Zandwinplassen ogen prachtig met hemelsblauw water en wit zand, maar schijn bedriegt: 'Sommige plassen zijn levensgevaarlijk' (maar bij deze zandwinplassen kun je wel veilig zwemmen)

Een zandwinplas ziet er aantrekkelijk uit. Hemelsblauw water, wit zand eromheen. Met een beetje fantasie waan je je aan de Spaanse costa. Een plons in het water lijkt op warme dagen zoals de afgelopen week aanlokkelijk.

Maar niet elke zandwinplas is geschikt om in te zwemmen. Door temperatuurverschillen zomers kan zogeheten stratificatie optreden waarbij ineens koud water omhoog komt zetten. Dat kan leiden tot kramp en in het ergste geval tot de verdrinkingsdood. Een reddingswerker is dan altijd te laat. Ook dreigen instortingsgevaar en draaikolken doordat op grote diepte zand is of wordt weggezogen.

Drenthe is rijkelijk bedeeld met zandwinputten, waar zand werd gewonnen voor de aanleg van wegen, het aanmaken van metselmortel of het blazen van glas. Maar ondanks waarschuwingen en verbodsborden, zien Staatsbosbeheer en diverse zandwinningsbedrijven dat mensen nog altijd recreëren rond dergelijke plassen. „Maar blijf er weg als er een zwemverbod geldt”, zegt Henk Slagter, die als buitengewoon opsporingsambtenaar (boa) van Staatsbosbeheer onder andere belast is met het controleren van zwemplassen.

Oude zandgaten zijn minder diep en steil dan moderne zandwinplassen. Vroeger gebeurde het graafwerk met de hand en later met graafmachines, vaak tot een maximale diepte van tien tot vijftien meter. Maar toen de zandzuigmachine zijn intrede deed, ontstonden diepere zandwinplassen zoals bijvoorbeeld in Ubbena of Hoogersmilde. Doordat de oevers zo steil lopen, zijn ze soms instabiel en kunnen ze zomaar met donderend geweld inzakken.

Slagter maakte zo’n tien jaar geleden mee dat vier hectare bos rond zandwinplas ’t Gasselterveld instortte. Daarmee kwam een deel van het bos onder water te staan. „De boomtoppen steken nu boven het water uit. Dat geeft maar aan hoe gevaarlijk het is.” In deze zwemplas, gelegen naast ’t Nije Hemelriek, is het tegenwoordig wel mogelijk om te zwemmen. In 2017 maakte Staatsbosbeheer dit water ondieper en de oevers minder steil. Een ballenlijn in het water geeft aan welk stuk veilig is om te zwemmen. Sindsdien ziet het er op zomerse dagen soms zwart van de mensen.

Maar voor veel andere zandwinplassen geldt nog altijd een zwemverbod, tenzij anders aangegeven. Overtreding komt een zwemmer op een boete van 100 euro te staan. „Je moet er niet aan denken wat er gebeurt als er een instorting is. Dan vind je mensen niet meer terug”, zegt Slagter.

Het kan faliekant misgaan bij een zandwinningsplas, waarbij het zelfs voorkomt dat mensen verdrinken. Maar ook op het terrein zelf ligt het gevaar op de loer. In augustus 2003 kwam een 16-jarige jongen uit Beilen om het leven door verstikking, nadat hij tijdens ‘zandsurfen’ bij de zandwinlocatie in Hoogersmilde bedolven raakte onder ingezakt zand. Bij dit tragische ongeval kon een 20-jarige vriend en plaatsgenoot net op tijd gered worden.

Zandwinningsbedrijven zijn als de dood voor dit soort taferelen. Zo maakt het bedrijf Trip-Popken zich zorgen over de zandwinning in Ubbena, beter bekend als ‘het gat van Trip’. Mensen recreëren graag op dit afgesloten terrein, met alle mogelijke gevolgen van dien. Bovendien wordt het zand door ongenode gasten vervuild met glasscherven zodat het niet verkocht kan worden. Trip-Popken zocht hierover contact met de politie, die liet weten extra controles uit te voeren.

Ook zandwinner K3 maakt wel eens mee dat iemand zijn handdoekje neerlegt bij de plas in Amerika. „Ondanks hekken en borden rondom het terrein. Er zijn al verscheidene borden weggeknipt”, vertelt Iwan Reerink namens het bedrijf. Ook hij zegt: zwem er niet.

Wel is K3 bezig om het gebied uit te breiden met tien hectare natuur, waar wandelpaden en mountainbikeroutes worden aangelegd. „Het is niet zo dat het gebied voor niemand toegankelijk is. De taluds die er liggen zijn veilig. Maar zwemmen is te gevaarlijk. Door die temperatuurveschillen kan de watertemperatuur ineens van 18 naar 6 graden gaan. Daar kan geen geoefende zwemmer tegenop. Wie wil zwemmen, kan terecht bij het nabijgelegen Ronostrand.”