Dit is de week van het Forum in Groningen. Het op z’n zachtst gezegd opvallende pand aan de rand van de Grote Markt in de stad Groningen gaat officieel open. Vele honderden bouwvakkers hielpen sinds 2012 voor bouwer BAM aan de realisering van Forum Groningen; op een besloten avond mogen ze deze week bekijken hoe het is geworden.
Projectdirecteur Jos Rona van BAM Bouw en Vastgoed verheugt zich op het ‘bouwfeestje’ vlak voor de opening. ,,Zoiets gebeurt helaas bijna nooit, maar nu gelukkig wel. Meewerken aan het Forum was voor iedereen speciaal. Zo groot op zo’n kleine oppervlakte, de vormgeving, de plek in hartje Stad. Er bestaan meer ‘moeilijke’ gebouwen waar bouwers trots op zijn, maar dit kent in Nederland zijn gelijke niet.’’
Volgens Rona heeft en houdt het gebouw door alle bijzonderheden een speciale plek binnen de hele BAM-familie, inclusief de circa zestig onderaannemers en leveranciers die er nauw bij waren betrokken. Ondanks een jaar vertraging en anderhalf jaar bouwuitloop.
Er gebeurde een hoop sinds de bouwstart in 2012. De ‘bouw’ speelde zich niet alleen af aan de Grote Markt. De 150 jaar oude Koninklijke BAM groep (met een omzet van 7 miljard euro in 2018 ’s lands grootste bouwer) richtte een tweede bouwplaats in aan de Bornholmstraat aan de rand van de stad. De lange liftschachten werden aan de Ulgersmaweg samengesteld.
Bijna alle bouwmaterialen werden via deze uitvalsbasis – de ‘hub’ – met kleinere auto’s naar de Grote Markt gebracht. Inclusief het steigermateriaal en al het Portugees natuursteen. ,,De plek maakte ons afhankelijk van de logistiek. Het is een enorme puzzel geweest om zoveel mogelijk tegelijk te doen, zonder dat iemand op z’n spullen hoefde te wachten. Op de drukste momenten waren er 190 mensen tegelijk aan de slag’’, aldus Rona.
Alleen de staalconstructie werd rechtstreeks door de fabrikant afgeleverd, in zo zwaar mogelijke delen. ,,Onze torenkranen konden maximaal 17 ton tillen. Daar hield leverancier Nagelhout uit Bakhuizen, die we nog kenden van de bouw van de Amsterdam Arena, rekening mee. Hij kon toen nog aanrijden vanaf de Grote Markt. Later was de bouwplaats rondom dicht gebouwd, op een paar kleine toegangen na.
Technisch zit het Forum zo bijzonder in elkaar, met acht schuine gevelvlakken die naar boven toe overhellen in plaats van taps aflopen, dat het alleen dankzij gebruik van digitale bouwtechnieken kon worden gerealiseerd. ,,Vijftien jaar geleden waren we niet in staat geweest dit te maken.’’
Zelfs de bodem was al digitaal ingemeten voordat de eerste schop in 2012 de grond in ging. ,,De bouwkuip was veel groter dan het gebouw omdat de parkeergarage doorloopt onder de Nieuwe Markt. Daardoor was er een zware draagstructuur nodig, met extra gewapend beton.’’
De vijf etages diepe bouwkuip wordt omringd door een 1,20 meter dikke diepwand. ,,We gingen voor zekerheid in veiligheid’’, zegt Elzo Dijkhuis die de bouw sinds 2009 voor de gemeente begeleidt. Op één hoek moest de diepwand 40 in plaats van 25 meter de grond in vanwege de zachte bodem. Bij het uitgraven kregen duikers – er werd ‘nat’ gebouwd – juist te maken met keiharde grond die ze moeilijk weg kregen.
In de imposante bouwkuip was ruimte voor twee vaste bouwkranen: in elke liftschacht een. Het waren de twee kernen van het gebouw. Ze kregen betonnen vloeren rondom en de rest van het pand werd er met grote stalen constructies aan en tussen gehangen, alles op de centimeter nauwkeurig.
Het paste, bleek toen we boven waren en naar elkaar toe bouwden. ,,Er zijn veel kartonnen maquettes uitgedeeld waar je het Forum uit kon knippen. Het echte gebouw ziet er precies zo uit. Hoe spannend kan het zijn, denk je dan. Maar technisch is het een enorme klus geweest omdat er een hoop rare dingen in zitten. Zoals de grote roltrappen die al heel vroeg naar binnen moesten.’’
Ook bijzonder voor zo’n groot gebouw: het is aardgasvrij dankzij een wko-systeem (vooraf bekend) én aardbevingsbestendig – dat kwam er in 2014 bij.
De discussie na de aardbeving bij Huizinge, in augustus 2012, leidde twee jaar later tot het tijdelijk stilleggen van de bouw en een nieuwe aanpak. Gemeente en BAM gingen op alle fronten samenwerken. Het oude contract met een strakke scheiding tussen opdrachtgever die alles bepaalt en bouwer die uitvoert, werd overboord gegooid om de bouw alsnog zo snel mogelijk te realiseren.
