Zorgboerderij Aurora Borealis in Wedde. Foto: Persbureau Meter
Paul W. en schoonzoon Michel K. staan maandag en woensdag terecht voor wantoestanden bij ‘zorgboerderij’ Aurora Borealis in Wedde. Controle op zorgboerderijen mag een stuk strenger: „Wij blijven pleiten voor verplicht toezicht.”
Dat zegt Maarten Fischer, directeur bij Federatie Landbouw en Zorg. Jarenlang konden Paul W. en zijn schoonzoon Michel K. hun gang gaan op hun zorgboerderij Aurora Borealis in Wedde. Daar mishandelden ze stelselmatig meervoudig gehandicapte bewoners, stelt het Openbaar Ministerie.
De misstanden waren zo schokkend, dat VVD-minister van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) Conny Helder met familieleden van de slachtoffers in gesprek ging, blijkt uit een brief aan de Tweede Kamer. De misstanden vormen mede aanleiding om met extra maatregelen te komen.
Maar anderhalf jaar later moet er nog wel wat gebeuren, vindt Maarten Fischer. Hij is directeur bij Federatie Landbouw en Zorg, die organisatie vertegenwoordigt 980 zorgboerderijen in Nederland. Bij zorgboerderijen in Groningen en Drenthe gaat dat via BezinnZorg. Aangesloten zorgboerderijen bij de organisatie moeten laten zien dat zij voldoen aan randvoorwaarden.
Verplicht controle
In dat ‘kwaliteitskader’ staat wat goede zorg is. Bijvoorbeeld dat cliënten meedoen, leren en dat ze worden gehoord. In ieder geval één keer per jaar komt iemand van de federatie langs op de zorgboerderij om te kijken hoe het gaat. Ze adviseren waar nodig, sturen bij of trekken aan de bel als het echt misgaat.
„Wij streven naar zowel een verplicht kwaliteitskader voor alle zorgaanbieders als voor verplicht toezicht”, zegt Fischer. „Want ik denk niet dat de eigenaren van bijvoorbeeld Aurora Borealis zelf toezichthouders zouden uitnodigen.”
Paul W. en Michel K. konden jarenlang ongehinderd hun gang gaan. ‘Ongewenst gedrag’ werd keihard afgestraft. Van verplicht buitenslapen in een koude tent, cliënten bekogelen met sinaasappels of insmeren met pindakaas en de hond het slachtoffer laten aflikken. Bewoners werden soms vastgebonden of moesten urenlang stilstaan in een koude sloot met uitgestrekte armen. Via camera’s konden de eigenaren iedereen, medewerkers en cliënten, in de gaten houden. Over cliënten werd denigrerend gesproken.
Voormalig zorgboerderij Aurora Borealis in Wedde. Foto: Huisman Media
Waarom konden zij zo lang hun gang gaan?
Feiten die slechts naar buiten kwamen nadat oud-medewerkers programmamaker Alberto Stegeman inschakelden. Die liet een medewerker met een verborgen camera opnames maken voor Undercover in Nederland.
Had de programmamaker de politie niet ingeschakeld, dan hadden beide ondernemers de zorgboerderij mogelijk op dit moment uitgebreid. Paul W. en Michel K. vroegen vlak voordat zij werden gearresteerd aan de gemeente of zij dat mochten, blijkt uit documenten die deze krant opvroeg via de Wet open overheid. Ambtenaren van de gemeente Westerwolde wilden dat verzoek met ‘een frisse blik’ bekijken.
Hoe het kan dat Westerwolde niet eerst een kijkje nam? De gemeente heeft alleen de bevoegdheid om te controleren of de uitbreiding kan volgens het bestemmingsplan van de boerderij, zij hebben niet de bevoegdheid om de boerderij binnen te wandelen en zo te controleren op de kwaliteit van zorg.
‘Zorgsector heeft eigen oplossing gevonden’
Die verantwoordelijkheid ligt bij de Inspectiedienst Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Deze toezichthouder heeft slechts tientallen inspecteurs in dienst om duizenden zorginstanties te controleren. Ze doet dat ‘risico-gestuurd’. In de praktijk komen bij veel zorgaanbieders, zoals een zorgboerderij, nooit inspectiebezoeken.
