Ereschuld ingelost? Echt niet! Dit blijft over voor Groningen en Drenthe na het kamerdebat over de parlementaire enquête gaswinning

Mooie woorden, schadevergoeding en geld voor waterstoffabrieken en een stukje spoor en weg. Zo is het kabinetsplan oneerbiedig samen te vatten. Er komt vooral ook heel veel niet. Geen versterkte funderingen, nauwelijks lagere energiekosten voor inwoners, weinig extra geld om achterstanden weg te werken zoals voor extra onderwijs, buslijnen en andere voorzieningen. En de gaskraan gaat ook nog niet eens meteen dicht.

Mark Rutte en staatssecretaris Hans Vijlbrief gingen in hun kabinetsreactie diep door het stof, daar in het dorpshuis van Garmerwolde een maand geleden. Ze hadden het over erkenning voor het leed dat is aangericht, over herstel van woningen en vertrouwen. Ze spraken over perspectief, een betere toekomst voor Groningen en Drenthe en dat ze het voortaan helemaal anders gaan doen; een cultuurverandering. En ze kwamen met een pakket met 50 maatregelen.

Dat is bij lange na niet genoeg, vinden de politiek bestuurders in Groningen en de vertegenwoordigers van gedupeerde bewoners van het gasgebied; de Groninger Bodem Beweging en het Gasberaad. Alleen hebben ze verschillende redenen voor hun verzet.

Commissaris van de Koning René Paas, burgemeester van Groningen Koen Schuiling en prominent VVD’er en onderhandelaar Johan Remkes togen al meteen na de presentatie van de parlementaire enquête naar Nieuwspoort in Den Haag om hun onvrede te uiten. Dat viel niet zo goed bij de gasbeweging GBB en Gasberaad, die vonden dat de politici voor hun beurt spraken en te veel zitten te azen op geld voor de toekomst, terwijl eerst de scheuren in de huizen maar eens hersteld moeten.

Na de kabinetsreactie in Garmerwolde is er gepraat en onderhandeld. De Groningse politiek is nog feller geworden in zijn verzet. De gasbeweging roept op om volgende week te protesteren bij de Tweede Kamer. Een tekenende reactie vanuit Groningen is: ,,Wat koop ik voor een waterstoffabriek terwijl ik door de scheuren in mijn huis de bushalte zie verdwijnen?’’

Waar gaat het allemaal om? Wat maakt dit conflict over heel veel geld eigenlijk uit voor inwoners van Groningen en grote delen van Drenthe?

Eigenlijk zou vorig jaar de gaskraan van het grote Groningenveld al helemaal dicht. In meest definitieve vorm zou er dan beton in de boorputten gestort moeten worden, Maar er is ook een scenario waarbij de kraan op de ‘waakvlam’ blijft zodat er snel weer extra geboord kan worden als er plotseling weer aardgas nodig is. Denk aan een strenge winter, een zich uitbreidende oorlog in Oekraïne en gastekorten wereldwijd.

Het kabinet belooft nu dat uiterlijk volgend jaar de gaskraan dicht gaat. Maar het zou ook zomaar nog een jaar later kunnen worden. En die aankondiging kwam eigenlijk eventjes tussen neus en lippen door in Garmerwolde. De Gasunie heeft het kabinet al van advies gediend om toch een aantal putten open te houden maar het is nog niet zeker wat het besluit gaat worden.

De belangrijkste pijnpunten zijn dat het kabinet een grens trekt bij 40.000 euro voor schades binnen het kern-bevingsgebied en dat er geen geld wordt uitgetrokken voor versterken van de funderingen.

Iedereen die schade heeft onder de 40.000 euro krijgt zonder onderzoek die schade vergoed. Maar de meest schrijnende gevallen zijn de grote schades, die vele malen meer kosten dan die 40.000. Daarvan zijn er nog steeds talloze in het echte bevingsgebied. Het zijn de verhalen over het eindeloze touwtrekken, de rechtszaken en de noodwoningen. In het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie stond nu juist dat dit soort complexe gevallen voorrang moet krijgen onder het motto ‘los het op’.

Het dubbele is dat er veel meer ‘kleine’ schades beneden die 40.000 zijn, en veel ook langs de randen van het bevingsgebied, bijvoorbeeld in de stad Groningen. Doordat zo veel geld hiernaartoe maar vooral ook bouwvakkers en aannemers zich met die gevallen bezighouden, blijft er minder aandacht - en geld - over voor de ernstige gevallen.

Daar komt bij dat er enorme bedragen nodig zijn om hele straten en wijken te versterken of nieuw te bouwen. Om het echt goed te doen zouden er ook nieuwe funderingen onder moeten. Het kabinet trekt nu 12,6 miljard euro uit voor de schade en versterking. Maar met de funderingen er bij zou er eigenlijk nog eens zo’n 5 miljard euro extra nodig zijn.

