Blik op Borger-Odoorn: 'Niet vertellen hoe het moet, maar luisteren hoe het kan'

,,Slimmeriken zoals wij denken vaak dat we mensen maar even moeten gaan vertellen hoe ze moeten afvallen. Dat ze moeten stoppen met roken, meer moeten sporten en gezonder moeten eten. Maar zo werkt dat helemaal niet in de Veenkoloniën.’’ Aan het woord is Gerjan Navis, internist en hoogleraar Voeding in de Geneeskunde van het UMCG en Rijksuniversiteit van Groningen.

Ze spreekt bestuurders en professionals toe op de conferentie ‘Kans voor de Veenkoloniën’, een samenwerkingsproject van elf Groningse en Drentse gemeenten en uiteenlopende organisaties, met een geldpotje uit Den Haag.

Aanleiding is dat de 450.000 inwoners in dit gebied jaarlijks gemiddeld meer geld uitgeven aan zorg dan mensen elders in het land. Die kosten moeten omlaag en de gezondheid van de mensen moet beter. Kortom: de gezondheidskloof, vaak overgedragen van generatie op generatie, moet gedicht.

Makkelijker gezegd, dan gedaan.

Want dat doe je niet met eenrichtingsverkeer van politici en artsen, luidt de stelling van Navis. Ze bracht het voedingspatroon van een grote groep patiënten in het gebied in kaart. Wat blijkt: als hoger opgeleide patiënten hun voedsel op orde hebben, is de helft al gewonnen. Bij lager opgeleiden heeft het een veel minder groot effect op de gezondheid. Omdat er daar veel meer factoren meespelen: een tochtig en vochtig huis, geldzorgen en meer stress. Door simpelweg minder te makken te hebben, maar ook door spanningen in hechte gemeenschappen. Bijvoorbeeld toen windmolens in de achtertuin geplempt werden. Het is één van de voorbeelden waar onderzoekers nooit zelf op waren gekomen, maar waar ze achter kwamen door hun oor te luister te leggen in het gebied.

Zoals in Borger-Odoorn, een van de deelnemende gemeenten aan ‘Kans voor de Veenkoloniën’. De negen projecten in Borger-Odoorn zijn allemaal in de oostkant van de gemeente, op het veen. Het toont de sociaaleconomische verschillen binnen de gemeente. De situatie in Nieuw-Buinen en 2^e Exloërmond is anders dan in Borger of Exloo, waar de inkomens gemiddeld hoger liggen.Op het zand redden mensen zich over het algemeen wel, in het veen is vaker een steuntje in de rug nodig.

Toch wil Navis waken voor het bekende stigma over juist het veendeel. ,,Het mooie is dat ik als wetenschapper met meten en getallen kan onderbouwen dat vooroordelen lang niet altijd kloppen. Daarmee is ons onderzoek een beetje anti-vooroordeel-therapie voor iedereen die van buiten maar wat over de regio roept.’’

Toch zijn er ook harde feiten. Mensen in gebieden met veel armoede gaan gemiddeld 7,5 jaar eerder dood, en daarvan leven ze ook nog eens 15 tot 18 jaar in slechtere gezondheid.

Navis merkt dat in haar directe contact met patiënten, maar in Zuidoost-Drenthe ontmoet Navis vooral ook trots en betrokkenheid bij de streek en gemeenschap. ,,Als we die trots omzetten in het organiseren van mondigheid tegenover de overheid en instanties maken we echt slagen. In de zorg en in het bestuur vergeten we wel eens wie we voor ons hebben en beginnen we gelijk te oreren. Dat keren we met dit project.’’

Frits Alberts was 16 jaar wethouder in Borger-Odoorn namens het CDA en is tegenwoordig voorman van ‘Kans voor de Veenkoloniën’. Hij deelt het verhaal van Navis volledig. ,,Ik gun Borger-Odoorn vooral bestuurders die het lef hebben om te luisteren. Die oog voor het succes op de korte termijn weten te combineren met een uitgestoken nek voor een gezonde toekomst van onze Veenkoloniën.’’

De kleinschalige projecten in de buurt waarbij mensen zelf in actie komen, zijn een succes en worden als voorbeeld door heel Nederland aangehaald. Maar ‘Kans voor de Veenkoloniën’ is eindig en structurele financiering vanuit de overheid is altijd lastig.

In de campagne voor de lokale verkiezingen van volgende week speelt het thema nauwelijks een rol. Als het al over de Veenkoloniën gaat, dan gaat het over de regio als toeristische trekpleister. Alleen CDA, GroenLinks en Leefbaar Borger-Odoorn hebben het project (deels) opgenomen in hun plannen voor de komende vier jaar.

De verkiezingsprogramma’s staan wel bol van andere gerelateerde mantra’s: een rookvrije gemeente, gezinnen uit de schulden, jongeren van de drugs en ouderen aan het bewegen. Partijen doen er goed aan om het advies van Navis en Alberts ter harte te nemen. Hoewel het een schier onmogelijke vraag is aan politici: misschien moeten ze, juist in de Veenkoloniën, in plaats van vooral vertellen hoe de wereld in elkaar zit, beginnen met luisteren.