'Het komt goed als Syriërs zelf hun land mogen opbouwen' | De wereld in 2025

Pieter Nanninga (43) zou maar wat graag weer naar Syrië afreizen. De in Wehe den Hoorn geboren en in Leens getogen wetenschapper bij de afdeling Midden-Oostenstudies van de Rijksuniversiteit Groningen vindt het er prachtig. „Het ligt op een kruising van culturen, van jodendom, christendom en de islam. Je vindt er sporen van het oude Mesopotamië, van Romeinen, kruisvaarders en oude Arabische culturen. De mensen zijn er heel open en gastvrij, ze zijn heel blij als iemand uit het Westen zich echt voor hun geschiedenis interesseert.”

Het is echter wel vijftien jaar geleden dat Nanninga voor het laatst Syrië bezocht. De bloedige burgeroorlog hield hem tegen. Nu dictator Bashar al-Assad is verdreven, gloort de mogelijkheid voor een nieuw bezoek, maar voorlopig vindt Nanninga het nog te vroeg. Want hoewel veel Syriërs alles beter vinden dan het wrede regime van Assad, is er tegelijkertijd twijfel over waar het met hun land naar toe gaat.

Syrië ligt grotendeels in puin, 6 miljoen inwoners leven als vluchteling in het buitenland, terwijl een groot deel van de overige circa 23 miljoen inwoners ook op dreef is. Zij moesten ook huis en haard verlaten maar konden nog wel in eigen land blijven. Intussen komen de verhalen boven over de vele wreedheden van het Assad-regime.

Probeer daarvan maar weer een goed functionerend land te maken. Toch is Nanninga gematigd optimistisch. Om te beginnen lijkt het er op, met veel slagen om de arm, dat de nieuwe machthebbers van HTS (Hayat Tahrir al-Sham) zich houden aan hun belofte zich gematigd op te stellen en de samenwerking te zoeken met andere etnische en religieuze groeperingen. „Hun topman Ahmed al-Sharaa heeft zijn oorlogsnaam Abu Mohammed al-Jolani afgelegd. Dat zegt al iets. Weliswaar was hij ooit actief bij Al-Qaeda, hij heeft daar jaren geleden al afstand van genomen en zelfs gevochten tegen IS.”

Hij wijst op de situatie in Idlib, het gebied dat al eerder door HTS is bevrijd. Daar hebben ze ervaring opgedaan met besturen en geleerd dat daarvoor ook pragmatisme nodig is.

Natuurlijk is het allemaal maar de vraag hoe zich dit allemaal gaat ontwikkelen. Nanninga ziet echter vooralsnog dat HTS toenadering zoekt tot kleinere groeperingen die zich tegen Assad hebben verzet. Belangrijk is ook dat Syriërs zelf bereid zijn hun grote onderlinge religieuze en etnische verschillen te overbruggen.

„Je merkt in alle reacties op de val van Assad dat ze zich in de eerste plaats Syriër voelen. Daar zijn ze op gefocust. Niet op dat ze Alawiet zijn, Soenniet of christelijk. Er leeft dus wel de wens om er met elkaar iets van te maken.”

Een probleem is wel het gebrek aan mensen die iets kunnen. Hoewel Syriërs gemiddeld genomen redelijk goed zijn opgeleid, zijn er relatief weinig mensen die weten hoe ze een bedrijf moeten leiden. Nanninga: „Van oorsprong is de Syrische economie sterk door de staat geleid. Onder Assad zijn veel staatsbedrijven geprivatiseerd. Alleen, hij heeft die verkocht aan zijn vrienden. Zij hebben zich ermee verrijkt. Dit is niet bevorderlijk voor een goede economische structuur.”

Het grootste risico voor Syrië is dat het land (eigenlijk opnieuw) speelbal wordt van internationale krachten. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan steunde lange tijd de verzetsbeweging in Syrië. Hij had vooral oog voor zijn eigen belang. Hij heeft het in eigen land aan de stok met de Koerdische afscheidingsbeweging PKK. De Koerden in het noordelijk deel van Syrië ziet hij als verlengstuk van de PKK.

„Daarnaast verblijven er wel 3,5 miljoen vluchtelingen uit Syrië in Turkije. Daarmee zit Erdogan echt wel in zijn maag. Want al die vluchtelingen hebben opvang nodig, kleding, voeding enzovoorts. Net als in Nederland rijst in Turkije de vraag of de vluchtelingen niet terug kunnen.”

Turkije telt ongeveer 85 miljoen inwoners, dan is het aantal van 3,5 miljoen Syrische vluchtelingen best groot. Daarnaast kampt de Turkse economie met een hoge inflatie en is er veel werkloosheid. Waar Syrische vluchtelingen in Nederland nog de personeelstekorten in de bouw, de zorg of de techniek kunnen aanzuiveren, is dat perspectief er in Turkije nauwelijks. „Daarom heeft Erdogan er wel belang bij dat Syrië een stabiel en stevig land wordt.”

Het Syrische regime onder leiding van Assad vormde een ‘as van verzet’ met de Palestijnse verzetsbeweging Hamas, Hezbollah in Libanon en met het theocratische bewind in Iran. De implosie van Assads bewind is een gevoelige klap voor zijn bondgenoten. Voor Iran betekent het een verdere verzwakking. Het land zucht onder economische sancties, de hoogste ayatollah Ali Hosseini Khamenei is met zijn 85 jaar behoorlijk op leeftijd. Het is volgens Nanninga echter erg voorbarig om al te speculeren over een kettingreactie, waarbij ook Iran een nieuw bewind krijgt.

Wel krijgt de Israëlische rechtsnationalistische regering onder leiding van Benjamin Netanyahu fors de wind in de zeilen. Het leger voerde in Syrië al diverse aanvallen uit, bedoeld om het Syrische leger te verzwakken, zodat die geen bedreiging kan vormen. Een slechte ontwikkeling, vindt Nanninga, ook negatief voor het Westen.

„Die aanvallen zijn in strijd met het volkenrecht. En omdat veel westerse landen Israël steunen, straalt dit ook op het Westen af. En het Westen heeft in Syrië en in andere landen in het Midden-Oosten al een bar slecht imago. In Syrië klagen ze dat het Westen Assad heel lang zijn gang lieten gaan. Pas toen de fundamentalistische strijders van IS in het land actief werden, grepen Westerse landen in.”

Donald Trump maakt deze maand opnieuw zijn intrek in het Witte Huis. Hij zal de regering Netanyahu geen strobreed in de weg leggen, is de verwachting. Het kan de vijandige houding in de regio ten aanzien van Israël en daarmee het Westen verder aanwakkeren, vreest Nanninga.

Het is volgens hem belangrijk dat de Syriërs zelf het voortouw nemen bij de wederopbouw van hun land. „De internationale gemeenschap zal wel de helpende hand kunnen bieden als Syrië daarom vraagt, want er is veel geld nodig en de uitdagingen zijn groot. Maar het Westen moet, gezien het verleden en de onvrede in het gebied, zeker niet het voortouw nemen. Ons past bescheidenheid.”