goed op elkaar ingespeeld.”
Cissy Joan: "Politiek mag op mijn podium." Foto: Corné Sparidaens
De show heeft inmiddels jaarlijks een spin-off op festival Noorderzon in het Groninger Noorderplantsoen. En er kwam een educatief programma in de Korrewegwijk en De Hoogte in de stad, Let’s get lyrical in de wijk. „Een zomertraject voor spoken word, poëzie en proza. Heel vrij. Met heel toffe workshopdocenten en een eindpresentatie. Jaren geleden had ik nooit gedacht dat het zich zo zou ontwikkelen. Dat betekent ook dat er nog veel meer mogelijk is in de toekomst, als de middelen ervoor zijn.”
Niet iedereen heeft misschien meteen een duidelijk beeld bij spoken word, maar het is het genre waarmee Cissy het meest geassocieerd wordt. „Ik ben woordkunstenaar, zo noem ik mezelf. Spoken word is een term die gebruikt wordt voor performancepoëzie, dus het voordragen van poëzie op een podium. Maar het is ritmischer dan gewoon voorlezen. Spoken word is de voorloper van rap, dat weten veel mensen niet.”
Ik ben misschien niet wereldberoemd als de Spice Girls, maar ik sta wel op een podium
Er is nog een ander belangrijk onderscheid: „Spoken word heeft een maatschappelijke component. Het is ontstaan in Amerika vanuit de civil rights movement. Opstaan tegen onrecht is nog steeds belangrijk in spoken word. Je moet er iets mee te zeggen hebben, het moet ergens over gaan.” Helemaal in deze verkiezingstijd, vindt ze. „Je krijgt bij Let’s get lyrical een huiskamergevoel. Maar politiek mag op mijn podium.”
‘Noorderling met Caribisch sausje’
Cissy Joan is een echte Groningse. Ze groeide op in de wijk Beijum, bij gescheiden ouders met wie ze allebei een goede band heeft. Haar moeder komt van oorsprong uit Drenthe, haar vader uit Curaçao. „Ik heb ook familie in Friesland en in Suriname. Ik ben een echte noorderling, met een Caribisch sausje.”
Als kind was ze altijd aan het tekenen, boekjes maken, gedichten en verhaaltjes schrijven. „Ik wilde tekenares worden, lerares, modeontwerper, zangeres. En veel daarvan ben ik ook geworden. Ik ben geen lerares, maar ik geef wel veel workshops, wat eigenlijk ook lesgeven is. Ik ben misschien niet wereldberoemd als de Spice Girls, zoals ik vroeger wilde, maar ik sta wel op een podium.”
Ze probeerde verschillende studies uit. „Ik heb lang geprobeerd ‘normaal’ te zijn, een baan te vinden waarmee je geld verdient.” Maar haar artistieke kant was sterker en ze studeerde in 2013 uiteindelijk af aan de Academie voor Popcultuur in Leeuwarden. „Tijdens mijn studie kwam spoken word op mijn pad als genre. Dat was iets waar ik niemand anders voor nodig had. Ik kon dat helemaal individueel en autonoom doen. Wat er ook gebeurt, ik heb altijd mijn pen.”
Cissy Joan: "Ze zeggen vaak dat Groningen ver is, het is natuurlijk andersom.” Foto: Corné Sparidaens
Ze maakte een solovoorstelling over al die talenten van haar waarmee ze zich graag uit, maar door de coronapandemie kwam die slechts enkele keren op de planken. „Teleurstellend, ja, maar ik heb wel meer teleurstellingen meegemaakt in mijn carrière. Dat betekent niet dat ik zomaar even iets anders ga doen.”
Bewust in Groningen
Tijdens en na haar studie was Cissy een van de drijvende krachten die het spoken-*wordgenre in Groningen op de kaart zette. Ze bracht singles uit, deed werk voor en achter de schermen bij organisaties als Noordstaat. „Ik maakte groei door als organisator, als programmeur, als artiest.” Ook tourde ze met de Poëziebus door Nederland en België, samen met andere artiesten. „Met z’n allen met de bus, hotel in, hotel uit en eigen werk voordragen in tien Nederlandse en Belgische steden. Eindelijk een keer op tour.”
Maar ze bleef toch bewust in Groningen wonen. „Ik heb vaak overwogen naar de Randstad te verhuizen. Maar op een gegeven moment heb ik de keuze gemaakt: ik bouw het op in Groningen, ik doe hier mijn ding. Ze zeggen als je jong bent altijd dat je naar de grote stad moet om het daar te maken. Maar daar heb je veel meer concurrentie.”
