CDA nog dieper in het dal na het uitgelekte verslag van Pieter Omtzigt. Intern serieuze zorgen over toekomst en koers. 'CDA is ten dode opgeschreven zonder herijking'
Het CDA schudt op zijn grondvesten na het explosieve uitgelekte verslag van het populaire Kamerlid Pieter Omtzigt, die zijn eigen partij omschrijft als een wespennest. Bij de christendemocraten klinken na de nieuwe interne onrust serieuze zorgen door over de toekomst en koers: „Je moet wel ideeën hebben.”
Een ’woekerrelaas’, noemt CDA-minister Ferd Grapperhaus (Justitie) vrijdagmiddag met enig venijn het uitgelekte verslag van Pieter Omtzigt, die minutieus uiteenzet hoe hij tegengewerkt werd door zijn eigen partij, die hij als een onveilige omgeving beschouwt. Bewindspersonen van de christendemocraten bewegen behoedzaam om het explosieve memo van hun partijgenoot heen, maar duidelijk is dat Omtzigts mening niet de hunne is.
Een commissie onder leiding van partijprominent Liesbeth Spies, voor wie Omtzigts stuk bedoeld was, mag bij de partij evalueren wat er allemaal mis is gegaan bij de afgelopen verkiezingscampagne. Tot die tijd houden CDA’ers zich op de vlakte. „We zullen het eerst intern moeten bespreken”, zegt partijleider Wopke Hoekstra, die de inhoud van Omtzigts memo ’heel vervelend en beschadigend’ noemt. Hij probeert optimisme uit te stralen: „We gaan ook dit weer oplossen. Maar het is geen makkelijke fase.”
Van rel naar rel
Het CDA zit al langer in een moeilijke fase zit. Alleen in het laatste jaar al liep de partij van rel naar rel, met de mislukte lijsttrekkersverkiezing, het terugtreden van de net nieuwe partijleider Hugo de Jonge en de uiteindelijk mislukte campagne en verkiezingen. Maar de christendemocraten worstelen al langer met zichzelf: het is inmiddels bijna tien jaar geleden dat de machtspartij van weleer meer dan twintig zetels had in de Tweede Kamer.
Het zorgt voor serieuze zorgen binnen de partij. „Het CDA komt steeds dieper in het dal”, ziet oud-Kamerlid Maurits von Martels. „Er moet gewoon een herijking plaatsvinden, anders is het CDA ten dode opgeschreven.” Het fundament van de partij zit volgens hem ’diep onder het stof’.
Een oud-minister die de partij door en door kent, vindt dat het roer om moet in het CDA. Hij schetst een beeld van vastgeroeste christendemocraten die macht belangrijker vinden dan inhoud. „Er zit een soort tweede ring in het CDA die voortdurend present is. Een netwerk van oud-politiek assistenten, incrowd. Zo’n netwerk moet je ook hebben, maar als het vijftien jaar lang dezelfde mensen zijn dan is dat ongezond. Marnix van Rij (partijvoorzitter, red.) moet goed kijken naar de interne organisatie.”
Gebrek aan visie
De CDA-prominent ziet daarnaast een schrijnend gebrek aan visie bij de partij: „Al tien jaar lang wil het CDA in de macht zitten, maar dan moet je wel ideeën hebben. Daar ontbreekt het aan. Je moet weten waarom je de macht verdient.”
Die analyse wordt gedeeld door Tom van der Meer, hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. „Je moet een onderscheidende visie hebben”, ziet hij. „Maar bij het CDA zijn er vooral verschillende ideeën over wat het verhaal moet zijn. Voor de partij zelf is het van belang om eerst intern op één lijn te komen.”
De christendemocraten zijn volgens Van der Meer zeker niet de enige partij met dat probleem. Hij signaleert dat de van oudsher grote partijen VVD, PvdA en CDA al sinds de opkomst van Pim Fortuyn begin deze eeuw daar tegenaan zijn gelopen.
„Thema’s als de multiculturele samenleving werden toen van belang. De VVD had daar als eerste moeite mee, met de afsplitsingen van Geert Wilders en Rita Verdonk. De partij is er pas bovenop gekomen toen ze zich richtte op economie en veiligheid. De VVD heeft het antwoord gevonden door de discussie over de multiculturele samenleving gewoon te passeren.”
Wopke Hoekstra. Foto: ANP
Niet onderscheidend
Volgens de hoogleraar heeft het CDA de afgelopen tijd te veel de nadruk gelegd op thema’s die niet onderscheidend waren. Bij de laatste verkiezingen bijvoorbeeld door zich net als de VVD te richten op economie en veiligheid. Van der Meer: „De kiezer stemt dan liever op het origineel dan op de light-versie of de kopie.”
Maar de suggestie dat de partij na alle tegenvallende uitslagen en de hoog oplopende interne onrust nu ten dode zou zijn opgeschreven, wijst Van der Meer van de hand. „Ik geloof niet in dat soort doemscenario’s. Het balletje kan ook zo weer anders rollen. De grote trend is een andere. Partijen als VVD, CDA en PvdA hadden vroeger een vaste, grote achterban. Dat voordeel hebben ze verloren. Ze zijn nu gewoon een van de partijen in hun hoek en moeten daarin onderscheidend zijn met hun verhaal.”
En naast veel zorgen, klinkt er vanuit de partij ook hoop dat het tij uiteindelijk weer kan worden gekeerd. Ook al is de situatie nu volgens senator Peter Essers ’heel beroerd’ en ’uitermate vervelend’, hij is ervan overtuigd dat zijn partij ook deze klap te boven komt. En ook mét Pieter Omtzigt nog aan boord. „Ik ken hem lang genoeg. Je schrijft zo’n memo niet als je opstapt.” Essers ziet voor CDA’ers een uitweg uit het dal door tegenstellingen niet langer te vergroten. „Er zijn veel punten waar CDA’ers het over eens zijn.”
Ook oud-minister van Financiën Onno Ruding, die het in het verleden vaak opnam voor Omtzigt, denkt niet dat het stemmenkanon de partij verlaat. „In theorie is alles mogelijk, maar die indruk heb ik niet. Dat is ook niet zijn karakter.”
Coalitie
Niet alleen binnen het CDA, maar ook bij andere partijen worden de ontwikkelingen bij de christendemocraten met argusogen bekeken in het licht van de toch al moeizame formatie. De verwachting is dat informateur Mariëtte Hamer voorlopig nog wel even bezig is, een coalitie is met zich tegen elkaar verzettende partijen nog moeilijk te vinden.
En zonder het CDA wordt een logische meerderheidscombinatie nagenoeg onmogelijk. Bij meerdere potentiële regeringspartijen zijn dan ook zorgen over de stabiliteit bij de christendemocraten. Bij de VVD, waar het CDA als favoriete regeringspartner is bestempeld, werd daarom wel met opluchting genoteerd dat partijleider Hoekstra vrijdag laat weten dat hij ’gewoon doorgaat’ met de formatiegesprekken.
Maar oud-Kamerlid Von Martels betwijfelt of dat wel een goed idee is: „Zolang we intern niet op een lijn zitten moeten we ons niet met het landsbelang bemoeien. Ik zou tegen Wopke zeggen: denk er nog maar eens goed over na.” Een prominente CDA’er kijkt op zijn beurt tandenknarsend naar de al bijna drie maanden durende formatie: „Ik benijd Mark Rutte niet. Zo’n Kaag met haar woke-achtige discussies, de versplintering en zo’n CDA dat implodeert…”
