Still uit de Westerborkfilm, waarop Israël vrijwel zeker te zien is, tussen zijn vader (derde van links) en oma in. Beeld: joodseschoolutrecht.nl
Herinneringscentrum Kamp Westerbork wil met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) meer onderzoek gaan doen naar de Westerborkfilm uit 1944. Met speciale software zouden wellicht meer mensen kunnen worden herkend op de beelden, zegt directeur Bertien Minco.
„Het idee staat nog in de kinderschoenen”, zegt de directeur. „Maar er bestaat al software om gezichten te herkennen. Op dit moment wordt door amateuronderzoekers al heel goed onderzoek verricht. Wij zijn daar ontzettend blij mee, maar er gaan vele uren werk in zitten. Het is als het ware zoeken naar een speld in een hooiberg. Omdat het zo arbeidsintensief is, kunnen we het zelf niet doen. Daar hebben we de mensen niet voor.”
AI zou daarom een perfecte oplossing zijn. Minco denkt aan een samenwerking met universiteiten om dit onderzoek op te pakken. Op welke manier dit vorm moet krijgen, is nog niet bekend. Het is iets voor de langere termijn, laat ze weten.
Nieuwe herkenningen
Op dit moment lukt het amateuronderzoekers af en toe nieuwe mensen te identificeren op de film, die de Joodse fotograaf en filmer Rudolf Breslauer in opdracht van kampcommendant Albert Gemmeneker maakte.
Eerder deze week kreeg Minco bericht van twee onderzoekers uit Utrecht die zeer waarschijnlijk opnieuw drie mensen hebben geïdentificeerd. Het gaat om 9-jarige Israël Wijnschenk, zijn vader Max en oma Betje Kokernoot-van Furth uit Utrecht. Minco: „Dat is hartstikke goed. Geweldig dat ze dit doen. Al blijven we altijd een beetje terughoudend. De ervaring leert dat het heel lastig is een om een herkenning met honderd procent zekerheid vast te stellen. We hebben er in het verleden wel eens naast gezeten. Dat wil je niet natuurlijk. We willen nabestaanden geen valse hoop geven.”
Israël Wijnschenk Beeld: joodseschoolutrecht.nl
Onderzoek naar de achtergrond
Behalve het identificeren van mensen wil Minco graag breder onderzoek laten doen naar de film. „We willen meer weten over de achtergrond en de context van de beelden om ze te beter kunnen begrijpen. Als er op tv iets over de oorlog wordt verteld, worden heel vaak beelden uit deze film getoond, terwijl Gemmeker hem gebruikte als een soort propaganda”, zegt Minco.
„Je ziet mensen heel rustig en soms lachend naar de trein lopen en instappen, terwijl we ook weten dat eerder die dag een groep Sinti en Roma met geweld diezelfde trein in geslagen is. Maar dat zit niet in de film. Is het stuk dat wél gefilmd is dan compleet geënsceneerd? Dat willen we ook onderzoeken.”
Herkenning Israël Wijnschenk
Amateurhistoricus Koen Hulsbos uit Utrecht houdt zich al een aantal jaren bezig met het identificeren van mensen op de Westerborkfilm. Hij herkende de 9-jarige Israël Wijnschenk samen met plaatsgenoot Victor Frederik, die zich bezighoudt met de geschiedenis van de Joodse school in de Domstad.
Hulsbos: „Dit jongetje had ik al langer in beeld. Uit de passagierslijst van het transport bleek dat er drie jongetjes van die leeftijd in de trein zaten. Eentje was hoogblond, die kon het niet zijn. Dit jongetje heeft een kenmerkende haarlok. Toen heb ik op de website joodseschoolutrecht.nl van Victor gekeken en ontdekte ik dat Israël daar op had gezeten. Victor had foto’s van hem en samen kwamen we tot dezelfde conclusie: het is hem vrijwel zeker. We zijn ook bij een neef van Israël geweest en die denkt er net zo over.”
Op de film is het jongetje in de trein te zien naast een man en een vrouw. Dit zijn vrijwel zeker zijn vader Max en zijn oma Betje Kokernoot-van Furth. Israël, zijn zusje en oma zijn uiteindelijk in Auschwitz vermoord. Zijn ouders hebben de oorlog overleefd.
