Noorderlingen Bennie (56), Jan (58) en Richard (55) klaar voor première van vernieuwde 'Soldaat van Oranje'. 'Belangrijk dat we dit verhaal blijven vertellen'
De muzikanten Bennie Top, Jan van Olffen en Richard Zoer (v.l.n.r.) voor de TheaterHangaar in Katwijk. ,,Wij doen aan kwaliteitszorg.'' Foto: United Photos/Toussaint Kluiters
‘Soldaat van Oranje’, de langstlopende musical van Nederland, is vernieuwd. Met drummer Bennie Top (56, Zuidhorn), bassist Jan van Olffen (58, Leeuwarden) en tweede dirigent Richard Zoer (55, Leek) zit er voor meer dan 6000 voorstellingen ervaring in de orkestbak. „De lat ligt hier hoog. Elke avond weer.”
Ze krijgen geen applaus, buigen na afloop niet naar het publiek. De bloemen gaan avond aan avond aan hun neus voorbij. Maar zonder de negen topmuzikanten in de geluiddichte box achter het podium zou de musical Soldaat van Oranje vrijwel al zijn glans verliezen. „Wij doen aan kwaliteitszorg”, zegt tweede dirigent Richard Zoer, geboren in Leek en opgegroeid in Westerbork.
Zijn werkplek kent geen felgekleurde spotlights, maar zakelijke tl-verlichting. Aan de wanden van de orkestbak hangt een enkele platenhoes. Toepasselijk: de ingelijste soundtrack van de filmversie van Soldaat van Oranje, in 1977 gecomponeerd door Rogier van Otterloo. Minder toepasselijk: een curieus singletje van acteur en zanger David Hasselhoff en een lp met de welluidende titel Banjo Party.
„Ik probeer al jaren om de banjo uit onze voorstelling te verbannen”, gniffelt bassist Jan van Olffen, oorspronkelijk een Leeuwarder en tegenwoordig woonachtig in Nieuw-Vennep. „Maar tot op heden is me dat niet gelukt.”
Eerste doorloop van vernieuwde voorstelling
„Attentie”, roept dirigent Michiel Ballhaus. Van Olffen richt zijn blik naar een van de televisieschermen waarop de orkestleden volgen wat er op het podium gebeurt. Het is dinsdagmiddag, we zitten halverwege de eerste doorloop van de vernieuwde voorstelling. Ballhaus dirigeert voor het oog van twee camera’s, zodat ook drummer Bennie Top – geboren in Zuidhorn, later woonachtig in Assen en Groningen, en sinds 2011 ‘Soldaat’ – via zijn beeldscherm alle instructies meekrijgt.
De drummer zit in een eigen afgesloten ruimte, door een glazen wand gescheiden van de overige muzikanten. Dat voorkomt ‘overspraak’ in de geluidmix. „Ik zit hier 3,5 uur in m’n eentje”, zegt Top. „Lekker rustig, inderdaad. Maar als je privé te veel aan je kop hebt, kan dat best eens zwaar worden.”
Grondige herziening op alle vlakken
Op routine lukt het altijd wel, maar juist die regelmaat is nu doorbroken. Na 13,5 jaar volle zalen in de TheaterHangaar op het voormalige vliegveld Valkenburg in Katwijk, onderging Soldaat van Oranje de afgelopen tijd een grondige herziening op alle vlakken. De 138 pagina’s van het script gingen onder de loep, personages werden uitgediept, de technologie is aangepast, het lichtplan gemoderniseerd, er zijn nieuwe nummers geschreven en bestaande arrangementen bewerkt.
„Er is meer dan een jaar keihard aan gewerkt”, zegt algemeen directeur Jort Janssen van NEW Productions. „Nu we in de eindfase zitten, met zondag (8 september, red.) de première, loopt de spanning natuurlijk op. Komt het uit de verf? Hebben we echt aan alles gedacht? Hoe zijn straks de reacties? Die druk geldt voor iedereen binnen de organisatie. Niet alleen voor de cast – onze 26ste, een absoluut record! – maar ook voor de mensen die straks de bezoekers ontvangen. Zelfs de cateraar is nieuw. En heb je gezien dat ons logo is aangepast? Pas dan besef je hoe vaak je zo’n beeldmerk gebruikt.”
‘Er is durf en moed voor nodig’
De roep om vernieuwing kwam niet zozeer vanuit het publiek, stelt Janssen. Soldaat van Oranje bereikte tot nu toe 3,6 miljoen bezoekers, waarvan zo’n 30 procent herhaalbezoek, en het einde leek nog niet in zicht. „Maar rond het 12,5-jarig bestaan, met alle leden van het originele creatieve team in de zaal, is het balletje gaan rollen. ‘Als we deze productie nú zouden maken, deden we het anders’, zeiden ze na afloop. Met dat idee in het achterhoofd besloot onze aandeelhouder Amerborgh, de investeringsmaatschappij van Alex Mulder, zijn nek uit te steken. Er is durf en moed voor nodig om een goedlopend product aan te passen.”
