Bewoners van de noodopvang in Zuidbroek demonstreren in maart tegen slechte omstandigheden Foto: Harry Tielman
Burgemeester Hoogendoorn stak zijn nek uit. In september opende hij de Eurohal voor vijfhonderd asielzoekers. Het werd ‘een puinhoop’. Staatssecretaris van der Burg zoekt nu plek voor duizenden extra vluchtelingen.
Ruzie
Trammelant in één van de kamers. Een COA-medewerker gaat eropaf. Hij vindt Samir (zijn echte naam is bij de redactie bekend). Hij is woedend. Hij ruikt dat een van de medebewoners zit te blowen. Waarom grijpt COA niet in?
Er wordt geduwd, getrokken en plotseling is er een mes. Samir krijgt een waas voor zijn ogen. Hij dreigt zichzelf wat aan te doen. COA-medewerkers pakken het mes af, maar het gaat toch mis. Bijna honderd bewoners komen op het lawaai af. Her en der ontstaan vechtpartijtjes. Er zijn niet genoeg beveiligers om iedereen weer kalm te krijgen.
Dertig agenten komen naar Zuidbroek. Ten minste tien gaan naar binnen. Sommigen hebben hun wapenstokken getrokken. Eén agent heeft een blaffende politiehond aan de lijn.
In de noodopvang wonen dan ook kinderen, vertellen bewoners.
Verantwoording
Dit verhaal is geschreven op basis van een rechtszaak, opgevraagde documenten en talloze gesprekken met betrokkenen. Nadat DVHN, op basis van de Wet Openbare Overheid (WOO) de documenten in handen kreeg is geprobeerd een interview-afspraak met onder meer COA te maken. Dit verzoek lag achttien dagen op de plank. Uiteindelijk stemmen burgemeester Hoogendoorn, COA-bestuurder Peter Bos en Timmo Klok van de politie in met een gezamenlijk interview.
Het is 22 februari 2023. Het zoveelste incident bij de noodopvang in Zuidbroek. Burgemeester Hoogendoorn staat voor de keuze: kan de noodopvang nog een half jaar open blijven?
Telefoon van de staatssecretaris
Terug naar het begin. Eind augustus gaat de telefoon van burgemeester Hoogendoorn. Staatssecretaris Eric van der Burg: ‘is er in de Eurohal plek voor vijfhonderd asielzoekers?’
Hoogendoorn heeft dan al twee keer ‘nee’ gezegd. Groningen doet genoeg. Maar een paar dagen daarvoor is de asieldeal gesloten en de komst van de ‘spreidingswet aangekondigd. Daarmee kan de staatssecretaris Nederlandse gemeenten verplichten asielzoekers op te vangen. Als hij nu ‘ja’ zegt kan híj de voorwaarden bepalen.
Bovendien is Hoogendoorn kerkganger en lid van de ChristenUnie, de partij van naastenliefde. Hij ziet bootjes met vluchtelingen Europa binnenkomen. Vluchtelingen verdrinken op zee.Dichter bij huis ziet hij diezelfde vluchtelingen buiten slapen in Ter Apel.
„In wat voor wereld leven we eigenlijk?”, vraagt hij zich weleens af.
Hij zegt ‘ja’. Maar weet ook dat dit moeilijk gaat vallen bij de bevolking en in de gemeenteraad. Daarom stelt hij voorwaarden. Geen veiligelanders in de noodopvang. De overheid zorgt dat er altijd twee medewerkers van de marechaussee aanwezig zijn in Zuidbroek. En het COA moet twee beveiligers inzetten per honderd bewoners van het centrum. Bovendien duurt de opvang niet langer dan een jaar.
Op zestien september stuurt de gemeente een persbericht.
Sommige inwoners reageren huiverig, bang voor inbraken, bang voor nieuwe mensen. Hotelketen Van der Valk verhuurt de Eurohal. De koks zorgen voor eten op de locatie. Appelmoes met een kers? Een woordvoerder kan er niet om lachen. „Verwacht geen luxe maaltijden.”
En dan is er nog een actiegroep rondom visboer Bert van der Veen. In interne mails waarschuwt de politie hier al voor. Tijdens een raadsvergadering over de noodopvang op 29 september ontploft hij. De visboer smijt een kopje de zaal in. Terwijl hij zich laat afvoeren door de beveiligers roept hij: „Ik weet jullie allemaal te vinden!”
Ondertussen maakt COA de Eurohal klaar voor de komst van asielzoekers. De hal is geschikt voor motorcross-evenementen. Daglicht is er niet. Van dunne houten platen en stapelbedden worden ‘kamers’ geïmproviseerd.
Op 30 september komen de eerste asielzoekers aan. Een dag te vroeg, maar de opvanglocatie in Leek gaat dicht en de asielzoekers moeten ergens heen. Dan maar Zuidbroek. COA is nog niet klaar met inrichten en gelijk gaat het mis.
