Eerste ’spijt-gezinnen’ melden zich bij gemeenten: ’Opvangen van vluchtelingen uit Oekraïne wordt onderschat’

Een op de drie Nederlanders die heeft aangegeven zijn huis te willen openen voor Oekraïners, komt niet door het intakegesprek, vertelt een woordvoerder van Vluchtelingenwerk. „Daar zijn allerlei redenen voor: bijvoorbeeld omdat mensen alleen een bank als slaapplek kunnen aanbieden. Dan hebben de gasten nul privacy en dat kan niet maandenlang.”

Een groep organisaties, waaronder Vluchtelingenwerk en het Rode Kruis, tuigt op aandringen van de overheid een systeem op om gastgezinnen te begeleiden. Online platform Takecarebnb heeft een database van meer dan 35.000 adressen van mensen die zeggen vluchtelingen te willen onderbrengen. Om te kijken of dat wel geschikte plekken zijn, is er eerst een intakegesprek met de potentiële gastouders en daarna een proefslaapperiode met de gekozen vluchtelingen.

Pas als beide kanten het willen, wordt een contract voor huisvesting ondertekend. Het zal daardoor langer duren voordat Oekraïners daadwerkelijk op grotere schaal intrekken bij Nederlandse gezinnen, maar het moet de kans op een goede, duurzame match verhogen.

Huishoudens die nu al Oekraïense vluchtelingen opvangen doen dat grotendeels op eigen initiatief en zonder te worden gescreend, bijvoorbeeld omdat ze zelf Oekraïense mensen kennen. In sommige gevallen valt het niet mee om je huis open te stellen, blijkt uit het verhaal van de 76-jarige Rien Grift, die zeven Oekraïners in zijn huis in Heerlen liet slapen.

Zijn energiekosten gingen omhoog, er was geen privacy meer en de kinderen maakten een hoop lawaai. Na minder dan twee weken vroeg hij de Oekraïners weer te vertrekken. Hij had van tevoren misschien langer moeten nadenken, zegt hij. „Maar als je ziet dat mensen in nood zijn, wil je toch helpen.”

Ook andere gastgezinnen gooiden de handdoek al in de ring. „Wij horen dat er mensen zijn die gemeenten bellen omdat ze toch geen vluchtelingen meer willen opvangen”, aldus Vluchtelingenwerk. Zulke telefoontjes kreeg de gemeente Venlo bijvoorbeeld de afgelopen dagen en ook de Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls spreekt over vergelijkbare problemen. Dat is vervelend, want dan moeten Oekraïners snel na hun vlucht weer worden verplaatst. „Je zadelt de gemeente met nog méér werk op”, waarschuwt Bruls, voorzitter van het Veiligheidsberaad.

Hij is met de veiligheidsregio’s verantwoordelijk voor het vinden van 50.000 opvangplekken voor Oekraïners. Eerder zei Bruls al dat het beter was om zich volledig te concentreren op gemeentelijke locaties: „Omdat je niet kunt garanderen dat het enthousiasme er bij de particulieren over drie weken nog steeds is.”

Het opvangen van Oekraïners wordt soms best wel onderschat, stelt de zegsvrouw van Vluchtelingenwerk. „Ze spreken een andere taal, lang niet altijd Engels, zijn emotioneel en hebben hun partner moeten achterlaten. Sommigen zullen het liefst de hele dag in de woonkamer het nieuws op tv kijken. Daar moet je wel allemaal rekening mee houden.”

Veel gastgezinnen zitten bovendien met vragen, over zaken als registratie van de Oekraïners bij de gemeente, verzekeringen en over een mogelijke vergoeding van de overheid voor gastgezinnen. Die is er vooralsnog niet. Wel krijgen de Oekraïners elke week leefgeld, waaronder 75 euro als ze bij een gastgezin wonen. „Het idee is een beetje dat vluchtelingen overleggen met de gezinnen over hoeveel van hun leefgeld ze willen teruggeven aan hun gastheer.”

Ook in Rotterdam kijken ze bij het plaatsen van vluchtelingen bewust eerst naar opvanglocaties van de gemeente, ondanks dat er een paar weken geleden nog blijdschap was over grote aantallen inwoners die zeiden Oekraïners te willen verwelkomen. „Het is natuurlijk behoorlijk impactvol om die mensen over de vloer te krijgen, ook omdat het niet duidelijk is voor hoelang dat zou zijn”, aldus de woordvoerder van integratiewethouder Vincent Karremans. „En als het uiteindelijk wel gebeurt, moet je zorgen voor een goede match, dat mensen zich wel realiseren waar ze ja tegen zeggen.”

Om gezinnen te helpen als ze na de screening eenmaal Oekraïners in huis hebben, bereidt het Leger des Heils de komende tijd lokale aanspreekpunten voor. Een woordvoerder stelt dat er zo’n duizend vrijwilligers worden gezocht die af en toe langs de gastgezinnen gaan om allerlei vragen te beantwoorden. De woordvoerder stelt dat ’het meer moet zijn dan alleen even op de koffie komen’.

In de vacature vraagt het Leger des Heils om mensen die minstens zes uur per week kunnen fungeren als vraagbaak voor allerlei praktische zaken waar gastgezinnen tegenaan kunnen lopen, van administratieve zaken tot hoe je het best kunt praten over de situatie in Oekraïne. Volgens de woordvoerder moeten vrijwilligers ook tekenen van mensenhandel kunnen herkennen. Het is uiteindelijk de bedoeling dat gastgezinnen onderling in contact worden gebracht, zodat er ’communities’ van gelijkgestemden worden gecreëerd.