Dit zijn de asielplannen van VVD en CDA waarover het kabinet in crisis is: minder rechten voor oorlogsvluchtelingen

Sinds de Vreemdelingenwet van 2000 krijgt elke vluchteling die recht heeft op bescherming in Nederland dezelfde status. Het maakt niet uit of je vlucht voor oorlog of geweld in je thuisland, of dat je asiel zoekt omdat je persoonlijk wordt vervolgd vanwege bijvoorbeeld je religie, afkomst of politieke overtuiging.

Iedereen die kan aantonen gevaar te lopen krijgt een verblijfsvergunning voor vijf jaar, die de vluchteling bepaalde rechten geeft, zoals werk, wonen, onderwijs. Ook het recht op gezinshereniging hoort daarbij: deze erkende vluchtelingen kunnen hun naaste familie naar Nederland laten komen.

Uit de berichten over de crisis in het kabinet lijkt dat VVD en CDA daar verandering in willen brengen. Wie vlucht voor oorlog of geweld wordt niet persoonlijk bedreigd, dus kan in theorie terug naar het land van herkomst als de rust is weergekeerd. Daarom pleiten de partijen ervoor om deze vluchtelingen, waaronder bijvoorbeeld Syriërs, Afghanen en Jemenieten vallen, een kortere tijdelijke status te verlenen en daarbij minder rechten te verlenen. Essentieel daarbij is de gezinshereniging: als deze groep geen of minder recht krijgt om familie over te laten komen, zou je daarmee de instroom beperken.

Bij D66 en ChristenUnie stuit dit voorstel op grote morele bezwaren. Ook vluchtelingenorganisaties als UNHCR en Vluchtelingenwerk zijn fel tegen. Zij vinden het onrechtvaardig om onderscheid te maken tussen vluchtelingen op basis van de reden voor hun vlucht. Ook wie vlucht voor oorlog kan langdurig bescherming nodig hebben, zo laten de voortdurende conflicten in Syrië, Afghanistan en Jemen zien. Dat zijn de landen waar het grootste deel van de asielzoekers in Nederland vandaan komen.

Het ontzeggen van recht op gezinshereniging voor deze groep zou betekenen dat families jarenlang gescheiden moeten leven. Vooral voor kinderen heeft dat volgens de vluchtelingenorganisaties verwoestende gevolgen.

Behalve morele bezwaren zijn er ook grote twijfels bij de uitvoerbaarheid. Nederland heeft het twee-status-stelsel in 2000 juist afgeschaft vanwege praktische bezwaren. ,,Vluchtelingen die niet de A-status maar de B-status hadden gekregen gingen allemaal bezwaar maken en procederen”, zegt Carolus Grütters van het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit. ,,De rechterlijke macht wilde daarvan af en staatssecretaris Job Cohen zei: zo kan het niet langer.”

In Duitsland wordt het onderscheid nog steeds gemaakt en ook daar worden volgens Grütters ‘heel veel’ rechtszaken gevoerd. ,,Bovendien is het niet zo dat Duitsland verhoudingsgewijs minder vluchtelingen binnen krijgt dan Nederland. Integendeel.”

CDA en VVD verwachten wel dat het twee-status-stelsel de instroom zal beperken. Premier Rutte staat onder grote druk van zijn achterban om op korte termijn het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt te verminderen. Eerder probeerde het kabinet al om gezinshereniging tijdelijk uit te stellen, maar werd daarin teruggefloten door de rechter. Ook dit keer zien de partijen blijkbaar geen andere optie dan beperking van het recht op gezinshereniging. In 2022 kwamen bijna 11 duizend gezinsleden van al erkende vluchtelingen als ‘nareizigers’ naar Nederland, terwijl er 35 duizend asielzoekers een eerste aanvraag deden.

Maatregelen die breder worden gedragen, zoals de aanpak van ‘kansame’ asielzoekers waarin D66 en CU wel bereid zijn om meer mee te bewegen, zetten voor VVD en CDA te weinig zoden aan de dijk. Deze groep maakt slechts 3 tot 4 procent uit van het totale aantal asielzoekers.

Het kabinet heeft beloofd om nog voor het zomerreces te komen met een plan om meer grip te krijgen op migratie. Van het totale aantal migranten dat naar Nederland komt is zo’n 10 procent asielzoeker. Sinds corona neemt het aantal asielzoekers toe en heeft Nederland grote problemen met de opvang van asielzoekers en de behandeling van hun aanvragen. Dat komt niet alleen door toename van de instroom maar ook omdat teveel is bezuinigd op het asielsysteem, zo heeft het kabinet zelf toegegeven.

Een van de problemen zijn de grote achterstanden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). ,,Met een twee-status-stelsel wordt de beoordeling door de IND complexer”, zegt Grütters. ,,Bovendien komen vluchtelingen eerder terug bij de IND om verlenging aan te vragen als hun verblijfsstatus zou worden verkort naar bijvoorbeeld 2 jaar.”

VVD en CDA willen de instroom koste wat kost beperken. Rutte heeft het zijn VVD beloofd, op rechts loeren partijen die hardere asielstandpunten innemen. Hij moet met iets komen.