'In Den Haag weegt formatie zwaarder dan Ter Apel': burgemeester Jaap Velema blikt terug en vooruit

Velema is bang dat de druk op het asielcentrum in het grensdorp volgend jaar groot blijft. ,,Ook omdat de politieke partijen in Den Haag momenteel vooral bezig zijn met de kabinetsformatie’’, zegt hij. ,,Ter Apel wordt daar ondergeschikt aan gemaakt. Dat heb ik onlangs nog maar eens gemerkt bij een bezoek aan het Binnenhof.’’

Kerst verliep rustig. De drukte in het asielcentrum in Ter Apel bleef binnen de perken omdat elders in de regio en in het land noodlocaties zijn opgezet. ,,Het is mooi om even enkele rustige dagen te beleven’’, zegt Velema. ,,Voor mij, maar ook voor inwoners en winkeliers van Ter Apel, medewerkers van het COA en de welwillende asielzoekers. Een rust die, vrees ik, niet zo lang zal duren.’’

Rust was ook in 2023 vrijwel constant ver te zoeken. Dat kwam vooral door de overlast die werd veroorzaakt door kansarme asielzoekers. Die pleegden diefstallen en inbraken in Ter Apel, maar zochten ook omringende dorpen als Nieuw-Weerdinge en Ter Apelkanaal en de Duitse grensplaats Rütenbrock op.

Velema trok met zijn collega Eric van Oosterhout van Emmen aan de bel in Den Haag. Gevolg daarvan was dat werd besloten in het asielcentrum een aparte afdeling op te zetten, een zogenoemde procesbeschikbaarheidslocatie (PBL). Een afdeling waar kansarme asielzoekers verblijven onder een strenger regime. Zo krijgen ze minder gelegenheid om de opvanglocatie te verlaten en wordt hun procedure er versneld afgehandeld, zodat ze snel weer weg moeten uit Ter Apel.

,,Die aanpak werkt, zo leert de ervaring’’, zegt Velema. ,,Alleen zitten er nog altijd veel te weinig kansarmen in de PBL. De afdeling is nog altijd niet volledig opgetuigd. Maar het is de bedoeling dat er eind januari 100 kansarmen een plekje kunnen krijgen. Als dat gebeurt, zou de overlast af moeten nemen. Het is een lichtpuntje, maar ik moet het eerst zien.’’

Waar de overlast het hele jaar door een rode draad was, was dat de laatste weken van het jaar vooral de grote drukte in het asielcentrum. Een hoge instroom van vluchtelingen en een gering aantal plekken in andere azc’s maakten dat de opvanglocatie in Ter Apel, de plek waar pas in Nederland gearriveerde asielzoekers zich melden, weer te vol raakte en dat niet iedereen een bed had. Asielzoekers moesten op stoelen of soms op de grond slapen. Gemeenten in de regio en enkele elders in het land zetten tijdelijke noodlocaties op.

,,Daardoor was het met Kerstmis even rustig’’, zegt de burgemeester van Westerwolde. ,,Maar die locaties sluiten binnenkort en dan gaat het weer fout in Ter Apel, dat kun je nu al voorspellen. Om het niet weer mis te laten gaan, moeten statushouders die nu plekken in azc’s bezet houden, huisvesting krijgen. En er moeten meer structurele opvangplekken komen. Maar te weinig gemeenten zijn bereid zich daarvoor in te zetten. Daarom moet Den Haag die bereidheid afdwingen. Niet op termijn, maar heel snel.’’

En over dat laatste heeft hij grote twijfels. ,,Na de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen had ik al snel het idee dat Ter Apel ondergeschikt was aan de formatie. Dat heb ik ook gemerkt toen ik de formatiebesprekingen bijwoonde en sprak met politici. Ze hebben het over een beperkte asielinstroom en andere maatregelen, maar dat zijn maatregelen op lange termijn. Daar kan Ter Apel niet op wachten. We hebben daar nu drie jaar ellende achter de rug, met overlast en zomers met buiten slapende asielzoekers. Inhumane toestanden waar op korte termijn iets aan moet gebeuren. Snel afdwingen dat asielzoekers beter worden gespreid, dat meer statushouders worden gehuisvest, dat moet Den Haag doen. De spreidingswet, ja, die kan dat mogelijk maken. Maar we moeten afwachten of die door de Eerste Kamer komt.’’

Om zelf iets af te dwingen heeft Westerwolde het COA voor de rechter gedaagd. ,,Het COA houdt zich niet aan afspraken over het maximaal aantal van tweeduizend asielzoekers in Ter Apel, huisvest daar ook onder anderen te veel minderjarige jongeren. We hopen via een kort geding af te dwingen dat dit verandert. Dat we zo ook meer handvaten krijgen om de situatie in Ter Apel te verbeteren.’’

Moedeloos zegt hij niet te worden van het voortdurend ‘aankloppen’ in Den Haag, in samenspraak met de gemeenteraadsleden. ,,Ik doe mijn best en hoop dat het zo snel mogelijk goed komt, want Ter Apel kan niet wachten. Moedeloos ben ik niet, maar het is wel van de zotte dat we het, waar het om de asielopvang gaat, nog altijd niet goed voor elkaar hebben in dit land.’’