Zo werkt het ruimen van een graf. 'Het gekste wat we hebben gevonden? Een kunstknie'

Zo liggen er honderden mensen begraven op veld 1 van het Selwerderhof, zo zijn het er nog maar een paar. In de afgelopen twee jaar zijn 600 graven geruimd. Nooit eerder werd zo’n grote en kostbare klus (ongeveer 3 ton) uitgevoerd op de grootste begraafplaats van Groningen. Reden voor deoperatie? De gemeente wil ruimte creëren om te kunnen blijven begraven.

Pieter Kranenburg (53) uit Groningen stapt met een kordate tred richting het eerste veld aan de rechterkant van Selwerderhof. Het is grauw weer, passend bij de sfeer op een begraafplaats, en in de verte is te zien hoe twee mannen in de weer zijn met houten planken en stalen rekken. Er liggen meerdere bulten wit nat zand. Een beetje een unheimisch beeld op een plek als deze. Alsof er ineens heel veel mensen worden begraven. Dat blijkt niet zo. ,,Het ruimen van de graven is al afgerond’’, zegt Kranenburg geruststellend. ,,Nu worden de betonstroken aangelegd, waarop later grafstenen kunnen rusten. Zo zorgen we dat de monumenten niet verzakken.’’

Kranenburg is sinds vijf jaar teamleider begraafplaatsen bij Stadsbeheer en weet alles van de elf begraafplaatsen in de gemeente Groningen. ,,Mensen zeggen wel eens: rustig baantje zeker? Maar dat is niet zo. Wij onderhouden de begraafplaatsen en regelen het begraven zelf. We werken nauw samen met de uitvaartleider en collega’s van de afdeling Burgerzaken. Ik vind het dankbaar werk. Het is het laatste wat je voor iemand kunt doen.’’

Hij heeft zelf op vrij jonge leeftijd zijn broer verloren en weet hoe belangrijk het is dat het afscheid nauwkeurig en prettig verloopt. ,,Misschien helpt het dat ik het verdriet van mensen snap.’’

Hier op Selwerderhof, aangelegd tussen 1940 en 1949 omdat Esserveld, de Noorder- en de Zuiderbegraafplaatsvol raakten, liggen volgens Kranenburg zo’n 35.000 mensen. De 600 graven die de afgelopen twee jaar geruimd zijn, staan op naam van de gemeente Groningen. Dat betekent dat familieleden en andere rechthebbenden niet meer voor het graf betalen.

Kranenburg werkt per veld. Hij kijkt waar in één keer de meeste graven geruimd kunnen worden. Veld 1 is het oudste veld. Hier lagen met name mensen die rond 1949 of 1950 zijn overleden. Als familieleden daarop tegen zijn, kunnen ze contact opnemen.

Op sommige groene stroken op dit eerste veld staat nu nog maar een handjevol grafstenen. Hun buren zijn allemaal verdwenen. Het ruimen neemt het bedrijf Kreuzen van Jurrie Coenrades (56) uit Noordwolde (Friesland) voor zijn rekening. Hij is al zo’n 20 jaar grafdelver en zijn bedrijf delft van Vlissingen tot het noorden van Groningen. Soms grote klussen als deze, soms kleiner. Bijvoorbeeld wanneer een familie naar de andere kant van het land verhuist en een overleden naaste graag wil meenemen.

,,Ik ben dit werk een beetje ingerold’’, antwoordt hij op de vraag hoe je grafdelver wordt. ,,Als je honderd kleine kinderen vraagt wat ze later willen worden, is er vast niemand die dit beroep als antwoord geeft. Toen ik jonger was, vroeg een grafdelver hier uit de buurt een paar keer of ik wilde helpen. Daar moest ik even over nadenken. Uiteindelijk ging ik een keer mee en het viel me mee.’’ Na veertien jaar voor de grafdelver te hebben gewerkt, heeft hij het bedrijf overgenomen.

Coenrades vindt het elke keer opnieuw spannend wat er naar boven komt, ook al heeft hij het al duizenden keren gedaan. ,,Het is altijd een verrassing. Soms verteert niet alles even goed, zullen we maar zeggen.’’

Hoe het delven in zijn werk gaat? Eerst wordt een veld afgesloten met hekken met zwart doek. Om pottenkijkers buiten te houden. Coenrades en zijn team ruimen graf voor graf. Met een graafmachine schraapt hij laagje voor laagje de grond af.

Het zand komt op een lopende band en wordt goed gezeefd. De resten die overblijven, zoals botjes, gaan netjes in een jutezak. Die wordt vervolgens opgeslagen in een van de vijf grafkelders op Selwerderhof. ,,Dat gebeurt allemaal heel respectvol’’, zegt Kranenburg. ,,Het gaat hier wel om mensen.’’

Toch worden de zakken niet genummerd of gelabeld. De mensen die hier lagen, verdwijnen naamloos in de kelder. Wel is Kranenburg nog bezig een monument te laten plaatsen. Met een bankje, zodat familieleden die daar toch behoefte aan hebben, nog wel een plek hebben om naartoe te gaan.

Op Selwerderhof kwamen gelukkig geen enge dingen naar boven. Dat ligt aan de grondsoort, weet Kranenburg. ,,Dit is een aangelegde begraafplaats, dus de grond bestaat tot een aantal meter diepte uit zand. De waterhuishouding is hier ook goed, dus de grond is droog. Heel natte grond zorgt ervoor dat bepaalde elementen langer blijven bestaan en minder snel verteren.’’

Het meest opvallende wat hier is gevonden? Een kunstknie. Verder vooral hout vande kisten, handvatten, stukjes kleding. Vooral synthetische kleding verteertheel slecht.

Coenrades komt kunstledematen wel vaker tegen in zijn werk. ,,Pacemakers ook. Meestal vinden we botjes, beenderen, ribben en soms een schedel. Niet vaak sieraden. Dat ligt heel erg aan het materiaal: soms vinden we een kettinkje of een ring. We hebben ooit een graf geruimd dat vol bleek te liggen met muntgeld. Dat hebben we toen ingeleverd bij de gemeente. Het bleek Chinees geld te zijn en het had geen waarde.’’

Als het ruimen is afgerond, zoals nu, moet het gebied eerst nog even met rust worden gelaten. Coenrades: ,,Omdat we erin hebben zitten woelen, moet de grond nog inklinken.’’ Daarna wordt de grond geëgaliseerd, gras gezaaid, betonstroken aangelegd, nieuwe beplanting geplaatst en worden de grafstenen van de overledenen die er nog liggen en waar familieleden nog wel voor betalen, teruggezet.

Tijdens de werkzaamheden, zoals het aanleggen van die betonstroken, worden grafstenen tijdelijk opzijgelegd. Dat levert soms wat verwarring op. ,,Er was laatst een vrouw die haar overleden vriend zocht. De brief die wij hebben gestuurd over werkzaamheden was net verstuurd, maar die had ze nog niet gelezen. Dat is uitermate vervelend. Zij schrok natuurlijk enorm en dacht dat het graf van haar vriend was geruimd. Dat was gelukkig niet zo.’’ De overige monumenten, van de graven die wel zijn geruimd, zijn al eerder vernietigd.

Nu de klus op Selwerderhof bijna is afgerond, is de Eshof in Haren aan de beurt.