Jan Voortman (blauwe jas) ontvangt voormalige asielzoekers. Still uit de film Oranje, Waar een klein dorp groot in kan zijn.
Filmmaker en Gouden Kalfwinnaar Sander Francken begon te draaien in het dorp Oranje toen er in 2014 1400 vluchtelingen zouden komen. ,,Ik dacht dat er zich een drama zou voltrekken, gaandeweg nam het een wending die niemand had verwacht.’’
Iedereen weet het nog: de avond dat Oranje gezamenlijk in opstand kwam tegen de plotse komst van 1400 asielzoekers in het pipodorp van Speelstad Oranje. De landelijke media doken erbovenop.
,,Ik dacht dat er zich een drama zou voltrekken’’, zegt filmmaker Sander Francken vanuit de trein naar Berlijn. Daar speelt zijn film dinsdag op het . ,,Toen dat niet gebeurde gingen er stemmen op om te stoppen met filmen, maar ik vond het juist interessant dat er een andere wending was.’’
Ook al komt de film - mede door corona - jaren na dato uit, hij is nu door de instroom van Afghaanse vluchtelingen weer hoogst actueel, vindt Francken. ,,Overal worden nu weer onderkomens gezocht voor deze mensen.’’
Het kantelpunt
Wat hij bij de start van het filmen niet kon bevroeden, is dat het dorp honderdtachtig graden zou draaien en de asielzoekers zou omarmen. Zo is aan het begin van de bijna twee uur durende film het contrast te zien van bewoonster Evita Pagie en ondernemer Jan Voortmaan. Pagie spreekt zich bij de gemeenteraad en in de Tweede Kamercommissie uit over de gang van zaken waarbij het dorp overdonderd werd door de asielzoekers.
Haar verzet wordt afgewisseld met beelden waarin ondernemer Jan Voortman relaxt zijn winkelborden in het Arabisch laat zien. ,,We zitten vijf jaar met elkaar opgescheept, dus we kunnen er beter wat van maken.’’
Kantelpunt volgens Francken is de raadsvergadering in 2015 waarbij een consensus werd bereikt over het aantal asielzoekers en het aantal jaren dat ze in Oranje mogen wonen: vijf jaar en maximaal 600 asielzoekers. ,,Dat veranderde ook de houding van de inwoners die eerder bezwaren hadden. Het heeft hen doen besluiten zich neer te leggen bij de situatie.’’
‘Er zat een ongelooflijke menslievendheid onder’
Het maakte de weg vrij voor tal van initiatieven zoals de Connection Bridge waarbij een delegatie asielzoekers samenwerkte met vrijwilligers uit Drenthe. Zo kregen de vluchtelingen taalles, leerden ze laminaat leggen (handig voor in het nieuwe huis) en werd er samen gegeten en kerstfeesten gevierd. Ontroerend is het moment dat de Syrische violist Walid Khatba speelt in een schuur vol Oranjenaars.
De kassen van Jan Voortman met daarin een supermarkt waar iedereen elkaar tegenkwam, keren steeds terug in de film, die ook aan hem is opgedragen. Francken: ,,Aan de ene kant was hij heel pragmatisch en aan de andere kant zat er een ongelooflijke menslievendheid onder. Jan had de kwaliteit dat je al heel snel echte vriendschap met hem voelde. Hij kon mensen het thuisgevoel geven.’’
Opvallende afwezige in de film is Hilda van der Heide, die landelijk bekend werd toen zij voor de wegrijdende auto van de staatssecretaris stond en zei: ,,Dikke BMW!’’, waarna zij zeer pijnlijk ten val kwam. ,,Ik kwam er nadat de nieuwscamera’s waren uitgefilmd, zij had op dat moment haar buik vol van alle aandacht en publiciteit.’’
Wel heeft Francken haar kort gesproken bij de voorscreening van de film voor een select gezelschap in het dorp. ,,Ik wilde weten wat de Oranjenaren er zelf van vonden. Ik merkte dat er een zekere trots was, ik heb niets aan de montage hoeven veranderen.’’
Voortman werd ernstig ziek en overleed ongeveer gelijktijdig met het vertrek van COA en de asielzoekers uit het dorp. De locatie was niet meer nodig en werd voortijdig opgeheven in 2017. Het leven lijkt sindsdien uit het dorp te zijn getrokken.
Bewoners zeggen tegen de filmer dat ze er achteraf gezien geen moeite mee hadden gehad, als het nog tien jaar langer had geduurd. ,,Het is hier nu stiller dan het ooit is geweest.’’