Het klonk als een prachtig plan waar de bewoners van het hele gebied tenminste echt iets van zouden merken: trek royaal geld uit voor het echt energiezuinig maken van alle woningen. Met isolatie maar vooral ook met warmtepompen. Zodat heel Groningen gasloos wordt, bewoners er ’s winters warmpjes bij zitten en ook nog geld besparen.

Daar hangt wel een prijskaartje aan van ruim 5 miljard euro voor de warmtepompen en nog eens 2,6 miljard voor centrale warmteleidingen. Het kabinet wil daar niet aan en trekt er voor de komende 30 jaar 1,6 miljard euro voor uit, alleen om woningen te isoleren. Daarvan is 30 procent een bestaande isolatieregeling die voor het hele land geldt en die wordt voor Groningers verdubbeld naar 60 procent. De rest van de kosten kunnen Groningers lenen, waarschijnlijk tegen een lage rente of renteloos.

Staatssecretaris Vijlbrief zegt dat overal warmtepompen installeren alleen al praktisch niet te doen is. Zo veel warmtepompen en installateurs zijn er helemaal niet.

Het onderwerp ligt ook in de provincie zelf wel gevoelig. Want warmtepompen en gasloze huizen zijn nog volop in ontwikkeling. Waarom zou Groningen het proefkonijn moeten zijn, waarom het risico lopen op slecht werkende of uiteindelijk toch te dure warmtepompen? Zou het dan niet een beter idee zijn om Groningen of heel Noord-Nederland een korting te geven op zijn energiekosten? Maar het kabinet wil daar niet aan.

Maar volgens veel Groningers en Drenten zou dat wel een mooiere optie zijn. Het is toch immers bijzonder pijnlijk dat juist in de provincies waar het gas wordt gewonnen de ‘energiearmoede’ het hoogst is?

Vorige eeuw was er nog een bescheiden korting voor Noord-Nederlandse gasgebruikers, de Noordenkorting, waar overigens de burgers zelf niets van terugzagen omdat het geld bij de gemeenten bleef.

Verschillende oppositiepartijen vinden dat het kabinet nu wel met iets mag komen voor de Noord-Nederlandse energiegebruikers. Maar in de voorstellen van het kabinet zit op dat terrein niets.

Door het sluiten van de gaskraan verdwijnt ook de werkgelegenheid van de NAM, Gasunie en GasTerra. Een belangrijk onderdeel van de plannen voor Groningen is om een derde van alle windmolens op zee in de Eemshaven te laten ‘aanlanden’ en om de gasbuizen en andere infrastructuur voor het gas om te bouwen voor waterstof. Er komen waterstoffabrieken en voor al die investeringen is ook weer subsidie nodig, voor dertig jaar lang 3 miljard euro. Een deel daarvan zal als subsidie naar energiebedrijven gaan. Een ingewikkelde constatering voor Groningers: juist de oliebedrijven zoals Shell die verantwoordelijk zijn voor de gasellende in Groningen, zullen in enige vorm ook weer nodig zijn voor de zogenoemde energietransitie, dus ook een deel van het geld van de zogenoemde ‘ereschuld’ als subsidie krijgen.

Daarnaast zijn er nog economische plannen zoals extra geld voor het UMCG om meer medische opleidingen te starten en extra verpleegkundigen en artsen op te leiden, extra geld voor het bevolkingsonderzoek Lifelines en een plan voor ‘gezondheidshuizen’ en meer online zorg. Er zijn plannen voor de ombouw van de landbouw; Groningen moet dan meer eiwitrijke gewassen gaan verbouwen en verwerken.

Voor de economische investeringen was al eerder geld uitgetrokken maar in de kabinetsreactie op de parlementaire enquête zitten extra bedragen voor de langere termijn. Het geld moet verdeeld worden voor het Nationaal Programma Groningen onder voorzitterschap van VVD-prominent Johan Remkes.

Daarnaast belooft het kabinet extra geld voor een paar wegen- en spoor-projecten die Groningen en Drenthe al langer willen: de verdubbeling van de autoweg N33 vanaf Zuidbroek naar Eemshaven en de spoorlijn van Veendam naar Stadskanaal, de zogeheten Nedersaksenlijn. Het dubbele daarvan is alleen dat dat rijksprojecten zijn die toch al betaald hadden moeten worden door het Rijk, vinden de provincies. En de N33 en de Nedersaksenlijn worden er beide nog niet helemaal mee gedekt. De regio moet bijbetalen en bijvoorbeeld het hele nieuwe stuk spoor dat gepland is van Stadskanaal naar Emmen wordt nog helemaal niet genoemd.

