Heeft een dier rechten? Zeker, zegt strafrechter Fred Janssens. Maar een zoemende mug rond je hoofd ook? | Publieksacademie voor de Rechtspraak

De maximumstraf voor het doden van bijvoorbeeld katten, het organiseren van hanengevechten of het laten creperen van een hond gaat omhoog naar vijf jaar cel. Eerder dit jaar stemde de Tweede Kamer in met een wetsvoorstel om dierenmishandeling en -verwaarlozing zwaarder te bestraffen.

Het lot van dieren gaat veel mensen aan het hart. De verontwaardiging op sociale media over strafzaken tegen baasjes die hun huisdieren verwaarlozen is vaak groot. Strafrechter Fred Janssens zag in de noordelijke rechtbanken tal van zaken voorbijkomen waarbij beesten een rol speelden.

,,Als tamelijk gelijkwaardig aan mensen. In Nederland wordt de ‘intrinsieke waarde’ (lees: de reële waarde) van het dier in de wet erkend. Wat die waarde precies is, zegt de wet niet. Maar het betekent dat veel gedragingen tegen dieren, waarvan wij vinden dat ze niet deugen, strafbaar zijn: lama’s verwaarlozen, een kat medische zorg onthouden, een hond geen eten geven. Alles wat ervoor zorgt dat een dier lijdt.’’

,,Er is duidelijk een pikorde. Het is soms een gevoelskwestie, waar dierenmishandeling begint en ophoudt. Maar niemand bedenkt wat die intrinsieke waarde van een mug is. De verkoop van een vliegenmepper is niet illegaal, dat zegt al wel genoeg.’’

,,Een muis kan voor veel mensen een hinderlijk dier zijn, die je kunt vangen in een val waarbij de muis de klap niet overleeft. Daar zal niemand meteen wakker van liggen. Het heeft ook met moraal te maken, want ik kan mij een zaak herinneren in Friesland waarbij twee jochies een levende muis aan een vuurpijl knoopten en hem de lucht in schoten. Die heb ik veroordeeld.’’

,,Wij mensen eten blijkbaar vlees, al sinds de neanderthalers. Daar kun je wat van vinden, uiteraard. Maar als het houden van de dieren en de slacht op een nette, verantwoorde manier gebeurt, is dat niet per se dierenmishandeling, en dus ook niet in strijd met de Wet Dieren. Al verschuiven wetten en normen over diervriendelijkheid door de tijd, zoals onze huidige wetgeving een eeuw geleden ondenkbaar was.’’

,,Je kunt een tweedeling maken. Allereerst de zaken over het niet hebben van een vergunning om bepaalde dieren te houden of de illegale import ervan. Ook het niet goed registeren van het aantal koeien op boerderijen, in het licht van wetgeving over stikstof of besmettingsrisico’s. De andere zaken gaan over bijvoorbeeld dertig katten die leven in een klein huisje, met onvoldoende eten. Of koeien die elke dag diep in de stront staan, waar niks tegen wordt gedaan. Erbarmelijke omstandigheden. Die zien we het meest, als het gaat over dieren.’’

,,Afgestompte mensen, die zelf ook geknakt zijn door de situatie. Boeren die hun hoofd niet boven water kunnen houden en de kracht niet meer hebben om hun bedrijf in de benen te houden. Veehouders die het allemaal niets kan schelen en niets ophebben met ‘regeltjes’, zijn in de minderheid. Het is vaak helemaal geen onwil als boeren hun vee niet verzorgen of baasjes hun huisdier verwaarlozen. Het is onmacht, en daar zit een erg sneu aspect aan.’’

,,In de eerste plaats is de houder van het dier aansprakelijk voor de schade die het veroorzaakt. Bijt de hond je broek stuk, dan moet het baasje de schade vergoeden. Daarnaast is het aanhitsen van een dier op een mens strafbaar. Dus als het baasje tegen zijn Deense Dog roept: ‘pak hem’, kan het zijn dat het baasje daarvoor een boete krijgt.”

,,De laatste keer dat een dier berecht is, was in Engeland in de 13e eeuw. Dieren zelf worden nu niet meer verantwoordelijk gehouden voor wat ze doen. Zo nemen we het een wolf strafrechtelijk niet kwalijk dat hij een schaap aanvalt. We vinden het misschien vervelend en willen dat de wolf weggaat, maar snappen ook dat hij deel uitmaakt van een voedselketen.’’

,,Daarnaast: als een dier een kind doodbijt bijvoorbeeld, heb je toch vaak te maken met een door mensen gefokt dier, zoals een hoogrisicohond. Gemeenten hebben bij meerdere incidenten de bevoegdheid ze in beslag te nemen. Dus via die weg kan er ook nog van alles gedaan worden.’’

,,Een zaak die heel triest was, ging om een boer uit Noord-Groningen, die 36 koeien moest missen nadat ik de voorwaardelijke stillegging van zijn bedrijf had gevraagd - toen nog als officier van justitie. Dat kwam keihard aan bij die meneer. Ook omdat het weer zo’n voorbeeld was van die onmacht die gepaard gaat met dit soort zaken van verwaarlozing.’’

,,Als het gaat om een onwillige agrariër of een verschrikkelijke hufter van een hondeneigenaar die het allemaal geen klap kan schelen en verschrikkelijk opgefokte herdershonden houdt, ben ik zeker niet te benauwd om te zeggen: vriend, die zijn in beslag genomen en die krijg je niet meer terug.’’

,,Maar bij de schrijnende gevallen kan ik er niet heel veel aan doen, eerlijk gezegd. In de korte tijd die ik met die mensen heb in de rechtszaal, probeer je als rechter een band op te bouwen om te kijken hoe iets nou heeft kunnen gebeuren. En hoe gaan we het oplossen? In mijn straf kan ik laten doorklinken dat iets misschien strafbaar is, maar dat het mensen niet honderd procent valt aan te rekenen, in die gevallen. Omdat het iemand is overkomen. Je kunt hen finaal afstraffen, maar wat dan? We moeten ook weer verder.’’