Van ziekte herstelde Johan Remkes was bijna premier geweest

Het zijn zomaar wat nieuwsfeiten uit het boek Het kon minder van Peter Kee en Thijs Broer, met als ondertitel De lessen van Johan Remkes. Op een onderhoudende manier beschrijven de journalisten het leven van de 74-jarige Groningse VVD-politicus, die tot zijn eigen verbazing aan het eind van zijn carrière in het middelpunt van de politieke belangstelling kwam te staan.

De lange, wat slungelige man in regenjas die vaak rokend voor de deur stond. De raspoliticus die in vijftig jaar tijd een stempel drukte op de Groningse en uiteindelijk ook de landelijke politiek. De ‘Rutte-fluisteraar’ die de laatste jaren telkens gevraagd allerlei vastlopende Haagse dossiers op te lossen, van kabinetsformatie tot stikstofprobleem.

De schrijvers voerden tientallen gesprekken met Remkes zelf en mensen om hem heen. Over zijn jeugd als tuinderzoon in Zuidbroek, het begin van zijn carrière als voorzitter van de JOVD en in de Groningse gemeenteraad. Over zijn jaren als gedeputeerde, over hoe hij Tweede Kamerlid werd, staatssecretaris, minister, Commissaris van de Koningin in Noord-Holland en interim-gouverneur van Limburg. En over hoe hij ‘de beste burgemeester was die Groningen nooit heeft gehad’.

Remkes kon scherp uit de hoek kon komen in de gemeenteraad, waar zijn carriere begon. Maar dronk na afloop ook altijd een biertje met zijn grootste politieke vijanden. Zo ontstond ook het Akkoord van de Wolthoorn, waarin Remkes en PvdA’er Roel Vos een provinciebestuur zonder het CDA in elkaar knutselden. Toen nog een unicum in de Nederlandse politiek.

Hij ging naar Den Haag in de tijd van Frits Bolkestein, zag van dichtbij de opkomst van Pim Fortuyn, en trad toe tot een kabinet met de LPF. Zag daar hoe de bewindslieden Herman Heinsbroek en Eduard Bomhoff elkaar de ten uit vochten, en volgde de machinaties in de top van de VVD en de opkomst van Geert Wilders, Rita Verdonk en Mark Rutte.

Remkes komt als minister van Binnenlandse Zaken onder vuur te liggen als hij tijdens de kerstvakantie in 2004 op vakantie is op het Thaise eiland Koh Samui, in het vakantiehuis dat hij tien jaar ervoor met vrienden heeft gekocht. Op dat moment is honderden kilometers verderop de tsunami-ramp geweest. Remkes is als minister ook verantwoordelijk voor de rampenbestrijding maar ziet eerst niet hoe hij op een totaal andere plek in Thailand van nut kan zijn bij de ramp. Hij wordt door pers en politiek helemaal door de mangel gehaald.

‘Hij ligt in de lijkenlucht op het strand’, schijnt het PvdA-Kamerlid Harm Evert Waalkens gezegd te hebben. Het zijn van die zeldzame momenten dat de onverstoorbaarheid van Remkes hem ook wel eens in de weg kan zitten, schrijven Kee en Broer.

Al in de jaren als gedeputeerde krijgt hij te maken met de aardbevingen in Groningen, en de eerste waarschuwingen van PvdA-statenlid Meent van der Sluis uit Assen. Net als veel ander bestuurders neemt Remkes de noodsignalen eerst niet serieus. Hij regelt wel geld voor hogere dijken en sterkere sluizen tegen de bodemdaling.

Achter de schermen waarschuwt Remkes, volgens het boek, in de jaren erna vaker voor de gevolgen van de gaswinning. In 2014, Remkes is inmiddels commissaris van de Koningin in Noord-Holland, schrijft hij een brief aan Henk Kamp, de VVD-minister die dan het besluit neemt de gaswinning in Groningen ondanks de toenemende bevingen verder op te voeren. ‘Beste Henk’, schrijft Remkes, en hij waarschuwt dat de structuur die het kabinet optuigt voor afhandeling van de schade niet deugt. Er wordt niets mee gedaan.

Vier jaar later komt Remkes Mark Rutte tegen bij de Matthäus Passion, vlak nadat het kabinet heeft besloten de gaswinning af te bouwen. Bijkomend voordeel, zegt Rutte, is dat het kabinet dan minder geld in de versterkingsoperatie in Groningen hoeft te steken. Remkes schrikt en laat Rutte weten dat dat een geweldig misverstand is.

Als hij informateur is van het laatste kabinet-Rutte haalt hij de onderhandelaars naar Groningen om ze in te peperen dat er in de provincie meer moet gebeuren. En als Rutte na de presentatie van het parlementaire enquêterapport over de Groninger gaswinning wat lauw reageert, wordt hij later door Remkes op andere gedachten gebracht, suggereren de schrijvers

Later voert Remkes samen met commissaris van de Koning René Paas en burgemeester Koen Schuiling onderhandelingen met het kabinet over de herstelbetalingen aan Groningen, met als inzet 30 miljard euro. Het wordt 22 miljard. ,,Remkes steekt voor de deur van het dorpshuis in Garmerwolde een sjekkie op en denkt: Het kon minder’’, schrijven Kee en Broer.

