Moeders Russische soldaten in opstand: doen zij Poetin de das om?

Gruwelijke beelden van de oorlog, begeleid door de stem van een jonge Russische soldaat die vanuit Oekraïne een brief aan zijn moeder voorleest en afsluitend met een verwijzing naar de website „Vind de jouwe.” Dat spotje doet nu al ruim een week de ronde in Rusland.

Op de website in kwestie staan filmpjes van krijgsgevangen Russen, foto’s van gesneuvelde Russische militairen of soms niet meer dan een gevonden naamplaatje. De site is geblokkeerd in Rusland, maar via een kanaal op Telegram dat het miljoen gebruikers nadert, is de informatie wel toegankelijk. Duizenden Russen, het merendeel wanhopige moeders of vrouwen, hebben het intussen al geraadpleegd, om nieuws te krijgen over hun zoon, man of vriend aan het front. Want in Rusland zelf krijgen ze dat nieuws niet. In 2015, net na de eerste inval in Oekraïne, tekende Vladimir Poetin zelfs een presidentieel decreet dat bepaalt dat alle informatie over Russische gesneuvelden staatsgeheim is.

In gelekte getuigenissen reageren vrouwen woedend, omdat er van het front geen nieuws komt. Gsm’s van soldaten zijn geblokkeerd. En als een ongerust familielid contact opneemt met het ministerie van Defensie, wordt ze doorverwezen naar het Rode Kruis of de rechtstreekse bevelhebber van de militair in kwestie. En die zijn haast nooit te bereiken.

De enige officiële informatie die ze krijgen, komt als hun zoon of geliefde gesneuveld is, zo merkte de Vereniging van de Comités van Soldatenmoeders van Rusland op. Die vroeg defensie een hotline te openen voor familieleden van soldaten, maar er kwam geen reactie. Opmerkelijk, want de vereniging is een van de weinige drukkingsgroepen waar het Kremlin wél naar luistert.

De Comités ontstonden spontaan in de Sovjettijd, toen het Rode Leger zich stukbeet op Afghanistan. Mede door de protestborden en foto’s van de soldatenmoeders om hun zonen weer thuis te krijgen, werd het leger ertoe gedwongen de troepen terug te trekken. De inspiratie haalden ze uit Argentinië, waar ’de dwaze moeders van de Plaza de Mayo’ in de jaren zeventig betoogden tegen dictator Videla. Ze eisten informatie over hun kinderen en kleinkinderen die van de ene dag op de andere spoorloos verdwenen waren. Het leidde mee tot de val van de junta.

Intussen is de vereniging in Rusland uitgegroeid tot een van de belangrijkste lobbygroepen en geniet ze veel moreel gezag en invloed. Als de Vereniging van de Comités van Soldatenmoeders spreekt „over de zee van tranen in Oekraïne” wordt er geluisterd. Oók door de Russen die de lijn van het Kremlin volgen.

Ook president Poetin beseft het potentiële gevaar. Om hun werk te bemoeilijken, labelden veiligheidsdiensten de vereniging als een „buitenlandse agent.” Maar het valt op dat de moeders eigenlijk nog mild worden aangepakt, althans in vergelijking met de manier waarop het Kremlin andere dissidente stemmen uit de weg heeft geruimd. Poetin wéét dat Russische vrouwen niet te onderschatten zijn.

Soldatenvrouwen en moeders hebben in Rusland immers een verheven status. Dat is nog steeds het gevolg van de propagandacampagnes tijdens de Tweede Wereldoorlog, gebaseerd op een Georgische poster uit 1941. Die toont een moeder die haar zonen oproept om ten oorlog te trekken. „Het moederland roept ons.” De soldatenmoeder werd het symbool van de ultieme opoffering voor het vaderland.

En dus strooit Poetin in zowat elke speech die hij geeft met complimentjes. Over hun „stiptheid”, dat „ze altijd mooi blijven” en dat ze „een mysterieuze kracht” bezitten. Ook onlangs sprak hij hen toe. „Ik wil mij richten tot de moeders, vrouwen, zusters, bruiden en verloofden van onze soldaten en officieren die nu Rusland verdedigen tijdens de speciale militaire operatie. Ik begrijp dat jullie je zorgen maken over jullie geliefden en naasten. Jullie kunnen trots op hen zijn, net zoals het hele land trots op hen is en zich, net als jullie, zorgen over hen maakt.”

Veel baat het niet, want steeds meer moeders, vrouwen, zusters, bruiden en verloofden keren zich tot de Comités om hun beklag te doen. Hoewel Poetin met klem ontkent dat dienstplichtigen (tussen 18 en 27 jaar oud) meevechten, vertellen de getuigenissen van de gevangen jongens een ander verhaal. Ze vertellen hoe ze net voor de invasie onder druk werden gezet om een jaarcontract bij het leger te tekenen. De noodkreet van de Russische moeders is altijd dezelfde: „Ze hebben onze jonge, onervaren kinderen gebruikt als kanonnenvlees.”

Volgens de Comités hebben de getuigenissen al effect. Dienstplichtigen proberen hun oproep te ontlopen en de rekrutering van nieuwe soldaten zou zijn stilgevallen. De vrouwen die hun gevangen geliefden hebben kunnen spreken, vertellen hun verhaal aan familie, vrienden en buren. Zo sijpelt een ander relaas door naar de zwijgzame en volgzame oudere generaties dan de officiële versie van het Kremlin. En wordt twijfel gezaaid over wat er in Oekraïne echt gebeurt.

President Zelenski deed al herhaaldelijk oproepen aan Russische moeders met de vraag om te voorkomen dat hun zonen in de oorlog betrokken zouden raken. Volgens het Comité van Soldatenmoeders van Rusland vindt het leger nu nog amper rekruten.

En daar komen nu dus dat spotje en die website bij. Russische moeders die contact opnemen met de website „Vind de jouwe” krijgen een Oekraïense moeder aan de lijn die hen sust. Het schept een band over de grenzen heen, zoals dat ook al gebeurde in Noord-Ierland in de jaren negentig. Vrouwen voor Vrede verenigde katholieke en protestantse vrouwen om een einde te maken aan het sektarisch geweld. De beweging was mee de motor achter de Goede Vrijdag Akkoorden in 1998.

Zo probeert nu ook Kiev met alle macht de Russische moeders aan zijn kant te krijgen. Zelfs door de strategie van de Comités uit het verleden te kopiëren. Presidentsvrouw Olena Zelanska kondigde aan dat Russische moeders die naar Kiev komen hun zoon mee naar huis mogen nemen.

Het is een kopie van wat halfweg de jaren negentig gebeurde toen Rusland in de uitputtingsslag van de eerste Tsjetsjeense oorlog was gesukkeld. Ondanks de overmacht kon Rusland het verzet niet breken. Het Comité van Soldatenmoeders organiseerde de Mars van Moeders voor Leven en Medeleven. Honderden vrouwen van middelbare leeftijd trokken naar het front om zelf hun krijgsgevangen zoon op te halen. Het was onderdeel van een abrupt einde van een voor Rusland desastreuze oorlog in 1996.

Ziedaar de „magische kracht van Russische vrouwen” die Poetin zo graag looft.