'We kunnen de oorlog niet stoppen, maar wel onze deuren openen.' Westerbork gratis open tegen antisemitisme

Deze zondag is niet voor niets gekozen. Het is deze week Chanoeka, het joodse lichtjesfeest dat acht dagen duurt. Het licht staat symbool voor het leven en kennis én zorgt voor het einde van de duisternis. Het einde van een periode van onwetendheid.

Dat sluit goed aan bij het doel van deze open dag. Volgens Joost Tanasale van het Herinneringscentrum neemt de kennis van Nederlanders over het Jodendom af en leeft het antisemitisme op sinds de aanval van Hamas op Israël.

„Wij zien de onrust en vroegen ons af: wat kunnen wij eraan doen? We kunnen de oorlog niet stoppen, maar we kunnen wel onze deuren open doen. Bezoekers voorlichten over het Jodendom en de vervolging van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.”

De actie slaat aan. Waar het Herinneringscentrum op een normale zondag in december een kleine 150 bezoekers trekt, is dat aantal nu al om half 12 binnen. Uiteindelijk komen er 750. Ze neuzen rond in het museum, krijgen een rondleiding over het voormalige kampterrein en luisteren naar de sprekers.

„Dit is sowieso nodig, nog los van wat er nu gebeurt in Gaza”, zegt bezoeker Everard Kronenburg (82) uit Geesteren. „We leven nu 70 jaar na de Tweede Wereldoorlog. Wat er over de oorlog nog wordt verteld, of wat er van is blijven hangen: het is weinig tot niets. We zijn overgegaan tot de orde van de dag.”

Kronenburg, die Joodse voorouders heeft, heeft net een lezing bijgewoond van de 88-jarige Micha Gelber uit Rotterdam, die als kind gevangen zat in Kamp Westerbork.

„Ik heb hem na afloop ook even gesproken, over dat de geschiedenis zich maar blijft herhalen. Zelf merk ik niet veel van het oplaaiende antisemitisme, maar ik vind het wel erg dat het gebeurt. Wat dat betreft is het jammer dat je hier niet veel jonge mensen ziet. Ja, kinderen, maar die zijn gekomen aan de hand van hun ouders. Tieners of twintigers zijn er niet.”

Spreker Gelber heeft even pauze, tussen zijn twee presentaties door. Hij heeft de bezoekers zojuist verteld over zijn periode in het kamp. Over hoe hij hier aankwam in juli 1943, als 7-jarige jongen. Hoe hij buiten speelde met vriendjes en hoe het elke week maar weer afwachten was wie er kwam. Wie er nog was en wie niet.

„Elke dinsdag ging de trein en elke maandag werden in de barakken de namen voorgelezen van de mensen die mee moesten. Niemand wist waar de trein heen ging.”

Hij heeft het publiek verdere details bespaard omdat er kinderen meeluisterden.

Het gezin Gelber werd na vijf maanden afgevoerd en overleefde. In 1951 emigreerde Gelber met zijn ouders en broer naar Israël, om later terug te keren naar Nederland.

Hij voelt zich hier naar eigen zeggen niet onveilig, ook niet nu de Jodenhaat toeneemt. Uit onderzoek van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) blijkt dat het aantal antisemitische incidenten in Nederland met 818 procent is toegenomen sinds de aanval van Hamas op Israël 7 oktober. Zo worden scholieren vaker uitgescholden voor ‘kankerjood’ en zijn er meer antisemitische pesterijen en scheldpartijen op sociale media.

„Zelf ben ik niet zo snel bang, maar ik spreek natuurlijk niet voor de hele Joodse gemeenschap”, zegt Gelber. „Antisemitisme is er altijd geweest. Het is nooit weggegaan. Gisteren hadden wij bij de synagoge in Rotterdam een viering met meer dan tweehonderd mensen. Daar staat dan marechaussee bij. Dat is altijd zo.”

De actie van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork om met een gratis open dag extra aandacht te vragen voor de kwestie is opvallend. Uit angst voor ongeregeldheden zijn sommige andere Joodse activiteiten en herdenkingen juist afgelast.

In november ging er een streep door de stille tocht in Groningen als onderdeel van de Kristallnacht-herdenking. Tijdens de Kristallnacht in 1938 vielen de nazi’s in Duitsland massaal Joden aan, inclusief hun winkels, synagogen en scholen. Eveneens van de agenda ging de onthulling in Coevorden van tien struikelstrenen: stenen in het trottoir voor de huizen waaruit Joden zijn verdreven. Ook de synagoge in Emmen schrapte een lezing omdat zij de veiligheid van de bezoekers naar eigen zeggen niet kon garanderen.

Herinneringscentrum Kamp Westerbork zette eind oktober zelf nog een streep door een lezing vanwege bedreiging van een van de sprekers: Wahhab Hassoo, activist en directeur van stichting NL Helpt Jezidi’s.

„Maar dat had niets met het Jodendom te maken”, zegt Tanasale. „Bovendien ging het echt om die persoon. Als Herinneringscentrum zijn wij nog nooit bedreigd. We hebben overlegd met de politie over deze open dag en de conclusie was dat het door kan gaan. Gelukkig wel. We willen duidelijk maken dat in onze samenleving voor antisemitisme geen plaats is.”