Femke Buiskool, ervaringsdeskundige bij Filomena. Foto: Marjorie Noë
Groningen heeft sinds woensdag een Steunpunt Femicide, het tweede in het land na Rotterdam. Hoe voorkom je als vrouw dat een giftige relatie je letterlijk fataal wordt? En wat kan je omgeving daarin betekenen?
Je bent dolverliefd, nog nooit begreep iemand jou zó goed als deze ene man, met zijn romantische cadeautjes en lieve gebaartjes. Binnen een paar maanden zit je in huwelijksbootje, als een prinsesje op een roze wolk. En dán dondert hij je er keihard van af. Honderden vrouwen in Nederland overkomt het, jaarlijks bekopen een kleine vijftig dat met de dood.
Femicide ofwel vrouwenmoord is een eeuwenoud maar hardnekkig probleem. Iedere acht dagen sterft in Nederland een vrouw een gewelddadige dood, in driekwart van alle gevallen door toedoen van een partner of ex-partner. Het Noorden leek lang een gunstige uitzondering, maar dat verschuift. Viel voorheen een op de tien slachtoffers van femicide te betreuren in Groningen, Drenthe en Friesland, de laatste jaren is dat opgelopen tot 14 procent van alle femicides.
Vrouwenopvang verwacht grote behoefte aan steunpunt
Tijd voor actie, vonden ze bij de Vrouwenopvang in Groningen. In het hart van de Oosterpark-wijk, op de plek waar eens FC Groningen voetbalde, ging woensdagavond Steunpunt Filomena Groningen open. Opgezet met financiële steun van het stadsbestuur en te beginnen met inloopuren op de maandagmiddag en donderdagmorgen. Maar dat worden er zeker meer als de behoefte zo groot blijkt als ze bij de Vrouwenopvang denken.
Vrouwen die gevangen zitten in een (levens)bedreigende relatie kunnen zonder afspraak of verdere verplichting binnenlopen bij het steunpunt. En als dat niet lukt, kunnen ze ook voor raad en advies bellen of mobiel chatten, dat laatste desnoods ook in de nacht. Een achtkoppig team zit klaar om te helpen: vier professionele ‘casemanagers’ en vier ‘ervaringsdeskundigen’. Dat zijn vrouwen die zelf door de hel zijn gegaan en het, soms ternauwernood, overleefd hebben.
Zo’n ervaringsdeskundige is Femke Buiskool. Nog geen 18 jaar was ze toen ze hoteldebotel verliefd raakte en binnen de kortste keren getrouwd was en zwanger van een tweeling. Dat er iets niet helemaal klopte, was haar al snel duidelijk. Maar pas na 18 jaar en een lange reeks van steeds gewelddadiger mishandelingen en doodsbedreigingen durfde ze er iets aan te doen en aan te kloppen voor hulp.
‘Intieme terreur’ is een sluipend proces
Want dát is misschien wel het grootste probleem, weet de Groningse. ‘Huiselijk geweld’ of scherper geformuleerd ‘intieme terreur’ is een sluipend proces. Stap voor stap, maar hoe dan ook onafwendbaar, groeien vrouwen naar een situatie toe waarin ze zelf niet meer weten wat normaal is en wat niet.
Toen Femke na jaren therapie zocht, was dat aanvankelijk niet om zich aan haar relatie te ontworstelen, maar om iets aan haar vermeende adhd te doen. Ze was ervan overtuigd dat dat de oorzaak was van de ‘fouten’ die haar man zo boos maakten dat hij haar keel dicht kneep, tijdens de gevorderde zwangerschap hard in haar buik schopte of haar aan de haren van de trap sleepte toen ze de vloerverwarming beneden te hoog zou hebben gezet.
En zelfs dat was nog steeds niet genoeg om met hem te breken. „Uiteindelijk denk je dat jíj gek bent”, zegt Femke. Terwijl onderzoek uitwijst dat intieme terreur zich vrijwel altijd volgens een vast patroon ontwikkelt. „Wetenschappers noemen femicide wel de meest voorspelbare vorm van moord”, zegt Paulien Sissingh, manager van de vrouwenopvang.
Slachtoffer ziet rode vlaggen zelf vaak als laatste
Daarvan werd Femke zich eigenlijk pas een halfjaar geleden, dertien jaar na de breuk, echt bewust tijdens een cursus voor haar werk bij het aanstaande steunpunt. „Ik dacht: ik kom daar als ervaringsdeskundige even wat praktische context bij alle theoretische leerstof geven. Maar het was juist omgekeerd: bij alles wat daar gezegd werd, kon ik mijn eigen leven box voor box afvinken. Dat was echt een eyeopener.”
Het proces voltrekt zich stap voor stap. Slachtoffers zien het zelf meestal als laatste, maar voor de omgeving zijn het, fase voor fase, evenzovele ‘rode vlaggen’ dat het misgaat. „Als je ziet dat een vriendin, zus, collega of kennis zich van het ene op het andere moment volkomen verliest in een nieuwe liefde en binnen maanden trouwt, is dat vaak al een eerste signaal dat er iets niet goed gaat”, zegt Sissingh.
Daarna begint het isoleren. „Zodra de ‘buit’ binnen is, wordt zo’n vrouw langzaam maar zeker van haar sociale netwerk afgesneden. Voor visites wordt ze alleen nog door haar partner gebracht en gehaald, ze zit voortdurend op de telefoon om hem te laten weten waar ze is.” Potentiële femicide-plegers zoeken absolute controle over hun partner. Als dat wordt bedreigd, ‘herstellen’ ze dat met buitensporig geweld.
Luisteren werkt beter voor vrouwen dan oordelen
De omgeving ziet zulke patronen meestal eerder dan het slachtoffer. Maar, benadrukt Femke: ingrijpen kan ook averechts uitpakken. Aandringen op maatregelen of een scheiding kan vrouwen in een giftige relatie juist ook verder het isolement injagen. „Zelf heb ik heel veel gehad aan een goede vriendin. Júist omdat ze geen stelling nam toen ik nog met mijn ex was, maar geduldig bleef vragen hoe het ging, of alles goed was. Pas toen ik zelf de keus had gemaakt, koos ze vol mijn kant. Simpelweg luisteren en niet (ver)oordelen is het beste wat de omgeving kan doen.”
Haar inmiddels 24-jarige tweelingdochters hebben geleden onder het gewelddadige huwelijk, beseft ze. De een heeft helemaal geen contact meer met haar vader, de ander nog wel. Zij is nu zwanger van haar eerste kind. „Mijn contact met hem is minimaal, maar dat zal aantrekken als de baby er is. Dat is lastig, ja. Ik zeg altijd: deze ervaring heeft me écht veranderd, maar ik lijd er niet meer onder. Toch zal ik nooit meer met hem alleen in een ruimte zijn.”