Als informateur heeft hij twee jaar daarvoor onderhandelingen tussen Sigrid Kaag van D66, Mark Rutte en Wopke Hoekstra vlot weten te trekken. VVD, CDA en D66 hebben nog een andere partij er bij nodig om een meerderheid te halen en Kaag wil GroenLinks en PvdA, maar de anderen willen alleen de ChristenUnie.

Als het Remkes tijdens een van de maanden durende gesprekken te lang duurt en hij Kaag boos aanspreekt, verschijnen er nare berichten over hem in de pers. Spindoctors van D66 fluisteren in de wandelgangen van de Tweede Kamer dat Remkes ‘warrig’ was tijdens de onderhandelingen en er ‘drank in de man was’.

Als duidelijk wordt dat D66 de bron van de roddel is, moet Kaag haar excuses aanbieden. Het lijkt ook tot een doorbraak in de onderhandelingen te leiden, suggereren Kee en Broer. Remkes laat in een van de daaropvolgende sessies zonder enig overleg met de andere partijen weten dat er maar gewoon een meerderheidskabinet moet komen met de ChristenUnie, zonder GroenLinks en PvdA, terwijl hij Kaag strak aankijkt. Die knikt ,,tot verbijstering van Lilianne Ploumen en Jesse Klaver’’.

Als de onderhandelingen geslaagd zijn, stuurt D66 nog een cadeau aan Remkes met een fles jenever erin. Remkes reageert er grommend van woede op en Kaag biedt voor de tweede keer haar excuses aan.

Het zijn de jaren waarin Remkes vaker gevraagd wordt als brandjesblusser in Den Haag. Zo krijgt hij van alle kanten complimenten voor zijn stikstofrapport. Caroline van der Plas zegt zelfs dat ze verliefd op hem is. Legendarisch worden zijn woorden: ,,Ik zag wanhoop in de ogen van redelijke mensen’’, over angstige boeren.

Maar uiteindelijk komt er van het stikstofbeleid onder dat laatste kabinet-Rutte ook niets terecht en valt de coalitie die onder zo veel druk door Remkes in elkaar is geknutseld ook weer uit elkaar. Rutte stopt ermee en tijdens de verkiezingscampagne die volgt, zet de VVD de deur open naar regeren met Geert Wilders.

Tot groot leedwezen van het Gezelschap Tuinslang, zoals een groep oudere VVD’ers die regelmatig samen een borrel drinken zich noemt. Mannen als Ed Nijpels, Loek Hermans, Dick Dees, Jos van Rey en Han ten Broeke. De VVD is in een fuik gezwommen door de deur op een kier te zetten, vindt de groep.

Remkes spuit in Buitenhof zijn mening. Hij is geen voorstander van regeren met Wilders, laat hij weten. Hij ziet alleen een gedoogconstructie voor zich. Weer wordt er niet naar hem geluisterd.

Tegen Broer en Kee bekent hij dat hij in die dagen ook nog gevraagd is als premier. Niet door Dilan Yesilgöz of Mark Rutte, hij wil niet zeggen door wie wel. Maar hij ziet er van af en ziet zijn gelijk bevestigd door hoe het verder gaat met het kabinet-Schoof.

Afgelopen najaar wordt Remkes plotseling ernstig ziek. De artsen in het Martini Ziekenhuis stellen een hersenontsteking vast die levensbedreigend kan zijn. Hij herstelt in de maanden die volgen maar houdt een tijd last van geheugenproblemen en ziet zich gedwongen de meeste van zijn bestuursfuncties neer te leggen, zoals het voorzitterschap van het Nationaal Programma Groningen. Mark Rutte werkt dan al voor de NAVO maar belt regelmatig met hem en zijn vrouw Nicolette hoe het gaat.

In januari verschijnt hij weer in het openbaar, als hij van RTV Noord de oeuvreprijs voor Groninger van het Jaar in ontvangst mag nemen. Hij is dan niet optimaal gezond, laat hij aan de omroep weten. De maanden erna doet hij het heel rustig aan maar in juni is hij alweer voldoende hersteld om de schrijvers te ontvangen in zijn woning aan de Noorderhaven in Groningen.

Hij wil ook zijn mening wel weer kwijt over de strubbelingen van het kabinet-Schoof. Er is maar weer gebleken dat er met Wilders niet valt samen te werken, vindt hij. Daar moet de VVD wat hem betreft dus nooit meer aan beginnen. De VVD moet het ‘trappen naar links’ niet overdrijven.

Hij vindt het ook onzin om te doen alsof GroenLinks-PvdA een groter gevaar is dan de PVV. En hij laat weten dat hij zich grote zorgen maakt of Nederland nog wel te besturen is. De leiders van de middenpartijen moeten wat hem betreft toch eens bij elkaar gaan zitten om een kopje koffie te drinken.

Het kon minder, de lessen van Johan Remkes. Door Thijs Broer en Peter Kee. Uitgeverij Pluim.