Honden die de kudde beschermen tegen wolven staan altijd aan en zijn bepaald geen huisdieren: 'De knop voor 'zit, af en geef poot' zit er niet op'

,,Deze honden worden al vele eeuwen gebruikt om schapen, geiten en runderen te beschermen tegen roofdieren. Die taak, die verantwoordelijkheid zit ze in de genen. Dag en nacht zijn ze bij de kudde, hún kudde, die ze beschermen tegen ongewenste indringers. Dat is wat ze doen. Haal je zo’n dier in huis, vooral eentje uit werklijnen, dan wordt de hond stokongelukkig. Kwijnt weg en dan kan het gebeuren dat hij uit pure frustratie eens uithaalt.’’

Ray Dorgelo, landelijk vermaard trainer en bescheiden hobbyfokker van Roemeense Karpatische herdershonden, adviseert en begeleidt schapen-, geiten- en kippenhouders bij de aankoop en het werken met een beschermingshond. In zijn ogen worden de dieren onterecht weggezet als ‘gevaarlijke hond’. ,,Het zijn geen huisdieren. Het zijn werkhonden. Maar het is de mens die het wel stoer vindt om zo’n imposante hond in huis te halen. Een leven als huisdier matcht niet met zijn instincten. Kijk naar de Kangal, de Turkse herdershond, ook van oorsprong een kuddebeschermingshond. De asielen zitten er vol mee.’’

De geboren Brabander leerde het vak van herders in de onherbergzame streken van Roemenië en Hongarije. Een studie ‘in het wild’, zoals hij het zelf noemt. Keerde ruim drie jaar geleden met een bak aan kennis, vaardigheden en goede honden terug naar Nederland. Streek met zijn vrouw Jenny, met wie hij samen het bedrijf Canine Efficiency runt, neer in Limburg. Volgende maand verhuizen ze naar Drenthe en zetten ze hun activiteiten voort vanuit Oud-Veeningen.

Drenthe, waar de gemoederen rond de wolf hoog oplopen. In het Drents Friese Wold huizen twee wolven, een mannetje en vrouwtje. Begin van een roedel? Hoe dan ook, aanvallen door de roofdieren op schapen in de omgeving zijn bijna aan de orde van de dag. Inmiddels wordt er openlijk gesproken over het herdefiniëren van de criteria voor een probleemwolf. Blijft schaap bovenaan op het menu van de rovers staan, en niet ree zoals te doen gebruikelijk bij gevestigde wolven, dan moeten de dieren worden geschoten, stelt landbouworganisatie LTO Noord.

Dat ligt niet voor de hand, want de wolf kent de hoogste graad van bescherming en is vrij om te gaan en staan waar hij of zij wil. En dus treffen schapen- en geitenhouders legale maatregelen om hun dieren te beschermen. Met het plaatsen van wolfwerende rasters en in een enkel geval, zoals schaapherder Erika Visser van De Ommekeer in Doldersum, met rasters én een kuddebeschermingshond.

 

Ondanks de aanwezigheid van een potige hond vielen ook haar schapen onlangs ten prooi aan de wolven. Dorgelo: ,,Alleen rasters zijn niet zaligmakend, dat is de afgelopen tijd wel gebleken in Drenthe. Wolven zijn heel slim en weten vaak wel een gaatje te vinden om toch bij de schapen of geiten te komen. En als het om een grote kudde gaat zijn rasters én een enkele hond soms ook niet afdoende. Bij Erika, ik ken haar goed, ging het om een aanval door twee wolven. Dat was te zien op de beelden van de wildcamera’s, die zij plaatste. In die gevallen putten de wolven, die goed samenwerken, de hond uit en zien ze toch kans een schaap te pakken.’’

De hond als huisdier wordt geacht sociaal en aanhankelijk te zijn en de op puppycursus geleerde commando’s keurig op te volgen. Hoe anders is dat bij kuddebeschermingshonden, die bij nacht en ontij paraat zijn en zelfstandig optreden. ,,De knop voor ‘zit, af en geef poot’ zit er niet op’’, benadrukt Dorgelo. ,,Deze honden worden bij wijze van spreken in de kudde geboren. Dat is hun thuis en daar leren ze van oudere honden de vaardigheden om de kudde zo goed en effectief mogelijk te beschermen. Ze leren door te kijken. De pikorde is strak en duidelijk: is een jonge hond te vrijpostig, dan komt hem dat op een stevige aframmeling te staan.’’

Ondanks hun formaat ogen de loebassen met hun trouwe koppen aandoenlijk. En de pluizige pups zijn helemaal om op te vreten. En dat is niet zonder reden. ,,Een wolf heeft een veel spitsere snuit en rechtopstaande oren. Een schrikbeeld voor kuddedieren. Om goed te integreren bij schapen en geiten hebben kuddebeschermingshonden veel rondere vormen en hangende oren. Dat wekt vertrouwen.’’