Een grote tegenvaller voor de regio is dat er door het kabinet veel minder geld uitgetrokken wordt voor het verbeteren van de leefbaarheid in Groningen en delen van Drenthe dan gewenst. De regio wilde 14 miljard euro, het kabinet biedt 3 miljard.

Voor dat geld belooft het kabinet een generatie lang, dus dertig jaar, de werkgelegenheid te stimuleren en schooluitval tegen te gaan. Er komen meer aardbevingscoaches en geld voor psychologische hulp in het aardbevingsgebied.

De investeringen in leefbaarheid liggen politiek enigszins omstreden omdat het voor de buitenwereld nogal ongrijpbaar is wat er met het geld gebeurt. Veel van de gelden worden door gemeenten besteed aan leefbaarheidsplannen in steden en dorpen. Meesmuilend wordt dan gesproken over wipkippen, fietspaden en bruggetjes.

Er is de afgelopen jaren al voor honderden miljoenen in projecten gestoken, waarbij het Nationaal Programma Groningen een grote rol speelde in het verdelen van het geld. Het is alleen lastig aan te tonen dat het geld echt nuttig wordt besteed. En een deel van de investeringen had ook zonder stimuleringsprogramma toch ook gedaan moeten worden, zoals geld voor dorpskernen, winkelgebieden en landschap.

Toch zijn er wel degelijk plannen waar veel inwoners wat van kunnen gaan merken. Zo zijn er in delen van Groningen al scholen die alle leerlingen tien uur extra les geven. Het idee is dat vooral kinderen uit gezinnen met achterstanden hier van profiteren.

In gebieden zoals de Drents-Groningse Veenkoloniën, Oost-Groningen en de noordelijke stadswijken heerst veel werkloosheid. Kinderen uit armere gezinnen gaan vaak niet naar sport- of muziekles. Door die lessen op school zelf aan te bieden, komen die kinderen daar wel mee in aanraking.

Dat gecombineerd met beroeps-voorbereidende lessen op middelbaar onderwijs blijkt een serieus effect te hebben. Daar zijn bijvoorbeeld ook bij het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid onder regie van Marco Pastors goede ervaringen mee opgedaan. Door muziekscholen, sportverenigingen en werkgevers te betrekken, kunnen er ook muziekdocenten, sportcoaches en vakmensen uit bedrijven een rol krijgen in het onderwijs.

Dat kost alleen geld en scholen en gemeenten durven het pas echt goed aan als ze weten dat ze dat geld ook jaren achter elkaar krijgen. Voor een klein deel kan dat met het geld wat er nu beloofd is maar het is nog veel te weinig voor de hele regio.

Het kabinet sprak in zijn reactie over ,,de laatste kans’’. Dat is op twee manieren op te vatten. Het is te lang fout gegaan en nu moet het eindelijk eens goed. Maar het kan er ook op neer komen dat dit de laatste kans is voor Noord-Nederland om eindelijk eens echt iets te doen aan de vele jaren lange achterstelling. Provincies en gemeenten gebruiken zelfs de woorden ,,uitbuiting’’ en ,,onrecht’’. Feit is dat van alle 363 miljard aan aardgasbaten maar een fractie in het Noorden is besteed.

Het pakket dat het kabinet heeft neergelegd moet dertig jaar lang werken. Dat is ongekend, zo lang. Het risico is dat Groningen en het hele Noorden dus ook dertig jaar lang geen cent extra meer krijgt.

Noord-Nederland heeft al niet zulke beste ervaringen met eerdere beloftes. Vaak zou er extra geld komen, maar bleken uiteindelijk ministeries, adviesbureaus en onderzoekers een spaak in de wielen te steken. Je had de deur nog niet dicht gedaan in Den Haag of het geld was alweer verdwenen, zeiden verschillende bestuurders daarover. Dat risico is er nu ook. Om meer zekerheid te bieden moet er een wet komen, waarin het zwart op wit vast komt te liggen. Maar dan nog.

De parlementaire enquête gaswinning is niet het enige dat speelt. Er ligt ook een gezaghebbend rapport van drie landelijke adviesbureaus ‘Elke regio telt’, waaruit blijkt dat een aantal regio’s ver buiten de Randstad jarenlang, structureel het onderspit delft bij de verdeling van rijksgeld. De regio die er wat dat betreft het slechtst uitkomt, zijn de Drents-Groningse Veenkoloniën, zeiden de directeuren van die adviesbureaus.

De Haagse politiek buigt zich dezer dagen ook over dat rapport. En zo zijn er meer. Er zijn in het hele land miljoenen euro’s voor Regiodeals. Er gaat geld verdeeld worden voor het landelijk gebied en voor Nationaal Programma’s. In Haagse kringen wordt nu al gefluisterd dat ‘Groningen’ daar nu maar even zijn mond bij moet houden, Groningen is al aan de beurt geweest.