Dat moet nog steeds anders, vindt Fischer. Binnen de wet langdurige zorg zijn ook oplossingen gevonden door de sector zelf, zegt Fischer. „Door op te leggen dat zij zorgen voor een frisse blik van buiten.” Dat kan door bijvoorbeeld zorgprofessionals van een koepelorganisatie als Federatie Landbouw en Zorg te betrekken en door intervisie verplicht te stellen, stelt hij.
Het zou de belangrijkste stap zijn om misstanden te voorkomen of die in ieder geval te signaleren, denkt Fischer. „Soms kan er binnen een zorgaanbieder een sfeer ontstaan die men daar normaal vindt, maar maatschappelijk gezien helemaal niet meer passend is. Door regelmatig de luiken open te hebben, wordt zoiets sneller gecorrigeerd en gesignaleerd.”
Dat daar ook een behoefte aan is, blijkt uit de groei van de federatie. Onderzoekers van Wageningen University becijferden in 2022 dat er zo’n 1300 zorgboerderijen zijn. Daarvan waren er toen ongeveer 900 aangesloten bij de Federatie Landbouw en Zorg.
De zorgboerderij in Wedde staat te koop. Foto: DVHN
‘Zorgboerderij openen makkelijker dan een snackbar’
Minister Helder heeft niet stilgezeten en inmiddels een aantal maatregelen ingevoerd die misstanden moeten helpen voorkomen. Een van die maatregelen is een lijst waarin kleinschalige wooninitiatieven overzichtelijk vindbaar zijn. Dat moet de IGJ helpen met het houden van toezicht.
Verder moet het zorgkantoor, dat het persoonsgebonden budget (pgb) uitbetaalt aan zorgboerderijen als Aurora Borealis, beter zicht krijgen op zorgboerderijen en mag zij voorwaarden aan een pgb toekennen. Ook zette Helder de website ‘gesprekeigenregie.nl’ op, iets waarmee ze wil stimuleren dat cliënten en voogden het roer zelf in handen nemen.
Een amendement van het Groningse GroenLinks-PvdA-Tweede Kamerlid Julian Bushoff zorgde ervoor dat voortaan ook nieuwe bedrijven met minder dan tien medewerkers een vergunning moeten aanvragen. Dat was eerder niet nodig, iedereen kon een zorgboerderij beginnen. „Toen was het makkelijker om een zorgboerderij te openen dan een snackbar”, zegt Bushoff.
Voor zorgboerderijen die al bestonden, geldt die regel niet. Dat zou de administratieve last te hoog maken, denkt Bushoff. „Aan de ene kant heb je het gesprek in Nederland dat de administratieve last in de zorg verlicht moet worden. Maar aan de andere kant zijn er ook grote misstanden.” Het amendement was een goede balans, zegt hij. „Als je als nieuw bedrijf toch bezig bent met een hoop regelen, kan dit er nog wel bij.”
Meer maatregelen van minister
Fischer denkt dat er wel een schepje bovenop kan. Zorg bieden kan een ingewikkelde opgave zijn. Van financiën tot gedragsproblematiek en dagbesteding organiseren: er komt veel op een zorgboerderij af, weet hij. „Het is goed dat er soms iemand over je schouder meekijkt of alles goed gaat.”
Waarom het nog niet verplicht is een ‘meekijker’ te hebben? Fischer ziet vooral een vrees voor een hoge administratieve druk, bij bijvoorbeeld kleine aanbieders. Zo zijn er ook ouders of andere familieleden die middels een pgb thuis zorg leveren. Voor hen kan het veel extra werk opleveren. „Maar ik denk dat het ook daar goed is als er af en toe iemand komt kijken hoe het gaat.”
De minister beloofde om voor de zomer met extra maatregelen te komen voor zorgboerderijen die worden betaald met pgb-geld. Het aantal kleinschalige wooninitiatieven neemt toe, ziet ze. Fischer hoopt op een stevig en toekomstbestendig plan: wij zouden graag willen dat actieve, jaarlijks verplichte en openbaar inzichtelijke controles aan onze sector worden opgelegd.”
