Stef Bos is gegrepen door het Fries, en door de vertalingen van Adri de Boer. 'Kleine talen zullen het Engels overleven. Authentieke culturen, zonder verstard te raken'

Het Fries, hoe klinkt dat eigenlijk in Zuid-Afrika? Stef Bos was thuis in Kaapstad bezig met zijn bijdrage aan Is dit no letter, het enige nummer op het album Letter waarop hij meedoet. ,,Mijn kinderen waren heel verbaasd, die vroegen zich af wat dat nou voor taal was.”

Hij zingt trouwens maar heel even Fries, en op het laatst komt hij er nog eens in het Nederlands doorheen. ,,Ik heb wel respect voor de taal. Je wilt niet iemand fonetisch horen zingen. Je moet de taal voelen.”

De harde Friese g ging hem overigens niet goed af. ,,Daar is in de studio de g van Adri overheen geplakt”, zegt Andries Jelle de Jong. ,,Dat weet Stef niet eens, daar hebben we hem maar niet mee lastig gevallen.”

Dat er nu een heel album plus theaterprogramma (de kleinere shows met multi-instrumentalist Sido Post als begeleider, de grotere optredens zijn met band) is met in het Fries vertaalde liedjes van Stef Bos, gezongen dus door Adri de Boer (Surhuisterveen, 1956), komt door Andries Jelle de Jong. Journalist voor bladen als Party, Nieuwe Revu en Panorama, en ook LC en DVHN, maar ook artistiek bezig: hij was twee jaar gemeentedichter van Smallingerland. De Jong is groot liefhebber van Stef Bos, ,,al vanaf mijn 12de. Als ik hem interview, zeg ik: het is net of ik bij God op school zit.”

Door theatermaker Folkert Wesseling, die net als hij in De Tike woont, maakte De Jong kennis met Adri de Boer. ,,Hij heeft een prachtige stem”, zegt De Jong, ,,ik vond hem meteen al de Friese Stef Bos. Ik dacht: daar moeten we iets mee doen.”

De Boer had al eens een liedje van Bos vertaald en gezongen – op verzoek van een vriend, als verrassing voor diens vrouw. Maar hij moest wel overgehaald worden om meer te doen met het oeuvre van Bos. ,,Ik kende zijn werk niet zo goed, ik durfde me er niet zo goed aan te wagen.”

Maar De Jong bleef aandringen, nam De Boer zelfs een keer mee naar een concert van Bos. Pas na een tweede optreden, toen Bos ruim de tijd nam om met beide Friezen over De Jongs voornemen te praten, raakte De Boer echt enthousiast. ,,Toen hebben we een aantal liedjes uitgezocht.”

De Jong heeft vijf liedjes vertaald, De Boer een stuk of 25. De meesten krijgen een plek in het programma, tien daarvan komen op de cd. Die werden opgenomen met Sytse Broersma in diens studio in Reduzum, net als de meeste albums van De Boer.

,,Sytse was er eerst niet zo happig op”, zegt De Jong, ,,maar die werd steeds enthousiaster. Hij is nu de grote regelneef van het project, zorgt dat het op Spotify komt en zo. Hij heeft zelfs een plugger gevonden die hij nog kende van zijn band De Kast, en zij zorgt dat ‘t straks ook op Radio 5 te horen is. Ze heeft trouwens ook voor Stef Bos gewerkt.” De wereld is kleiner dan je denkt.

Stef Bos zelf is ook aardig gegrepen door het project, en door Adri de Boer. Hij deed mee aan de albumpresentatie, een dag voor zijn uitverkochte optreden in Leeuwarden. Andries Jelle de Jong: ,,Ik liet hem een flimpje zien van Adri. Hij zou koffie inschenken, maar hij wilde er geen seconde van missen. Hij had de ogen wijd open. ‘Wat een goede stem heeft die man!’, zei hij.”

,,Het is een soort onderwaterzingen wat hij doet”, zegt Stef Bos over zijn Friese collega. ,,Leonard Cohen doet dat ook. Met heel veel rust, veel ruimte voor interpretatie. Hij zingt wie hij is.” Behalve dat Bos ,,gewoon vereerd” is, is hij ook erg te spreken over de resultaten. De muziek, ,,heel smaakvol gedaan door Sytse”, en de teksten net zo goed.

,,Ik vind het fantastisch dat ze hun eigen vrijheid hebben gepakt. Als je te letterlijk vertaalt, doe je je eigen taal geen eer aan. Elke taal heeft weer zijn eigen metaforen, dat heeft te maken met het landschap, met alles. Ik vind ze soms beter dan mijn eigen versie. En soms hoor ik lagen die ik niet vermoed heb. Zo is het ook met liedjes die ik dertig jaar geleden schreef, zoals Papa. Nu ik voorbij de zestig ben, krijgt dat pas de volle reikwijdte.”

Het is misschien lastig te geloven van iemand die geboren is in Veenendaal en de ene heft van de tijd in Belgie woont en verder in Kaapstad (hij is getrouwd met de Zuid-Afrikaanse kunstenares Varenka Paschke, kleindochter van de vroegere premier Pieter Willem Botha), maar hij kan wel wat met dat Fries. ,,Ik ben half grootgebracht door een vriendin van mijn moeder, een Friezin. Die sprak heel vaak Fries tegen mij.”

Stef Bos is gefascineerd door, laten we zeggen, kleine talen. Hij is net terug van de Hebriden, ,,Hybriden”, zegt hij. ,,Er is een link tussen dat Schots, het Fries en ook het Afrikaans. Dat zijn authentieke culturen, zonder verstard te raken. Ze hebben een eigen identiteit, zonder zich te verstoppen. Zo kun je een toekomst creëren die gegronder is. Daar kun je je aan spiegelen als je op zoek bent naar identiteit. Als je zelf weet wie je bent, is het ook geen probleem als een ander anders denkt. Dan hoeven we elkaar niet verrot te schelden, wat in Nederland nog wel gebeurt.”

En zulke kleine talen hebben de toekomst, denkt hij. ,,Die overleven langer dan grote talen. Er wordt nog Fries gesproken als het Engels allang verdwenen is. Van het Latijn weet ook niemand meer hoe dat klonk. Kleine talen zijn als kleine organismen, die muteren veel sneller, passen zich beter aan. Baskisch, Gaelic, Fins, Hongaars, die blijven wel bestaan. Dat vind ik fascinerend.”

Zo is het met de Friese vertalingen van zijn werk ook. Die gaan rustig de provinciegrenzen over, landsgrenzen zelfs. Er zijn plannen om met dit programma naar België en Duitsland te reizen. En er komt meer aan, zegt De Boer, die tenslotte bij minderhedensongfestival Liet International in Denemarken verscheidene Europeanen van allerlei nationaliteiten aan het zingen kreeg – in het Fries. ,,Ik zong Country Road van John Denver, als De âlde dyk.”

Hij is blij dat Stef Bos zich zo inzet voor dit project - er komen nog wat gezamenlijke activiteiten aan. Er zijn de nodige overeenkomsten tussen beide zangers-liedjesschrijvers. Ze werken allebei met spiekbriefjes op het podium, of met een iPad. ,,Ik ben 67, dan wordt dat minder.” En: ,,Wij hebben beide een lage stem, spelen piano en gitaar, hebben twee dochters en een zoon. Maar zijn grootste hit is Papa, van zoon naar vader, en de mijne is Soan, net andersom.”