Ik smeer iedereen die niet van hier komt eierballen aan
„Hier zijn de mensen ook gezellig, lekker down to earth. Ik voel me hier thuis, de mentaliteit is heel fijn. Groningen is groot genoeg om je eigen ding te kunnen doen en klein genoeg om een leuk netwerk te hebben. En ik werk graag met mensen uit de Randstad, maar zij wonen wel heel ver. Ze zeggen vaak dat Groningen ver is, het is natuurlijk andersom.”
Desondanks haalt Cissy voor haar show artiesten uit het hele land. „Het leukste vind ik als een artiest zegt: ‘kan ik in jouw show staan?’ Ik heb nog een paar artiesten die ik in de show wil zetten en ik probeer dan steeds een goede mix te maken met andere artiesten met wie ik al afspraken had. Ik smeer iedereen die niet van hier komt eierballen aan, haha.”
Cissy is een netwerker, een verbinder. Ze wil altijd connecties maken, het talent van mensen laten zien en hun ontwikkeling stimuleren. En dat levert soms bijzondere vriendschappen op. „Ik heb samen met mijn vader in de wijk Lewenborg Kids on Stagegedraaid ten tijde van mijn opleiding, een naschools project met kinderen waar ze gingen zingen en rappen. Een van de kinderen die toen meedeed, als tiener, is een goede vriendin van mij geworden. Als een zusje. Zulke dingen vind ik mooi.”
Wanneer te zien
Cissy Joan treedt op 18 oktober op in de Akerk in Groningen tijdens het Vrijheidsconcert, onderdeel van het Schnitgerfestival. De volgende editie van haar show Let’s get lyrical is op 21 oktober in het Grand Theatre in Groningen, met als gasten Vernon Chatlein, Ruth Ruijgers, Pierre Semudenge en Romano Liu.
Op 10 december opent ze samen met bassist Benson Itoe in de Oosterpoort in Groningen het festival How to Conduct Life. Het festival gaat over liefde, vrijheid en jezelf zijn, geïnspireerd door Alma Mahler, met onder meer een uitvoering van het eerste deel van Gustav Mahlers 8ste symfonie door het NNO.
Opgebrand
Sinds haar afstuderen werkte Cissy hard, twaalf jaar lang. Het is niet makkelijk nee zeggen als je je hart in je werk legt als artiest, om nog maar niet van de praktische kant te spreken: „Ik ben wel zzp’er in de culturele sector, ik heb niet altijd de luxe om keuzes te maken.” Dat resulteerde vorig jaar in serieuze burn-outklachten.
„De balans was scheefgeraakt. Ik moest gas terugnemen, maar ik heb ervoor gezorgd dat Let’s get lyrical in elk geval doorging. The show must go on. Dat is ook wat ik graag doe: op het podium staan, mensen verwelkomen en inspireren. Maar de volgende dag knal je neer en slaap je twaalf uur lang. Dat zien mensen niet. En als je echt opgebrand bent, dan heb je nog net energie voor de afwas en daarna voor niets meer. Later kun je je dat niet meer voorstellen, maar je hebt op zo’n moment echt rust nodig.”
Cissy bouwt haar werkzaamheden inmiddels langzaam weer op en heeft de nodige lessen geleerd. „Ik wil dat mensen zich realiseren dat je ook gewoon nee kunt zeggen en dat weekendplannen ook afspraken met jezelf kunnen zijn. Ik heb bijvoorbeeld besloten om vóór elf uur ‘s ochtends geen afspraken te plannen. En ik moet één dag in de week helemaal voor mezelf hebben.” En ze is gaan zwemmen, dat helpt ook.
Cissy Joan: "Als we als kunstenaars te veel op het regelen en kennis delen gaan zitten, dan is er te weinig ruimte om kunst te maken." Foto: Corné Sparidaens
Haar burn-out, maar ook het feit dat ze bijna 40 is, heeft haar aan het denken gezet over de vraag wie ze is en waar ze voor staat. Ze realiseert zich dat ze meer tijd en energie wil steken in het maken van eigen werk. „Als we als kunstenaars te veel op het regelen en kennis delen gaan zitten, dan is er te weinig ruimte om kunst te maken. We moeten daarvoor op onszelf focussen, hoe belangrijk het ook is om ander talent te stimuleren.”
„Ik sta absoluut achter de keuzes die afgelopen jaren heb gemaakt, maar ik denk dat ik nu ook mezelf moet supporten. Ik wil mezelf opnieuw uitvinden. Er is mij jaren geleden al gevraagd om een manuscript voor een bundel te maken, maar ik vond er nooit de tijd en ruimte voor. En ik wil interdisciplinair werken: met muziek, met taal, maar ik teken ook graag. Ik sta open voor nieuwe samenwerkingen.”
