Schrijver Chris Canter woont in Spanje en publiceert in het Drents en Engels: 'De vraog of streektaal toekomst hef, is misleidend. Ze hef al haost gien heden meer'
Chris Canter met Huus van de Taol-directeur Renate Snoeijing bij de presentatie van Hieltied onbekender. Foto: Gerrit Boer
Hieltied onbekender is de tweede bundel van schrijver Chris Canter. Na de verhalenbundel Moenen in 2019 is hij ook het dichterspad opgegaan. De bundel bevat een mix van voornamelijk Drentstalige en Engelstalige gedichten. Al zeventien jaar schrijft de in Spanje woonachtige Canter in de streektaal. Over de toekomst ervan is hij somber.
In zijn jeugd praatte hij Nederlands en Engels. Met een vader uit Zuid-Afrika komt de taal vanzelf je leven binnen. Het Drents kreeg Chris Canter (1980) passief mee. Zijn moeder komt uit Nieuwleusen, waar hij zelf ook opgroeide. Via haar familie ving hij het Zuidwest-Drents, dat in dit deel van Overijssel wordt gesproken, op. Zijn verhuizing naar Madrid in 2006, waar hij werkt als vertaler, was geen beletsel om alsnog in de streektaal te gaan schrijven en ook plat te gaan praten. Dat doen wij dan ook* tijdens ons gesprek in Zwolle, waar hij verblijft zolang hij in Nederland is.
Welke taol spreek ie in hoes met je Spaanse vriendin eigenlijk?
„Nederlaands, Engels en Spaans en het liefst deur mekaar.” Canter lacht. „Mien vriendin hef Spaanse olders, mar is töt heur 18e in Nederlaand opegruid. In gesprekken griepe wij naor de woorden die het eerst in oons opkoomt. Zo zeg ik bieveurbield altied fridge omde’k niet gauw genog op koelkast kome.”
Hoe was dat vrogger thuus?
„Mien moeder preut Nederlaands, zoas iederiene mit oons, want het idee was netuurlijk det dialect nargens goed veur was. Dus mien breurtien en ik kregen het niet actief anebeuden. As det gebeurde, was het per ongelok, aj het argens opvungen. Mar zo ontwikkel ie wel gevuul veur de streektaal, want ‘t hangt altied in de locht. Mien vader preut ok miest Nederlaands, mar toen ik klein was, kun e det nog niet zo goed. Ik herinner mij frasen as: Put your shampoo in your haar en Put your jas aan.”
Wanneer bej gaon schrieven in de streektaol?
„In 2006 wördden de Nedersaksische Wikipedia opezet deur een paar jongern. Ik dacht: lao’k het stok oaver Neilusen ies uutbreiden. Daor kreeg ik aordigheid an en ik ontdekte ok het Drèents literair tiedschrift Roet. Daor he’k stokkies hen estuurd en die wördden eplaatst. Zo is het begund. In Spanje he’k mien eigen Nedersaksische bubbel. Naor mien miening is die hiele lappendeken van Nedersaksische talen een riek cultureel arfgoed. Veur de mieste mèensen die det ok viendt, is het lippendienst, want ze doet der wieder niks an en laot het röstig verdwienen. Det vien ik zunde.”
Lippendienst?
„Der bint mèensen die zegt: ‘Dialect is stom en mut weg, want het stiet veuruutgaank in de weg’. Feitelijk bint det de miesten. Dan hej nog een grote groep die zeg: ‘Prachtig, Drèents! Oonze identiteit!’ Ja, en dan? Voed ie oen kiender mit streektaal op? Nee, haost altied in het Nederlaands. Der bint praktisch gien kiender die het nog kunt. De hiele vraog of streektaal in de toekomst nog bestiet, vien ik op zich al misguided, want de taal hef veur het grootste diel al gien heden meer. De mieste mèensen kunt het niet meer. Dus hew wij het aover?”
Ik heb juust de indruk dat het bij jongern op het plattelaand weer cool is um plat te praoten.
„Veur mien gevuul bint det feelgood-verhalen. Het giet um kreten uut het Nedersaksisch en praoten mit een accent. Gericht consequent, consistent Nedersaksisch is het niet. As die taal toekomst wil hebben, dan meuj ‘m pflegen, zoas ze in het Duuts zegt. Ie mut hum onderholden. Het is niet genog um een accent op te vangen en te zeggen: ‘Het bestiet nog!’ Pflegen zol wezen dej het onderwiest op schoele. Der bint wel Nedersaksische initiatieven op schoelen, mar die hebt meer weg van een kwartiertien plezier op de vrijdagmiddag as echt de taal rehabiliteren.”
Zul dat moeten?
„Ja, geern. Mar het zal niet gebeuren, want het is een uutzunderlijke miening. Mèensen wilt naor het Nederlaands en aal meer naor het Engels. Ze kunt heur gien situatie veurstellen waorbij je én én hebt, zoas in Zwitserlaand, waor luu nog vrolijk Zwitserduuts praot, maar ok Standaardduuts kunt. Aw zegt: die streektaal, daor hew niks meer an, dan kuj diezölfde logica toepassen op het Nederlaands versus het Engels: waor Engels beter past, meuw het Nederlaands an de kaante schoeven, want det is minder praktisch.”
Ie bedoelt daj dan op een gliedende schaal komt?
„Ja.”
Hieltied onbekender is net zo meertalig als Canter zelf. Foto: Gerrit Boer
Waorum hej in Hieltied onbekender meedere taolen gebruukt?
