Werkloosheid gaat weer stijgen, zegt hoogleraar regionale economie Paul Elhorst. 'In 2024 komt het omslagpunt'

Een kleine krimp van de economie in het derde kwartaal van dit jaar, de huizenmarkt die voorzichtig afkoelt, de werkloosheid die weer iets toeneemt en minister Kaag van Financiën die waarschuwt voor bezuinigingen door de overheid. Zijn het na een oververhitting van de economie en krapte op de arbeidsmarkt voorbodes van een nieuwe economische crisis en werkloosheid?

Paul Elhorst, hoogleraar regionale economie aan de Rijksuniversiteit Groningen, denkt van wel. Dit jaar en in 2023 zullen we er nog niet veel van merken, zegt hij. ,,In 2024 komt het omslagpunt. Dan gaat de werkloosheid stijgen.”

Nederland heeft twee economische crises kort na elkaar vaker meegemaakt. Het patroon dat zich dan voordoet: bij de eerste recessie heeft de overheid nog genoeg geld om de gevolgen te beperken, bij de tweede is het geld op en moet er worden bezuinigd. Dat gebeurde bij de oliecrises van 1973 en 1979, maar ook na de krediet- en de eurocrisis in 2008 en 2009. Wat een paar jaar later volgt: oplopende werkloosheid.

Het zal Nederland nu niet anders vergaan, voorspelt Elhorst. ,,De overheid heeft de klap van de coronacrisis kunnen opvangen. Het kabinet heeft toen tientallen miljarden uitgegeven om bedrijven te compenseren die moesten sluiten. Nu hebben we een tweede crisis door de oorlog in Oekraïne. Er is nog 20 tot 25 miljard euro uitgegeven om de hoge energierekeningen te compenseren, maar de buffers raken nu op. De leningen die zijn afgesloten, moeten tegen een hogere rente worden terugbetaald. Het kabinet zal moeten bezuinigen. En dat gaat banen kosten in de quartaire sector, die in Noord-Nederland relatief groot is: bij provincies, gemeenten, onderwijs, zorg ...”

Ondertussen geselen de hoge energieprijzen het bedrijfsleven. ,,Ik las dat de magazijnen van leveranciers weer voller raken. De huizenprijzen dalen weer. Dat betekent dat de economische activiteit afneemt. Die hoge gasprijs gaat veel schade aan de economie aanrichten. Je krijgt weer massaontslagen. Kijk naar Aldel. Andere bedrijven beperken hun productie. De glastuinbouw die erg afhankelijk is van gas, zal het erg moeilijk krijgen. Die zal een oplossing moeten vinden in andere verwarmingstechnieken of de productie in de winter moeten stilleggen.”

Een overheid die bezuinigt en een economie die dipt, het zal niet direct zijn terug te vinden in oplopende werkloosheidscijfers. Het duurt altijd enkele jaren voordat politieke besluiten tot bezuinigen, leiden tot reëel verlies aan banen. Maar ook de krimp van werkgelegenheid in het bedrijfsleven zal geleidelijk komen, zegt de hoogleraar.

Elhorst: ,,Veel werkgevers staan voor een duivels dilemma. Doordat de arbeidsmarkt zo krap is, hebben ze flink in personeel moeten investeren. Maar wat doen ze met die werknemers, nu de economie afkoelt? Als ze medewerkers ontslaan, wordt het later heel moeilijk weer mensen terug te krijgen. Dat heb je gezien in de horeca na de coronacrisis. En in de bouw na de kredietcrisis. Ze zullen ontslag uitstellen tot ze de mensen echt niet meer kunnen betalen.”

Het effect van de economische crisis zal zich daardoor pas voorzichtig vertalen in de werkloosheidscijfers in 2024, verwacht Elhorst. Het is moeilijk te voorspellen of die in 2025 of 2026 zullen pieken, zegt de hoogleraar. Hoelang de werkloosheid zal duren is evenmin te zeggen.

Een klein beetje economische groei is niet voldoende om de werkgelegenheid weer te stuwen. Elhorst: ,,Dat komt doordat de productiviteit van werknemers steeds groter wordt. Je hebt ongeveer 2,4 procent economische groei nodig om de werkloosheid 1 procent omlaag te krijgen.”

Hij verwacht ook dat ze niet zo hoog zullen worden als bij eerdere crises. Dat heeft te maken met de vergrijzende bevolking. De instroom van nieuwkomers op de arbeidsmarkt is kleiner dan de uitstoom van pensioengerechtigden. Daardoor is er nu ook zo’n krapte op de arbeidsmarkt. ,,Ook al is de pensioengerechtigde leeftijd met twee jaar omhooggegaan.”

Die demografische ontwikkeling laat zich meer dan ooit gelden, vertelt hij. In een interview met deze krant in maart 2021 voorspelde de hoogleraar dat de werkloosheid als gevolg van de coronacrisis dit jaar zou gaan groeien en in 2024 zou gaan pieken tot 7 á 8 procent. De werkelijkheid is dat de arbeidsmarkt zich dit jaar kenmerkte door een ongekende krapte.

,,Mijn voorspelling was half goed. De werkloosheid gaat wel stijgen, maar minder snel en met een minder hoge piek. Ik had geen rekening gehouden met die vergrijzingsgolf. Die is nooit eerder zo groot geweest. Een gevolg van die enorme naoorlogse geboortegolf. De instroom op de arbeidsmarkt is nu kleiner dan de uitstroom. ”

Mede daardoor zullen veel mensen die hun baan verliezen ander werk vinden. ,,Dan moet je wel bereid zijn de overstap te maken naar een andere sector. Er komt een herschikking in de bedrijvigheid. Die energie-intensieve bedrijven krijgen het heel moeilijk. Maar in andere sectoren is heel veel werk. Alle bedrijven die zich bezighouden met duurzame energie, komen voortdurend mensen tekort. Daar is altijd werk te vinden.”

Elhorst denkt dat de overheid zich moet beraden op de huidige situatie. Aan de ene kant wordt op werknemers een beroep gedaan om zoveel mogelijk uren te werken, anderzijds zijn de laagste inkomens niet toereikend om de energierekening te betalen.

,,Mensen met een normale baan kunnen niet meer rondkomen. Macro-economen zijn het er allemaal over eens, dat – ook in de rest van Europa – na de kredietcrisis de lonen te weinig zijn gestegen. Om mensen te stimuleren te werken, zul je de inkomstenbelasting moeten verlagen. En misschien een aantal btw-tarieven. Dat betekent dat je de multinationals, de mensen die geld verdienen met aandelen en obligaties, zwaarder moet belasten. Dat moet je bij voorkeur in EU-verband doen.”

De overheid moet wel voldoende inkomsten blijven genereren, zeker nu de overheid weer een financiële inhaalslag heeft te maken. Het wordt een enorme opgave om de rijksbegroting op orde te houden, zegt Elhorst. ,,Op welke overheidstaken kun je bezuinigen? Op defensie kun je niet meer korten. De overheid krijgt het vooral moeilijk met de zorg. Daarop wordt door de vergrijzing een steeds groter beroep gedaan, in de volle breedte.”

De ernst van de komende economische crisis zal aan het grootste deel van de bevolking echter voorbijgaan. ,,Het Sociaal en Cultureel Planbureau zegt altijd: een derde deel van de bevolking heeft het moeilijk. Die groep wordt groter, vrees ik. Vijftigplussers die werkloos raken, de groeiende groep ouderen die moeilijker toegang krijgen tot de zorg, jongeren en immigranten die geen huis kunnen krijgen … Die krijgen het lastig.”