Hoe is het om 's nachts door het bos te lopen? Op pad met boswachter Lysander van Oossanen van het Drents-Friese Wold. 'Altijd een verrassing of je wel of niet iets hoort'
Vlak voordat de nacht invalt in het Drents-Friese Wold bij Appelscha. FOTO RENS HOOYENGA
In het donker komt een bos pas echt tot leven. Dat vertelt boswachter Lysander van Oossanen tijdens een avondwandeling door het Drents-Friese Wold. „Wat je dan ervaart, is eigenlijk niet uit te leggen.”
De rand van Appelscha, 8 uur ‘s avonds. De zon is al zo’n anderhalf uur onder, de band die de Melkweg heet licht op en Jupiter domineert de sterrenhemel. Rond het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer dwarrelen vleermuizen en het pompstation van waterbedrijf Vitens zoemt gestaag.
In een donker bos wordt eigenlijk niet gewerkt, vertelt Lysander van Oossanen als hij uit zijn donkergroene auto stapt. Alleen in mei, dan is er de jaarlijkse dassentelling. „Een leuk avondje als bedankje voor vrijwilligers”, legt de boswachter uit. Want de échte telling, die gebeurt al jaren met wildcamera.
Aparte gewaarwording
Dassen zien dan wel niet zo veel, maar aan hun reukzin mankeert weinig. „Als ze hun burcht uit willen komen, gaan ze eerst zekeren. Ze steken hun neus uit het gat en als ze je ruiken, besluiten ze gewoon om niet te komen. Als je er dan zit voor een telling kun je wel nul noteren, maar dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn.”
De zaklamploze weg naar het Aekingerzand, ofwel de Kale Duinen, begint in het beukenbos. „Het eindstadium van je bos, wordt wel eens gezegd. Onder de beukenboom kan eigenlijk niks kiemen behalve de beuk zelf. Dan groeit-ie als een dun stokje omhoog tot-ie boven het bladerdek zonlicht pakt. Vervolgens steken zijn takken er bovenuit en vouwt-ie zich open als een parapluutje.”
Waar het om gaat in de Nacht van de Nacht
Komende zaterdag, vlak voordat de zomertijd wordt beëindigd, begint de Nacht van de Nacht. Dat is een jaarlijks evenement waarmee de Natuur- en Milieufederaties aandacht vragen voor de schoonheid van de nacht en de gevolgen van lichtvervuiling.
In Drenthe zijn verschillende activiteiten. Naast wandeltochten in het Drents-Friese Wold, bij Norg en bijvoorbeeld in het Asserbos kun je meedoen aan een meditatie in de Onlanden. Bij het Hunebedcentrum in Borger is een gespreksbijeenkomst over het donker in relatie met toerisme. Het evenement, waar ook veel te beleven is, staat onder leiding van de (blinde) cabaretier Vincent Bijlo.
Meer informatie is te vinden op de website www.nachtvandenacht.nl. Daarnaast doen ook overheden en bedrijven mee door reclames en verlichting op kantoren en gebouwen te doven.
De bomen en struiken die er stonden, krijgen vervolgens amper zonlicht en sterven vaak af. „De beuk is de koning, de heerser die alles overneemt.” Ook het hemellicht dringt trouwens niet door tot het dichte bladerdek en dus zie je geen hand voor ogen. Eén blik op je telefoon kost weer minuten acclimatiseren. „Aparte gewaarwording, hè?”
Verboden terrein
Gelukkig weet de boswachter de weg over de herfstige paden. Een mooi seizoen, vindt hij. „Het bos maakt dan een metamorfose mee. Dieren maken zich klaar voor de winter, een spannende tijd van kou en overleven breekt aan. De rust komt er wat meer in. Je ziet heel weinig vogels. Paren, territorium verdedigen en kinderen verzorgen hoeft nu even niet. Nu moeten ze voor zichzelf zorgen.”
Tegenliggers hoef je niet te verwachten, want na zonsondergang is het bos verboden terrein. „’s Nachts is het bos eindelijk voor de dieren. Het is overdag zo druk dat we veel dagdieren naar de nacht hebben gedreven.” Hij noemt de ree, de vos en de das. „Dan is het gewoon goed dat er momenten zijn dat er even geen menselijke activiteit is.”
Niet iedereen heeft daar een boodschap aan. „Wat steeds meer voorkomt is mountainbiken in de nacht. Met hele grote dikke lampen op de fiets crossen ze dan door het bos heen.” En dan zijn er ook nog dumpingen van drugsafval of wietteelt op kleine open plekken. „Net als in maïsvelden bij de boer, dat gebeurt bij ons ook.”
Mistflarden
Soms zijn er legale activiteiten. „Iedere maand vertrekt vanuit het buitencentrum een vollemaanwandeling, die wordt altijd druk bezocht.” Sporadisch zijn er zelfs droppings, waarbij deelnemers zelf de weg terug moeten vinden. „Maar daar geven we niet snel toestemming voor. Het kan zomaar zijn als je zegt, ‘zullen we hier linksaf’, dat je dwars door een dassenburcht loopt.”
Pas als de ogen gewend zijn aan de duisternis valt op hoe licht het is op de Kale Duinen. Het zand lijkt spierwit en tussen de mistflarden ontwaren zich silhouetten van dennen. Af en toe vliegt er een krijsende gans over, maar de uilen houden zich voorlopig stil. Net als de wolven, die hier ook voorkomen. „Het is altijd een verrassing of je wel of niet iets hoort.”
De schoonheid van de nachtelijke natuur geeft zich niet zomaar prijs. Bijzonder is bijvoorbeeld een schimmel die ‘s nachts blauw oplicht, maar die is zeldzaam. „Dit is heel anders dan een normale excursie. Dan zie je van alles waar je over kunt vertellen. Nu, in het donker, heb je dat je hele stukken in stilte loopt. Je ervaart de stilte.”
Niet te vangen
Het ervaren van duisternis, daarover gaat de Nacht van de Nacht. „Het gaat erom dat mensen waarde hechten aan de donkerte. En dat er aandacht is voor de landschapsvervuiling omdat alles verlicht wordt. Dat zie je goed aan de horizon.” Behalve de televisietoren van Smilde is hier lichte gloed te zien. „Dat is Assen.”
Ach, hier valt het nog mee, vindt de boswachter. Naast het Waddengebied is dit het donkerste stukje van Nederland. „Maar op heel veel plekken heb je onwijs veel horizonvervuiling. Doe in vredesnaam de lampen uit die je niet nodig hebt, dat is de boodschap.” Misschien dat die oproep dit jaar vanwege de energiecrisis gehoor vindt. „Al is de reden is natuurlijk zuur.”
Maar hoe het nu is om door een donker bos te lopen? „Het is net als vakantie. Hoe mooi de foto’s ook zijn, het hele gevoel dat erbij hoort is niet in beeld te vangen. Dat is het leuke. Je kan het niet beschrijven.”
