Hoe de memoires van haar Joodse oma Catharina het leven van Judith veranderden

Zo veel meer dat ze met haar vader, Harry Smit, een boek heeft geschreven, De Ziel van Catharina, dat ze binnenkort presenteert in de synagoge aan de Folkingestraat in Groningen.

,,Een passende plek omdat ik zoveel heb met Groningen’’, vertelt ze. ,,Ik ben groot geworden in Oldehove bij Zuidhorn, heb gestudeerd en gewoond in Stad, gewerkt op verschillende plekken in de provincie, tot enkele jaren geleden. Ik heb dus een heel hechte band met Groningen.’’

Judith, 44 jaar, woont en werkt momenteel in Utrecht, aan de plaatselijke universiteit, en bezoekt regelmatig de synagoge daar. En dat laatste heeft alles te maken met haar oma.

Als kind en tiener kwam Judith natuurlijk wel iets van en over haar grootmoeder te weten. Dat ze eigenlijk Joods was en in aanraking was gekomen met het christelijk geloof en gedoopt en later toch weer naar het Jodendom was teruggekeerd, bijvoorbeeld. ,,Maar het fijne wist ik er niet van, en ook mijn vader, haar zoon dus, niet. Ze kon niet praten over haar verleden, over haar tijd in de oorlog. Ze vond het te gecompliceerd, wilde kinderen en kleinkinderen er niet mee belasten.’’

Nee, praten over het verleden deed haar oma niet. Maar uiteindelijk, in de herfst van haar leven (ze overleed in 2006), besloot ze wel op papier te zetten wat ze had meegemaakt. ,,Memoires, in de vorm van een soort dagboek’’, vertelt Judith. ,,Zo kwamen we veel meer te weten over haar verleden.’’

Catharina werd geboren in 1927 in een Joods gezin en woonde met haar vader, moeder en zuster in Scheveningen toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Ze kon maar net ontsnappen aan de Duitse razzia’s in 1942. ,,Ze moest onderduiken en deed dat ook’’, vertelt haar kleindochter. ,,Eerst in de buurt van Utrecht, later op andere plekken in het land, ook in het Noorden. Haar zuster en ouders zaten elders, ze waren gescheiden van elkaar.’’

Catharina was blond en deed in niets aan een Joods meisje denken. ,,Daarom ging ze overdag vanaf haar onderduikadres soms de straat op, ze verborg haar Jodenster. Ze zat gewoon in de bus, bezocht openbare plekken. Ze moet enorm moedig zijn geweest. Ze ging zich overigens Tineke noemen omdat ze op een van de adressen Catharina toch te Joods vonden. Die naam is ze altijd blijven gebruiken maar Catharina was haar echte naam.’’

De memoires tonen ook aan dat ze op haar onderduikadressen niet altijd goed werd behandeld. ,,Ze wam er ook in aanraking met verschillende predikanten en zo met het christelijk geloof. Er werd bij haar op aangedrongen om zich te bekeren. Een geval van indoctrinatie. Ze gaf toe en liet zich dopen, werd gereformeerd.’’

Catharina overleefde de oorlog, net als haar zuster en ouders, en pakte de draad van het leven zo goed als het ging weer op. Ze trouwde met een gereformeerde man, kreeg kinderen, onder wie Harry. Hij werd theoloog en predikant en trouwde met een predikante. ,,Ik ben dus de dochter van twee predikanten’’, zegt Judith. ,,Maar oma worstelde enorm met het verlaten van het Jodendom, met de manier waarop dat was gegaan. Dat blijkt uit haar memoires. En uiteindelijk keerde ze op latere leeftijd dus weer terug naar haar wortels. Ook daar was moed voor nodig.’’

Het lezen van de memoires gaf zoon Harry en kleindochter Judith een andere kijk op hun moeder en oma. ,,Het gaf tevens een andere kijk op onze eigen wortels en maakte duidelijk waarom we altijd al die intense belangstelling voor het Jodendom hadden gehad. En ook daarom besloten we samen een boek over mijn oma te schrijven.’’

Ze gebruikten daarvoor natuurlijk de memoires maar zochten ook waar mogelijk contact met andere familieleden (,,Veel leden van haar familie overleefden de oorlog niet’’) en mensen bij wie Catharina ondergedoken had gezeten of nazaten van hen. ,,We leerden Catharina zo nog beter kennen maar ook onszelf. Dat laatste verwerkten we ook in ons boek.’’

Ze vonden een uitgever voor hun gezamenlijk werk en kunnen het dus presenteren in de synagoge in Stad, op 4 februari. ,,Zelf ben ik momenteel ook bezig over te gaan tot het Jodendom’’, vertelt Judith. ,,Ik doe dat met het fijne gevoel dat ik mijn oma nu écht heel dicht bij me heb.’’