De bodem daalt. Gaat Zuidoost-Drenthe Groningen achterna? 'Wij kunnen niet steeds wachten op onderzoek en getreuzel'

Een kleine honderd gedupeerden uit Nieuw-Amsterdam en wijde omtrek lieten zich maandagavond bijpraten over de bodemdaling onder hun huizen. De gemeente Emmen en het waterschap Vechtstromen deden wederom onderzoek naar de aard en omvang van de schade en de invloed van het waterpeil op de bodembeweging.

Bestuurders van de overheden waren achteraf tevreden over de sessie. Bewoners bleven vooral wanhopig en gefrustreerd. Het woord Groningen viel na afloop veelvuldig in de wandelgangen van zalencentrum d’Aol Meul.

Nee, Nieuw-Amsterdam is geen Groningen. Niet qua schaal van de schade, niet qua ernst van de situatie. De sprekers voor de troepen maandag zijn ook niet te vergelijken met bestuurders en mijnbouwmaatschappij daar. En toch blijkt ook hier wat zo duidelijk werd met de parlementaire enquête gaswinning: er is een wereld op de bestuurlijke tekentafel en eentje waar echte mensen in echte huizen wonen. Op dit soort inloopavonden lijken ze van twee verschillende planeten te komen.

Want waar inwoners uit tweelingdorp Nieuw-Amsterdam/Veenoord, maar ook uit bijvoorbeeld Erica, Schoonebeek, Stieltjeskanaal vooral een oplossing willen voor de scheuren in huis, tuin en keuken, kunnen of willen overheden slechts wat stelpende doekjes voor het bloeden bieden. Een luisterend oor, een helpende hand, een kleine bijdrage in de marge. Maar goedbedoelde pleisters lijken geregeld ver naast de daadwerkelijk wond te worden geplakt.

Het probleem in het onderzochte verzakkingsgebied, het buitengebied van Emmen grofweg tussen Nieuw-Amsterdam en Erica, is dat er veel oorzaken zijn, maar nauwelijks oplossingen. Veel slachtoffers, maar nauwelijks daders. Het is prachtig wonen in Zuidoost-Drenthe. Karaktervolle panden en boerderijen uit de vroege vorige eeuw langs de vaart. Maar vlak onder het veenoppervlak is het al een tijdje onrustig.

Bijvoorbeeld langs de Vaart ZZ waar ze te maken hebben met een giftige cocktail van zwaar verkeer op de klinkers, veenverdwijning, mijnbouwwinning en land- en (glas-)tuinbouw in de achtertuin. En dan is er nog de ergste boosdoener: de droge zomers. ,,Een combinatie van de nukken van moeder natuur, menselijk handelen en botte pech’’ vatte onderzoeker Robin Lomulder het samen.

Sinds eind 2019 bezorgen verzakkingen de mensen achter pakweg honderdveertig voordeuren kopzorgen. Mirjam Weisscher moest toen met haar man hun huis aan de Vaart ZZ verlaten vanwege een breuk in de gasleiding. De publiciteit bracht haar in contact met lotgenoten. De buurt verenigde zich en roerde de trom.

In 2021 deed bureau Fugro onderzoek naar de bodemdaling. Alle onderzochte huizen vertoonden schade. Hoe groot die was, hing af van welk type grond onder de woningen zat en of er sprake was van recente verbouwingen. Die kan in de veenkoloniën per huis sterk verschillen. De panden die onder het laagje veen op een dikke laag vast zand staan, zijn minder gevoelig dan huizen op dunne lagen veen en zilt. Mensen met een huis dat stamt uit 1900-1940 zijn eerder de pineut.

Uit het onderzoek bleek dus vooral dat de optelsom der dingen foute boel betekent, maar dat er niemand was bij wie bewoners konden aankloppen om verhaal te halen en schade te claimen.

De gemeente kon weliswaar vrachtverkeer weren van de vervaarlijke klinkerweggetjes langs het kanaal, maar die trillingen konden hooguit een laatste zetje geven aan de schade. En hoewel het grondwater en het peil in de kanalen historisch laag staat, bleek dat geen oorzaak te zijn van de schade. Dus ook het waterschap kon weinig betekenen.

En de NAM dan? Die haalt in dit gebied zowel olie- als gas uit de diepe ondergond. De lichte en geleidelijke daling daardoor was ook geen reden tot paniek, laat staan een schuldvraag, stelden de onderzoekers op basis van metingen van de NAM zelf. ‘Een slager die z’n eigen vlees keurt’, stellen bewoners. ‘Openbare data waar niet mee te sjoemelen valt’, stelt de onderzoeker van dienst.

Wat restte was een serviceloket van de provincie, gemeente en waterschappen waar mensen terechtkonden voor advies. Maar de bestuurders haastten zich om erbij te zeggen dat dit natuurlijk geen schadeloket. En zoals dat gaat: meer onderzoek was nodig.

