'Leg gasvoorraden aan om prijspieken te voorkomen', bepleit lector Martien Visser uit Groningen. Hij vreest grote schade als de gasprijs opnieuw door het plafond gaat.
Nederland moet, al dan niet in Europees verband, voor zijn energievoorziening onafhankelijker worden.
Daartoe moeten strategische voorraden gas worden aangelegd om te voorkomen dat de leveringszekerheid in gevaar komt en de gasprijs piekt zodra door geopolitieke spanningen, strenge winters of technische problemen de aanvoer van gas uit andere werelddelen hapert.
Oproep aan nieuw kabinet
Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen en manager corporate strategy bij Gasunie, deed recent die oproep aan een nieuw kabinet.
Hij vreest voor maatschappelijke onrust, verslechtering van het vestigingsklimaat en schade voor de economie als er geen waarborgen zijn voor een stabiele gasprijs. ,,Aluminiumsmelter Aldel is failliet gegaan door de hoge energieprijs, maar we hebben in Nederland geen gram aluminium minder gebruikt. Alleen halen we dat nu uit bijvoorbeeld India”, zegt hij.
Neem de olieboycot in 1973 als voorbeeld
Hij vindt dat de EU een voorbeeld moet nemen aan de afspraken die westerse landen maakten na de olieboycot in 1973. Visser: ,,Toen is door de westerse landen gezegd: We leggen grote strategische voorraden olie aan, zodat de olieproducerende landen (OPEC-red) ons niet meer kunnen chanteren door de productie terug te brengen, waardoor er tekorten dreigen en de prijs door het plafond gaat.”
Sindsdien beschikt het Westen over een reeks van plekken grote noodvoorraden. Die zijn zichtbaar in onder meer de Eemshaven. Daar wacht in elf tanks ruim 680 miljoen liter olie op tijden van schaarste. Nu is het tijd om ook zulke gasreserves aan te leggen, zegt de energiedeskundige.
‘Dat kan nu niet meer’
Visser: ,,Vroeger was het Groningenveld zo’n strategische voorraad. Daaruit werd jaarlijks tussen de 30 en 40 miljard kubieke meter gas gewonnen. We wisten dat we in geval van nood wel 60 miljard kuub zouden kunnen produceren, als dat bijvoorbeeld vanwege een strenge winter in Noordwest-Europa nodig was. Dat kan nu niet meer.”
Hoe kwetsbaar we daardoor werden, bleek toen Rusland in 2021 al voor de oorlog in Oekraïne de aanvoer van gas via de spotmarkt langzaam aan verminderde. De prijs knalde omhoog tot het vijfvoudige van wat we normaal betaalden. Na het uitbreken van de oorlog werd geleidelijk duidelijk dat de aanvoer van gas uit Rusland helemaal zou stoppen, ook de volumes waarvoor lange termijncontracten waren afgesloten.
Ongekend hoog tempo
In de Eemshaven werd in een ongekend hoog tempo de drijvende terminal aangelegd waar tankschepen LNG (vloeibaar gas) nu jaarlijks zo’n tien miljard kubieke meter gas aan land kunnen brengen. Ook anderen landen breidden hun LNG-importcapaciteit uit. Desondanks bleven de gasprijzen zeer hoog. Dat bracht veel burgers en bedrijven in de problemen.
Noorwegen is nu de grootste gasproducent in Europa, maar kan maar voor een bescheiden deel in de Europese behoefte aan gas voorzien. Visser: ,,De Noren leveren aan dat land in Noordwest-Europa dat het meest betaalt. En dat is vooral Duitsland. Dat zit wat het gas betreft het meest in de piepzak. De Duitsers kregen voorheen het meeste Russisch gas en hadden helemaal geen LNG-terminals.”
Afhankelijk van LNG
Nederland is net als de rest van de EU nu grotendeels afhankelijk van LNG. Daarmee is het aangewezen op een mondiale, grillige markt. Het moet concurreren met vooral Azië, China in het bijzonder. Grote LNG-producenten als Australië, Qatar en de VS verkopen het vloeibaar gas aan de hoogste bieder. Visser: ,,Voor de oorlog in Oekraïne was de gasprijs nog 20 cent. Nu we LNG naar Europa moeten halen, betalen we er 35 cent voor. Dat is bijna het dubbele.”
De druk op de mondiale LNG-markt is zo groot, dat bij de geringste aanleiding de prijs omhoog gaat. Visser: ,,Het is een heel kwetsbare markt, zeker nu Europa nu zo veel opkoopt in de wereld. In augustus, september vorig jaar dreigde er een staking bij een LNG-fabriek in Australië. Vanuit dat land komt helemaal geen LNG deze kant op, maar dat bericht zorgde er wel voor dat de gasprijs in Europa met 25 procent omhoog ging.”