De kern van het verhaal bleef natuurlijk overeind: Soldaat van Oranje is gebaseerd op het autobiografische boek van verzetsstrijder Erik Hazelhoff Roelfzema. Erik leidt een onbezorgd studentenleven in Leiden, tot de Duitsers in 1940 Nederland binnenvallen. De oorlog zet alle verhoudingen op scherp, iedereen moet zijn eigen keuzes maken. Vechten voor vrijheid, volk en vaderland? De kop in het zand steken en ‘gewoon’ doorgaan? Of doelbewust kiezen voor de kant van de vijand?
„Het is ontzettend belangrijk dat we dit verhaal blijven vertellen”, vindt bassist Jan van Olffen, vanaf dag één betrokken bij Soldaat van Oranje en met zo’n 3000 uitvoeringen recordhouder in de orkestbak. „Je mag nooit en te nimmer uit het oog verliezen dat het dáárom is begonnen. Oorlog is geen spektakel, maar een ramp, een verschrikking. Voor een theater- of filmproductie moet je dat aankleden, maar we bieden geen spektakel óm het spektakel. Daarmee sla je, denk ik, de plank mis.”
Concurrentie van ’40-45, de Musical’
Jort Janssen zei het even daarvoor ook al: het woord ‘spektakelmusical’ zul je uit zijn mond niet horen. Het is wel de term die productiemaatschappij Studio 100 gebruikt om 40-45, de Musical in de markt te zetten. Vanaf 21 september draait die voorstelling in een speciaal daarvoor gebouwd theater in Barneveld.
Bennie Top, Jan van Olffen en Richard Zoer (v.l.n.r.) repeteerden de afgelopen tijd voor de vernieuwde versie van 'Soldaat van Oranje'. De kernvraag van de musical bleef gelijk: kun jij kiezen in oorlogstijd? Foto: United Photos/Toussaint Kluiters
Een concurrent? „Voor een deel zullen we in dezelfde vijver vissen”, verwacht Janssen. „Maar ik denk dat we heel goed naast elkaar kunnen bestaan. Zij lijken zich te richten op een kortdurende, intense beleving, wij brengen een verhaal op basis van waargebeurde feiten, op een belangrijke historische locatie – en dat is echt van meerwaarde.”
Mede daarom ontvangt Soldaat van Oranje geregeld groepen scholieren. De gedeelde theaterervaring nodigt ze uit om in gesprek te gaan over thema’s als oorlog, vrijheid, het maken van keuzes, moed en vriendschap. Janssen: „Ik zeg altijd, een beetje gekscherend, dat je sowieso drie keer naar Soldaat van Oranje kunt. De eerste keer met je partner, daarna omdat je het graag aan je ouders wilt laten zien. En dan, zodra ze oud genoeg zijn, nog een keertje met de kinderen.”
Bennie Top, Jan van Olffen en Richard Zoer achter de schermen van 'Soldaat van Oranje'. Foto: United Photos/Toussaint Kluiters
‘Geen idee voor wie je speelt’
Jan van Olffen bekeek de musical ‘een keer of acht, negen’ vanuit de zaal. „Om doordrongen te blijven van wat het verhaal teweegbrengt bij het publiek.” Vervangers van de vaste kern – iedere muzikant heeft vier of vijf mogelijke stand-ins – bezoeken daarom ook altijd eerst de voorstelling. Bennie Top loopt voor aanvang graag een rondje door de foyer. „Omdat je in de orkestbak anders geen idee hebt dat je voor 1100 mensen speelt.”
Richard Zoer – zijn persoonlijke teller staat op 1500 uitvoeringen, eerst als inval-bassist en later als tweede dirigent – zal zo’n veertig keer in de zaal hebben gezeten. En vandaag opnieuw, tijdens de doorloop van het vernieuwde programma. „Ik probeer puur technisch te kijken. Gaat alles zoals het hoort? Kloppen de details? Zelfs met die blik overkomt het me nog geregeld dat ik word geraakt door een liedje of een bepaalde scène.”
Alles goed en wel, zo’n musical blijft natuurlijk mensenwerk. En muzikanten zijn muzikanten. Dus hoe zit dat met die anekdotes? Er zal toch weleens iets fout gaan? „Zelden”, zegt Top. „Verbazingwekkend weinig”, stelt Zoer. „Maar weten jullie nog van die muzikant die een waterkoker meenam?”, vraagt Van Olffen. Een daverend lachsalvo volgt. „Hij stopte de stekker in het stopcontact en páts… alle stroom eraf. Diepe duisternis in de hele TheaterHangaar. Dat zijn avonden die je echt nooit meer vergeet.”
De vernieuwde versie van Soldaat van Oranje gaat zondag 8 september in première in de TheaterHangaar in Katwijk. Joep Paddenburg en Stef van Gelder (alternate) zijn gecast voor de hoofdrol van Erik Hazelhoff Roelfzema. Vanaf 11 september is de musical zes keer per week te zien, met een dagelijkse voorstelling op woensdag tot en met zondag, en een dubbele voorstelling op de zaterdagen. Meer informatie: soldaatvanoranje.nl.