De honden werken planmatig en zelfstandig. ,,Ze verkennen eerst de omgeving en markeren vervolgens het gebied rond de kudde met hun urine. Dat is het eerste waarschuwingsbord voor een naderende wolf. Besluit die toch dichterbij te komen, dan heeft de hond hem met zijn uitmuntende reuk en gehoor snel in de gaten. De hond neemt een zelfverzekerde houding aan en begint te blaffen. Hard en met een heel zwaar geluid. Wat hij op dat moment uitstraalt, is: als je nog dichterbij komt, maak ik je af. Geloof me, die boodschap komt wel over. Zo niet, dan schuwen ze de aanval niet en beschermen ze de kudde met hun leven. Zover komt het normaal gesproken niet of er moet sprake zijn van een overmacht aan uitgehongerde wolven.’’

In Oud-Veeningen blijven de geiten deze dag vanwege het slechte weer binnen. En hond Amica, Roemeens voor vriendin, dus ook. Ze is bijna onzichtbaar aanwezig in de stal. Ze lijkt te slapen. Met de nadruk op ‘lijkt’, want haar antenne staat altijd aan. Dit blijkt wanneer één van de geiten poolshoogte neemt bij het onbekende deel van het bezoek. Het dier krijgt een aai en de kop van Amica veert onmiddellijk op. Met een blik van ‘wat moet jij met mijn geit’ kijkt ze het bezoek aan. Omdat Dorgelo zich niet druk maakt en de geit er ook niet onrustig van wordt, legt de hond haar imponerende kop weer in het stro. ,,Ze slaapt niet, ze spaart energie voor als het echt nodig is. Ja, net als leeuwen doen.’’

Hoe om te gaan met onbekende prikkels is niet iets dat de honden alleen van de oudere dieren leren, maar ook van de trainer of de schaapherder. In politiek Westerveld is al de nodige onrust ontstaan over de aanwezigheid van de beschermingshonden van Erika Visser. Westerveld is toeristisch, dus veel fietsers en wandelaars. Hoe gaat dat samen, klinkt het enigszins angstig.

Dorgelo: ,,Op de Veluwe zijn ook twee honden van mij actief. Daar komen ontzettend veel recreanten. En toch gebeurt er niets. Waarom? De herder negeert de fietsers en wandelaars. Dat is voor de honden het teken dat ze zich om die wezens niet druk hoeven te maken. Ook weer een kwestie van leren door te kijken.’’

Toch zijn er situaties denkbaar dat mensen als ongewenst bezoek worden aangemerkt en de hond optreedt. ,,De inzet van deze honden vraagt inderdaad ook wel iets van het publiek. Wanneer een groep mountainbikers het leuk vindt dwars door de kudde te fietsen, dan kunnen ze redelijkerwijs bedenken dat de hond in actie komt. Plotselinge indringers worden vooraf wel gewaarschuwd door het geblaf van de hond. En als die persoon zich niet misdraagt, zal er niet snel iets gebeuren. Maar hoe ernstiger de dreiging, des te strakker het optreden van de hond. Iedere hond reageert weer anders. Daarom zetten wij bij het selecteren in op stabiele karakters en de wijsheid van de honden.’’

Werken met beschermingshonden vraagt om een andere omgang met het dier. ,,Wanneer de schapen- of geitenhouder ‘s morgens in de stal komt, zal hij eerst de kudde verzorgen. Pas wanneer hij een rondje maakt om te kijken of alles in orde is en de hond ‘toevallig’ tegenkomt, zal hij het dier begroeten en aanhalen. De kudde komt eerst. Mensen hebben de neiging de hond eerst te aaien. Als je dat doet, staat het dier je elke ochtend kwispelend op te wachten. Dan is de aandacht van de hond te veel op de baas gericht en niet op de kudde. Dat moet niet.’’

Sinds 2015 worden in Drenthe, na een afwezigheid van 150 jaar, weer geregeld wolven gesignaleerd. Nu zijn er twee in en rond het Drents Friese Wold, die -zoals het nu lijkt- wel eens permanente woonplannen kunnen hebben en mogelijk voor gezinsuitbreiding kunnen zorgen. Toch denkt Dorgelo dat de inzet van kuddebeschermingshonden niet heel groot wordt. ,,Het is voor Nederland iets nieuws, niet altijd even makkelijk voor beginners en je moet affiniteit hebben met deze honden. Een bepaalde groep zal zeker niet met deze honden gaan werken, maar ik kan het mis hebben natuurlijk.’’