„Meertaligheid is iets wat bij mij heurt, al bint de mieste gedichten in het Drèents.”
De bundel is opdield in zeuven dielen, zit der een rode draod in?
„Het giet aover vergaankelijkheid, zoas het terogge kieken naor oen schoeltied, een tied waor aj nooit meer bij kunt kommen, en oen voetofdrok achterlaoten.”
Dat leste doej met de bundel zölf.
„Daor hej het! Zo’n bundel blef as het goed is langer bestaon as ikzölf. As ik estörven bin, zal op de onderste plaanke van de kringloopwinkel in Möppelt nog altied die bundel staon. Ik heb aordigheid an het vestigen van een bepaolde legacy; hoe zeg ie dat..?”
Naolaotenschap.
„Ja. En ik weet best; het is een raandverschiensel en een hiel klein kringgien det hum bezigholdt mit Nedersaksisch, mar det is prima. Haopelijk is der dan ien gedicht det bieveurbield in een bloemlezing kump. Det is dan mien naolaotenschap. Ien gedicht is al veul. Roel Reijntjes schreef: Och, bleef van mij ien klein gedicht, wat regels, ien gedachte licht – dan heb ik niet vergeefs bestaon.”
In je bundel staot ok Drèentse vertalingen van Engelse gedichten. Waorum?
„Ie kunt in elke taal grote heugtes bereiken met literaire expressie. Die grote heugtes bint al bereikt in grootse gedichten van bieveurbield Dylan Thomas, mien favoriete dichter. Mar ie kunt die gedichten aoverzetten naor het Drèents um - en det is mien intentie - ok in het Drèents een groots literair effect te bereiken, mit optimale gebruukmaking van klaanken en woorden. Het bint vrije aoverzettings. Aordig vrij.”
Kuj daorvan een veurbeeld geven?
„Het gedicht Richard Cory van Edwin Arlington Robinson giet over een rieke, succesvolle man die deur iederene wördt bewonderd. De leste riegels bint: And Richard Cory, one calm summer night, Went home and put a bullet through his head. Verbörgen leed dus en een schokeffect in de leste riegel. Van Cory heb ik Aorend Koezen emeuken, een zölfverzunnen rieke Neiluseger. Mien leste riegels bint: Zo leefden wij: hij mit een gulle lach, wij mit kepotte mouwen opestreupt. En op een zachte zomernommerdag hef Aorend, heurden wij, hum opekneupt.”
De titel Hieltied onbekender komp veur in het gedicht Mit. Wat betiekent het?
„Het is het simpele idee dej van een bepaolde plekke koomt en daor herinnerings an hebt, en dej der later aal minder van herkent. De leste twee riegels bint: Het dörp det niet veraandert ken ik goed, het aandere wördt hieltied onbekender. De titel verwes ok naor een idee det in meerdere gedichten speult: dej nao oen dood vergeten raakt. Ik heb wel ies iene heuren zeggen dej dreimaol starft: eerst aj fysiek uut de tied koomt, de tweide maol aj begraven wördt en de darde maol as de leste die oe nog ekend hef ok starft. Dan kent gieniene oe meer. Dus omdette wij leeft en dan doodgaot, wörde wij in de mieste gevallen hieltied onbekender.”
Mit
Neilusen lig niet langer in Neilusen. Vandage zit het naost mij in de trein die pendelt tussen neie taal en huzen. Ik zie het, as een veugel, in het klein. Bijtieden giet het in het vliegtuug mit: ’n Ulst, de Backxlaan, speultuun, bieb en park koomt allemaol te laande in Madrid en vien ie waor a’k woon en speul en wark. Het joch det altied an de krusing wacht en iene doem de locht in stik as groet a’k op de fietse naor de sporthal dender is op mien herbeleving al verdacht. Het dörp det niet veraandert ken ik goed, het aandere wördt hieltied onbekender.
Even terug naor de streektaol; is der hielemaol gien hoop meer?
„Niet veur de taal as echte ummegaankstaal. Tegenwoordig wördt het Nedersaksisch eziene as een soort identiteit, waor de taal onderdiel van is. Mar kiek ies op de site nedersaksisch.com, waor dit Nedersaksime wördt uutedragen: die is kenmarkend genog in het Nederlaands eschreven. Want Nedersaksisch is hartstikke mooi, maar gebruken doej het niet, as het derop ankump. Op festivals of in het theater, det bint mooie reservaten veur het gebruuk van plat as cultureel arfgoed, mar as praktische communicatietaal? Hooguut nog mit oma…”
Wat zeg dat je?
„Het gef de mentaliteit weer. Stel oe veur: een site aover het Fries die kats in het Nederlaands eschreven is; ondenkbaar! Of gao hen Neilusen. Die oorspronkelijke naam van Nieuwleusen stiet niet iens in de eigen taal op het plaatsnaambörd! Netuurlijk leeft de taal nog en dat blef nog lange tied zo, in de zin van det der altied lu bint die der op ien of aandere meniere mit bezig bint, een Lohues of Marlene Bakker in de muziek, schrievers, of podcastmakers. Maar veur mij bint det culturele reservaten intied dat het echte leven eleefd wördt in het Nederlaands en Engels.”
*In het artikel komen zowel het Zuidwest- als het Zuidoost-Drents voor; de eerste variant wordt gebezigd door Canter, de tweede door de verslaggever.
