Burgemeester Jaap Velema van de gemeente Westerwolde. Foto: Jilmer Postma
Het gaat nog zeker maanden duren voordat er stelselmatig minder dan 2000 asielzoekers in Ter Apel worden opgevangen. Nieuwe boetes hebben echt geen zin, bepleit COA maandag in de rechtbank van Groningen.
Pas in de loop van 2025 verwacht het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) dat de situatie in Ter Apel normaliseert. Er kan simpelweg niet harder worden gelopen door de organisatie, zegt bestuursvoorzitter van COA Milo Schoenmaker maandag tegen de rechtbank in Groningen.
Voor de tweede maal heeft Westerwolde het COA voor de rechter gedaagd. Als COA in de toekomst alsnog meer dan 2000 personen opvangt in Ter Apel, moet de opvangorganisatie voor iedere dag waarop dit gebeurt 75.000 euro betalen, vindt Westerwolde.
Het geëiste bedrag is gebaseerd op de duurst mogelijke opvang: die in hotels. Daarmee wil Westerwolde afdwingen dat er geen financiële prikkel kan zijn om toch meer asielzoekers op te vangen in Ter Apel.
‘COA heeft een verantwoordelijkheid bij schietincident’
Bovendien is er getouwtrek over wie er meegeteld moet worden. Alleen de mensen die in Ter Apel slapen of ook de mensen in de nachtopvang die ‘s ochtends weer worden teruggebracht naar Ter Apel? Velema vindt dat óók de mensen in de nachtopvang meegeteld moeten worden. Zij belasten de opvang en het dorp. Maar volgens het COA zijn beide partijen altijd uitgegaan van het aantal overnachtingen.
Zo’n 20 procent van de mensen die op dit moment in Ter Apel verblijft is kansarm, schets burgemeester Jaap Velema van de gemeente Westerwolde tijdens de zitting. Gepaard met de overbezetting zorgt dat voor spanningen en ‘ernstige incidenten’ op het COA-terrein en daarbuiten. Zoals het schietincident bij de HEMA enkele maanden terug: „Daarin heeft COA een verantwoordelijkheid”, zegt de burgemeester over de verwarde asielzoeker die werd neergeschoten door de politie.
Velema is het helemaal beu dat de opvangorganisatie zich maar niet aan de afspraak houdt. Telkens werden beloften gedaan. Die werden soms tijdelijk nagekomen, maar meestal helemaal niet. Volgens hem werkt COA hard, maar kan er nog harder worden gewerkt. Bijvoorbeeld door meer te doen met Rijksvastgoed of defensieterreinen en kan de opdrachtgever van COA, het Ministerie van Asiel en Migratie meer druk bij gemeenten leggen.
Geen beloftes meer
COA is inmiddels klaar met beloven. Waar de organisatie begin dit jaar nog zei écht de rechterlijke uitspraak na te komen (‘dat zouden we ook doen zonder dwangsom’), toonden de afgelopen maanden het tegendeel. Vrijwel ieder nacht overtrad COA de afspraak. Inmiddels is de boodschap: we kunnen het op dit moment simpelweg niet.
Woningnood, stikstofproblematiek, personeelstekort, zorgwekkende ontwikkelingen in het Midden-Oosten en Oekraïne, het uitblijven van de Spreidingswet: het zit allemaal tegen. „COA kan niet meer doen dan het nu doet, een dwangsom zal daar geen verandering in brengen”, zegt Schoenmaker.
180 graden gedraaid
Dat zorgt voor verbazing bij de rechter. „De vorige keer zei u: ‘die dwangsom hoeft niet. Als de rechtbank zegt dat we dit moeten doen, doen we dat.’ Nu zegt u dat het onmogelijk is. Hoe komt dat? De woningnood was er toen en is er nu. Waarom deze 180 graden draai?”
Wat volgt is een pleidooi over hoe COA ontzettend zijn best doet, maar dat alle plekken nu echt voor 100 procent of zelfs meer zijn gevuld. Er zijn ook nog veel te veel statushouders die eigenlijk in een gemeente geplaatst moeten worden. Veertig nieuwe plekken werden geopend sinds de vorige zitting. Bij het openen van nieuwe locaties, loopt COA echter vaak tegen problemen aan, zoals in Zaanstad.
Daar hangt de opening van een opvang op een pontons voor 1000 asielzoekers vast op een stroomkabel én een stoplicht. Die stroomkabel is heel speciaal en moet op maat worden gemaakt, de aggregaten die COA tot die tijd wilde gebruiken mogen niet van de gemeente. Het stoplicht is bedoeld voor wanneer er brand is, zodat de brandweer tegen het verkeer in kan rijden. Maar voor het stoplicht heeft COA ook nog geen toestemming.
Tegelijk ‘zijn de marges in alle locaties weg’, zegt Schoenmaker. „Van het weekend werd ik gebeld dat we 35 plekken te kort hadden. Zo weinig speling hebben we.”
‘We maken geen economische afweging’
Het opleggen van een dwangsom is volgens COA dan ook volstrekt onnodig, want die is juist bedoeld als prikkel om te voldoen aan de rechterlijke uitspraak. En nog een sprintje erbij trekken, dat zit er simpelweg niet in. „Een dwangsom zou suggereren dat we wel meer kunnen doen, maar dat nalaten. We maken geen economische afweging”, kaatst Schoenmaker – geërgerd – terug richting de gemeente en de hoogte van de geëiste dwangsom.
Volgens COA heeft de Spreidingswet ervoor gezorgd dat veel gemeenten plannen zijn gaan maken. Als die doorgaan, is de problematiek in Ter Apel halverwege 2025 opgelost, is de voorspelling.