Toegenomen vraag
Inmiddels investeren LNG-producerende landen veel geld in fabrieken die aardgas omzetten in LNG om aan de toegenomen vraag te kunnen voldoen.
Visser: ,,Eerst hadden we in Europa het probleem dat er te weinig terminals waren, op dit moment vormt de beschikbare hoeveelheid LNG de bottleneck. Het bouwen van die LNG-fabrieken kost een paar jaar. De markt anticipeert daar ook op. De LNG die voor 2028 wordt ingekocht, is 20 procent goedkoper dan het vloeibaar gas dat voor 2025 wordt ingekocht.”
De lector constateert dat de energiecrisis nog eens heeft aangetoond voor veel bestuurders leveringszekerheid een blinde vlek is. ,,Zelfs toen er geen Russisch gas meer kwam, wilde Europa eigenlijk geen langdurige leveringscontracten voor LNG afsluiten, zoals China al deed. Men dacht blijkbaar dat de EU zo’n aantrekkelijke markt was, dat het gas vanzelf deze kant op zou komen. Op een gegeven bleek dat de EU alleen tegen een extreem hoge prijs LNG kon inkopen.”
‘Nog steeds geen beleid’
Inmiddels worden door Europa mondjesmaat lange termijncontracten afgesloten. Een voorbeeld is een contract dat Shell met Qatar afsloot voor de levering aan Nederland van jaarlijks 5 miljard gas jaarlijks gedurende 20 jaar. Visser: ,,Met zulke contracten kunnen we onze energiesituatie veilig stellen, maar het is nog steeds geen beleid.”
Visser zegt dat als er strategische gasvoorraden in Europa waren geweest, dat ook problemen in arme landen had voorkomen. ,,Bangladesh en Pakistan zijn ook afhankelijk van LNG. Die zijn door de hoge prijs enorm in problemen gekomen want Europa kocht ineens alles op. Daar zijn door het gebrek aan gas zelfs black-outs geweest. Pakistan was bezig om te schakelen van kolen naar gas. Daar zijn ze nu mee gestopt. Het heeft dus ook een klimaataspect.”
‘In Afrika minder goede oogsten’
Een ander voorbeeld: vanwege de hoge gasprijs hebben kunstmestfabrikanten in Europa hun productie fors teruggebracht, met een prijsverhoging van kunstmest als gevolg. Visser: ,,Ik las recent dat er daardoor komend jaar in Afrika minder goede oogsten zullen zijn.”
Het gasverbruik in Nederland is de laatste jaren gedaald van zo’n 40 miljard kubieke meter per jaar naar 30 tot 32 miljard kubieke meter. Dat komt door de opkomst van zonne- en windenergie, maar ook door de besparingen door consumenten en de industrie die haar productie moest verminderen onder druk van de enorm gestegen energieprijzen. Visser schat dat voor ons land een strategische voorraad van zo’n zeven miljard kubieke meter voor drie maanden toereikend is.
Norg en Bergermeer
Het meest logisch is, denkt hij, daar de bestaande gasopslagen in Norg en Bergermeer te gebruiken die nu worden gebruikt om de winterse pieken in gebruik op te vangen. Door daling van de gasvraag de komende jaren zijn die buffers straks niet volledig meer nodig. De rest zou een strategische voorraad kunnen vormen die als een soort verzekering voor noodsituaties beschikbaar blijft.
De opslagen zijn nu voor 60 procent in handen van respectievelijk de NAM en Taqa, in beide gevallen is de staat (Energie Beheer Nederland) voor 40 procent eigenaar. De NAM wil echter af van de opslagfunctie van ‘Norg’ en het zogenaamde ‘kussengas’ gaan winnen.
Visser: ,,Ik snap de NAM wel. Zij zijn immers niet verantwoordelijk voor de leveringszekerheid. Die taak ligt bij de minister van Energie. Het is daarom heel denkbaar dat de staat die opslagen op zeker moment overneemt. Het hoeft echter geen probleem te zijn als gasvoorraden door particuliere bedrijven worden beheerd, mits de staat daar voldoende controle over heeft.”
LNG
Nederland was gewend aan de aanvoer en het transport van aardgas per pijpleiding. LNG wordt per schip aangevoerd. Het is aardgas dat in fabrieken vloeibaar wordt gemaakt. Dat gebeurt door de temperatuur op -162 graden te brengen. Daardoor wordt het volume 600 keer kleiner dan dat van aardgas. Het vloeibare gas wordt in speciale LNG-tankers vervoert, waarna er op de bestemming weer gas van wordt gemaakt.