Ze schrijft over emoties, relaties, liefde, „de onderwerpen die ieder mens in het leven ervaart.” Zo maakte ze een gedicht over haar ongewenste kinderloosheid, dat ze voordroeg op Noorderzon. „Dat vind ik geen makkelijk onderwerp, het raakt me diep.” Het gedicht heeft haar een boeking opgeleverd voor het NNO op 10 december in de Oosterpoort.
Cissy Joan: "Als ik met mijn kunstenaarschap een bijdrage kan leveren tegen onrecht, dan doe ik dat." Foto: Corné Sparidaens
Tegen onrecht
Een rode draad die door haar werk loopt is opstaan tegen onrecht en opkomen voor diegenen die geen stem hebben – al van jongs af aan. „Toen ik op de basisschool zat, trommelde ik de andere kinderen op om met ze papiertjes te prikken, voor het milieu. Het heeft misschien een klein beetje geholpen”, zegt ze glimlachend.
Ze stond onlangs op de Grote Markt in Groningen voor een publiek van duizenden om een gedicht en lied – een eigen variant op Mad World – voor te dragen tijdens de Rode Lijn-demonstratie tegen de gruwelijkheden in Gaza. „Ik denk dat het mijn grootste publiek ooit was. Het was ook raar thuiskomen daarna, in je eentje. Die saamhorigheid... Mensen waren geraakt, maar ik was zelf ook geraakt. Als ik met mijn kunstenaarschap een bijdrage kan leveren op zo’n plek, dan doe ik dat. Ik identificeer me heel sterk met een uitspraak van Nina Simone: how can you be an artist if you don’t reflect the times?”
Neurodivergent is niet beter of slechter, het is anders
Ze speelde ook een grote rol bij de culturele manifestatie Bitterzoet Erfgoed in Groningen, waarin in een tentoonstelling in het Groninger Museum en op vele andere plekken – we hadden meer dan veertig partners in de stad en de provincie – het Groningse koloniale en slavernijverleden werd belicht. Ze droeg zelf ook een bijdrage met haar gedicht: Zou suiker komen van een plek waar je niet kan ademen?.
„Mij werd gevraagd of ik coördinator wilde worden. Het zou een klein project zijn van drie tentoonstellingen in drie musea, maar ik heb me ermee bemoeid en toen is het een groot project geworden. Ik hoorde regelmatig: ‘Cissy, niet te veel mensen erbij betrekken’. Maar ik dacht: als we het samen doen, kunnen we echt iets neerzetten. Ik denk dat het heeft geholpen dat ik er met nieuwsgierigheid en openheid in ben gegaan, niet met gestrekt been. En mijn gemengde afkomst was misschien een van de redenen waarom die positie mij paste.”
Neurospicy
Een onrecht waar ze zelf mee te maken heeft, is hoe de maatschappij omgaat met neurodivergentie. „Ik ben dat zelf ook. Neurodivergentie, zoals autisme, ADHD, dyslexie of hoogbegaafdheid, wordt vaak gezien als een zwakte, maar ik vind het een kracht. Uit de chaos in mijn hoofd ontstaan de mooiste dingen. Gooi het eerst allemaal maar op een hoop, daarna gaan we filteren.”
„Op mijn middelbare school kreeg ik de diagnose ADD, mijn toenmalig maatschappelijk werker was zijn tijd ver vooruit. Nu hebben veel meer mensen een diagnose. Het gaat erom dat er iets misloopt tussen wat er maatschappelijk van je verwacht wordt en hoe jij bedraad bent. Het is niet slechter of beter, het is anders. Ik vind neurodivergent – of neurospicy, zeg ik ook wel – veel interessanter dan neurotypisch. Niets ten nadele van ‘normale’ mensen, maar wat is eigenlijk normaal? Sommige dingen die normaal zouden zijn, wat communicatie betreft, vind ik heel typisch, haha.”
In het kort
Cissy Joan (1 november 1985) is de artiestennaam van Cissy Gressmann. Ze groeide op in de Groningse wijk Beijum. Ze rondde in 2013 de Minerva Academie voor Popcultuur in Leeuwarden af en maakte verschillende singles. Cissy toerde met de Poëziebus door Nederland en België en leverde bijdragen aan onder meer Poetry Circle,De Nieuws BV en Eurosonic Noorderslag. In 2019 en 2020 werkte ze aan een solovoorstelling, die door de coronapandemie beperkt te zien was. In 2022 startte haar show Let’s get lyricalmet Cissy Joan in het Grand Theatre in Groningen. In 2023 won ze de Groninger Talentprijs bij de Groninger Cultuurprijzen. Cissy is te volgen op Instagram: instagram.com/cissy.joan.