De resultaten daarvan werden maandag dus gepresenteerd. De gemeente Emmen liet Fugro nog eens in de 140 meldingen duiken. Ze hadden 10 al gebruikt in het eerdere onderzoek. Van de overige 130 bleken 14 fatsoenlijke onderzocht te kunnen worden. Bij slechts 1 melding was gedegen grondonderzoek beschikbaar. Een magere score. Om het nog beter in kaart te krijgen is, de zaal raadde het al voor het werd uitgesproken: ‘meer onderzoek nodig’.

Het waterschap bracht alle waterbronnen in beeld van het gebied. Dat bleken er 56 te zijn, waarvan 27 actieve pompen. Twee eigenaren daarvan - waarschijnlijk grote glastuinders - hebben hier ook een vergunning voor vanwege de grote hoeveelheid water die ze aan de grond onttrekken. Hoeveel grondwater er in totaal wordt gebruikt, heeft Vechtstromen onvoldoende in beeld en konden de medewerkers van het waterschap dus niet precies zeggen. Ze maakten een rondje langs boeren in het gebied die de meester putten in hun akkers hebben geslagen.

Voorzichtige conclusie van het onderzoek: de gevolgen op de bodemdaling zijn er mogelijk wel, maar hoe groot en wat het waterschap daar echt aan gaat doen, blijft onduidelijk. ‘Beter beeld krijgen’, ‘wettelijke taken uitvoeren’, ‘kennis delen’ en ‘gesprekspartner blijven’. Die gemeenplaatsen leidden er vooral toe dat vanuit de zaal bakken kritiek werden gespuid. Bestuurder Netty Aarnink beperkte zich tot open deuren, terwijl haar ambtenaren de kastanjes uit het vuur moesten halen. De zaal bleek niet onder de indruk van de prestaties van het oudste bestuursorgaan van Nederland.

Inwoner Mirjam Weisscher: ,,Waar was u de afgelopen tien jaar? Leest u de krant wel of slaap u overal doorheen? Kom uit die leunstoel en ga heel rap naar de vijfde versnelling. Ons huis is helemaal hobbeldebobbel. De fundering ligt open en bloot. Wij kunnen niet steeds wachten op onderzoek en getreuzel.’’

Waar Vechstromen met nagenoeg lege handen kwam, had wethouder René van der Weide van Emmen wel iets meegebracht. De afgelopen weken sprak hij in kleiner comité met getroffen inwoners. Dat liep volgens betrokkenen verre van soepel. Dat ging maandag in de volle zaal iets beter.

De Emmer wethouder heeft 200.000 euro losgepeuterd om mensen te helpen met een grond- en funderingsonderzoek. Dat kost al snel 10.000 euro per onderzoek en bewoners kunnen daarvan straks 75 procent als subsidie krijgen van de gemeente, mits er een link is met bodemdaling en resultaten gedeeld worden met de overheid. Mensen mogen er geen schade van laten herstellen. Dat komt voor eigen rekening. Wie dat niet kan betalen, kan straks mogelijk een lening krijgen via het landelijke fonds duurzaam funderingsherstel waar Emmen zich als eerste gemeente in het Noorden binnenkort bij aansluit.

Het is voor Anja Wolbers in de zaal een hard gelag. Zij woont een paar meter over de grens met Coevorden in Stieltjeskanaal en valt dus buiten alle regelingen. ,,Ik ben tonnen verder, moest vorig jaar vierenhalve maand uit mijn huis tijdens de grote verbouwing. Bij mij is het gebleven bij een beleefdheidsbezoek van de burgemeester. Dit is wel frustrerend.’’

Maar ook de boodschap voor aanwezigen uit de gemeente Emmen is geen heel geruststellende. De bodemdaling is niet te stoppen en kan hooguit nog wat worden geremd. En als puntje bij paaltje komt, blijven mensen zelf verantwoordelijk voor de staat van hun woning.

Inwoonster Susan Schultz vat de avond samen. ,,Wat schieten we hier nu mee op? Het naar elkaar wijzen blijft, bij kritische vragen staan ze wat ongemakkelijke te draaien. We zijn wederom op geen enkele manier gerustgesteld.’’

Wethouder Van der Weide snapt wel dat de frustratie blijft. ,,Als je kostbare bezit achteruitgaat is dat erg vervelend. Maar wij hebben te maken met een bonte bodem en kunnen niet aan een knop draaien waardoor het beter wordt.’’

De bewoners carpoolen aan het eind van de avond over het gebied. Terug naar een vertrouwde thuis op verzakkende bodem. Langs het Oranjekanaal, Stieltjeskanaal, Dommerskanaal of Hoogeveense Vaart. Weer twee onderzoeksrapporten rijker.