De vluchtelingen zijn boos omdat er te weinig bedden zijn. De politie merkt dat er maar vier beveiligers aanwezig zijn. Buiten het centrum staan weer demonstranten.
(In een eerdere versie stond dat Bert van der Veen hier ook bij was. Dat klopt niet. Op 3 oktober was hij er wel.)
Demonstranten blokkeerden op zondag 2 oktober 2022 de ingang van Van der Valk Hotel in Zuidbroek met pallets Foto: Huisman Media
„Het is een puinhoop”, mailt Hoogendoorn. En in een appje naar het COA: „Ben zeer teleurgesteld. Jullie brengen mij zo fors in de problemen. Als dit jullie dank is voor mijn inzet...”
Verveling
Na de eerste weken verstommen de protesten. Op 15 december loopt een groep kinderen uit de opvang door Zuidbroek. Ze hebben kerststerren gemaakt met de leerlingen van de basisschool. De werkjes worden opgehangen op het dorpsplein. Er is ‘vrede op aard’. De burgemeester kijkt tevreden toe.
Binnen de muren broeit het. Bewoners zitten al maanden in de noodopvang en vervelen zich rot. Bovendien wachten velen op een gesprek bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). De dienst is onderbemand en het kan maanden duren voor iemand op gesprek kan komen. Bewoners worden gek van de stress.
Incidenten stapelen zich op. Bewoners gooien met vuurwerk en eieren. Op 22 januari bellenbeveiligers de politie. ‘Er staat een grote groep mannen in de hal. Kunnen de agenten helpen ze weer in hun kamers te krijgen?’ Een dag later is het weer mis. Een medewerker van Van der Valk die eten uitdeelt krijgt een klap. Uit communicatie blijkt dat COA niet genoeg beveiligers kan inhuren bij Trigion. (Die partij gaat niet in op vragen hierover.)
Hoogendoorn appt met een COA-bestuurder: „Graag je aandacht voor de situatie in Eurohal. Het gaat daar niet goed. Steeds vaker vechtpartijen en brandstichting.”
Ook problemen in Assen
Ook in Expo Assen vangt COA asielzoekers op. En ook hier is weinig daglicht, perspectief en privacy. „Ik haat deze plek”, zei een man uit Jemen eerder in deze krant. „Ik trek het niet meer. Ik probeer kalm te blijven, maar ik weet van mijzelf dat ik dit niet heel lang meer ga volhouden. Er komt een moment dat ook ik barst en gewelddadig word.”
De bom barst
In februari barst de bom. Er staat een beslismoment op de agenda. Mag COA de Eurohal nog een halfjaar gebruiken als noodopvang? Op de twaalfde merkt Hoogendoorn dat er is gemorreld aan de inzet van de marechaussee. De afspraak was: 24/7 twee medewerkers van de marechaussee in Zuidbroek. Dit is afgeschaald. ’s Nachts staan ze er niet meer.
Hoogendoorn wist hier niets van.
In de nacht van 14 op 15 februari, om 00.16 stuurt hij een mail naar het ministerie waarin hij dreigt de noodopvang niet te verlengen. „Het ministerie houdt zich aan de gemaakte afspraken of het is einde oefening! De keus is aan de staatssecretaris!”
Het ministerie gaat overstag. Hoogendoorn is tevreden. „Mijn inschatting is dat ik college en raad daarin zal meekrijgen.” Op 20 februari trekt hij een oranje jas aan. Samen met de bewoners van de noodopvang ruimt hij afval op in Zuidbroek.
En dan gaat het 22 februari mis. Tenminste tien agenten staan tegenover bijna honderd bewoners. Politiebaas Timmo Klok stuurt een brief naar Hoogendoorn. De strekking: het gaat niet goed. Er zijn te weinig beveiligers en er is sprake van „een situatie met risico’s voor de asielzoekers alsmede voor het daar werkende personeel”. COA-bestuurder Peter Bos reageert hier desgevraagd op. „Die signalen heb ik niet gekregen.”
Beeld van de opstand op 22 februari. Videostills: bewoners
Ook ná 22 februari moet een ambtenaar van de gemeente er bij COA op aandringen dat twee beveiligers écht te weinig is. 3 maart gaat COA akkoord en mailt: „Hierbij bevestig ik dat we 7 gediplomeerde beveiligers beschikbaar hebben en gaan inzetten in Zuidbroek.”
Op 14 maart stuurt de gemeente een persbericht: „Noodopvang asielzoekers tot september 2023 in Eurohal Zuidbroek”
‘Beschamend’
Twee maanden later kijkt Hoogendoorn terug. Die noodopvang voelt ongemakkelijk. „Mensen zitten in een hal zonder daglicht, in hokjes waar je je buren hoort praten. Dat vind ik beschamend. Den Haag moet dat oplossen. Tegelijkertijd geldt ook: als we niets hadden gedaan zaten die mensen buiten.”