,,Vanaf het aardbevingsverhaal zijn we samen opgetrokken vanuit hetzelfde belang. BAM kreeg meer verantwoordelijkheid, problemen werden samen aangepakt.’’ Daar zag aan beide kanten niet iedereen de voordelen van. Sommige bouwteams kregen nieuwe mensen. ,,We hadden in een soort herenakkoord afgesproken om elkaar niet te verrassen.’’
De nieuwe organisatievorm vergde veel meer afstemming en vooral meer onderling vertrouwen. Dat ontstond toen zowel het constructiebedrijf dat de gemeente adviseerde – ABT ingenieurs uit Velp – als de BAM-afdeling advies en engineering zijn heil zocht bij (afzonderlijke) partners in Nieuw Zeeland en oplossingen aandroegen.
De vorm van het gebouw bleek, hoewel niet handig in een seismisch gevoelig gebied, geen onoverkomelijk probleem. De extra bouwkosten (oorspronkelijk 71 miljoen euro) bijna wel.
Er moest 23 miljoen euro bij om het pand veilig te maken en de vertraging leverde nog eens 45 miljoen gevolgschade. Reeds gemaakte staalconstructies waren niet meer bruikbaar en de bouwplaats moest anders worden ingericht. Onder de schade vielen ook zaken als extra huur (voor onder meer de bibliotheek die al was verkocht), rentelasten en lagere opbrengsten (bijvoorbeeld omdat de parkeergarage later openging).
Het duurde lang voordat BAM de meerkosten had berekend en de NAM akkoord ging. Daar kwam ook de minister nog bij aan te pas. Rona: ,,Het is heel spannend geweest. We hebben wel eens gekscherend tegen elkaar gezegd dat er misschien toch alleen een plein op de parkeergarage zou komen.’’
Op de begane grond moest 70 procent van het gewapend beton er weer uit, op de eerste verdieping alles. Dat was voor omwonenden en personeel een zware tijd. ,,Er is vijf maanden gebikt met betonhamers, soms zes dagen in de week. Dat hield niet iedereen vol.’’
Dankzij de nieuwe aanpak waren de voorbereidingen – alles moest opnieuw worden getekend – gewoon doorgegaan en werd de bouw meteen weer opgepakt. De garage werd licht aangepast, andere onderdelen zoals de liftschachten moesten opnieuw gebouwd. Maar dat is niet aan het Forum te zien, zegt Rona.
,,We moesten veel dingen oplossen, zoals het vinden van raamprofielen waar het glas in kan bewegen. Een leverancier in Duitsland gaf daar ook garantie voor. Als je heel goed kijkt, zitten er hier en daar ook nog een paar extra strips aan het glas, maar het gros van de bevingsmaatregelen is onzichtbaar. Die zitten in de sterkte en de dikte van het beton. De hardheid is veel groter geworden. Om alle krachten op te vangen zijn op de begane grond een paar ramen en een deur uit het oorspronkelijke ontwerp verdwenen, maar dat valt haast niet op.’’
Dat de bouw zonder grote ongelukken is verlopen, maakt Rona gelukkig. ,,Veel mensen zijn met van alles tegelijk bezig op de vierkante centimeter. We hebben alles gedaan om het veilig te doen, ook naar de buurt toe door de Schoolstraat te overkappen. Dat heeft zich uitbetaald. Al die jaren hebben we hier geen gescheld en gejaagdheid gehad. Er was altijd rust, dat maakt het veilig.’’
BAM zou het gebouw aanvankelijk casco opleveren: gevels, dak, vloerafwerking en plafonds. Daar kwam vorig jaar de opdracht bij om techniek en inrichting van alle Forum-afdelingen en restaurant NOKGroningen – bedacht door vier verschillende interieurarchitecten – te installeren. De bouwer blijft nog een aantal jaren met een paar mensen in het Forum om alle techniek goed te laten draaien.
,,Ook van binnen is het technisch een spectaculair gebouw. We testen alles voor de opening, maar volgende week komt het gebouw pas echt tot leven. Dan zie je hoe mensen het gaan gebruiken, wanneer ze het te koud vinden of juist te warm.’’
Een deel van de in 2009 bedachte verlichting-, ict- en maat- en regeltechniek was achterhaald en is aangepast. ,,Achter de gevels met die paar strakke lijnen zitten enorme constructies om de lijnen mogelijk te maken, maar in het gebouw is achter de plafonds ook heel veel techniek nodig. Dat doen we voor het grootste deel zelf. Het bleek toch wel handig te zijn om dat door de bouwers te laten doen die het gebouw door en door kennen.’’ Bouwtechnisch is bij de opening nog niet alles af, de expositieruimte en stripmuseum Storyworld gaan pas later open.
Deze week gaan ze kijken, de bouwers van het Forum. Op 29 november mag het publiek naar binnen, inclusief de clubs die de afgelopen jaren tevergeefs om een rondleiding vroegen. ,,BAM heeft deed bijna alle jaren mee met de Dag van de Bouw. Los daarvan konden we elke dag wel excursies doen, zo veel belangstelling was er. We hebben zoveel mogelijk ja gezegd tegen architectenclubs, studenten en andere partijen uit het vak. Anderen moeten straks maar komen kijken.’’
