Actrice Emma Stone over complotkomedie ‘Bugonia’: ‘Laten we allemaal gewoon zeggen dat we in aliens geloven!’

Een gesprek dat begint met grapjes over aliens en eindigt met actrice Emma Stone die het over de vernietiging van de mensheid heeft. Dat kan alleen maar over Bugonia gaan. In Londen vertellen regisseur Yorgos Lanthimos (The Lobster, Poor Things), acteur Jesse Plemons en Stone over hun nieuwe zwarte komedie. Twee waanzinnigen (Plemons en Aiden Delbis) ontvoeren de topvrouw van een farmaceutisch bedrijf (Stone): ze denken dat zij een alien op moordmissie is. Bugonia is een film over complottheorie, buitenaards leven, en de mensheid als gefaalde diersoort.

„Ja, ik geloof in aliens”, lacht Emma Stone aan het begin van een gesprek met internationale journalisten. Ze kijkt naar Plemons en Lanthimos. „Laten we allemaal gewoon zeggen dat we in aliens geloven!” Plemons mompelt een citaat uit de komische film Talladega Nights: „Ik geloof graag dat Jezus een smoking draagt… hij houdt van een feestje!” Lanthimos lacht.

Het drietal heeft de alienvraag vast al wel vijftien keer beantwoord. In Venetië, na de première van Bugonia, had Stone nog een lang antwoord: ze gelooft in Carl Sagans uitspraak dat het „een narcistische notie” is dat we alleen zijn in het universum. In Londen is de sfeer vermoeid en melig; gezichten verdwijnen achter komisch grote mokken koffie. Je hebt af en toe het gevoel alsof je per ongeluk de kringverjaardag van een vreemde familie bent binnengelopen. Ze plagen en onderbreken elkaar, maken privégrapjes: „Yorgos gaat nooit dood!”, zegt Stone. „Hij is into biohacking.”

Maar dit zijn dan ook regisseur Lanthimos en zijn twee muzen. Met Stone maakte hij al vier films op rij (goed voor vijf Oscars). En na acteurs Willem Dafoe, Colin Farrell en Olivia Colman is Plemons zijn nieuwe favoriet sinds Lanthimos’ Kinds of Kindness. Daarnaast werkt Lanthimos al sinds zijn eerste film met editor Yorgos Mavropsaridis – „afgezien van één wandeluurtje per dag een workaholic”, zei hij tijdens een panel op het London Film Festival.

Misschien dat Lanthimos daarom zó snel en consistent werkt. In de afgelopen drie jaar maakte hij drie topfilms: Oscarwinnaar Poor Things, Kinds of Kindness en nu Bugonia. Weinig regisseurs kunnen het ‘veilige Hollywood’ zo goed naar hun hand zetten als hij. Seriemaker Jesse Armstrong (Succession) omschrijft hem op het Londen Film Festival als „Directeur Verrassing en Verontrusting”.

Hij werkt anders dan de meeste regisseurs, speelt spelletjes, vraagt zijn acteurs te dansen en zijn crew om te experimenteren. Zo kreeg zijn vaste componist Jerskin Fendrix „vier kernwoorden” van Lanthimos, waarmee hij muziek moest schrijven, voordat hij ook maar één fragment van Bugonia had gezien.

Bugonia is op veel manieren een typische Lanthimos-film: wrang komisch, absurdistisch, gesitueerd rond een gigantisch scheve, perverse machtsbalans. Maar Bugonia is ook zijn meest actuele film.

De stemming in Londen wordt langzaam serieus, bijna filosofisch, als het gesprek op Bugonia ingaat. Zoals de film, die van komedie soms verglijdt in een ondraaglijk intense thriller. De personages beginnen als cartoonfiguren. Complotdenkers Teddy (Plemons) en Don (Delbis) zijn dan smoezelige weirdo’s, topvrouw Michelle Fuller (Stone) is onmenselijk elitair: met haar infrarood-huidtherapieën, mediatraining en villa had ze net zo goed een alien kunnen zijn. Maar Lanthimos maakt de personages steeds invoelbaarder.

„Een belangrijk thema in de film is: de vooroordelen die we hebben over anderen”, zegt Lanthimos. „De film presenteert twee archetypes en pelt dan de lagen af om te kijken wat daaronder zit. Ik denk dat het belangrijk is dat te doen, vooral nu. Met sociale media hebben we technologie die mensen dwingt nóg sterker te geloven in de ideeën waar ze al in geloven. Het wordt steeds moeilijker om andere meningen te accepteren.”

Er zitten knipogen naar talloze echte complottheorieën in Bugonia, van het geloof in een platte aarde tot sinistere farmaceutische bedrijven die hun schouders zouden ophalen over massavergiftiging. Als marketingstunt werd voor Bugonia een echte complotwebsite opgetuigd: Human Resistance HQ (hoofdkwartier van het menselijk verzet). Daar leer je onder andere hoe je een alien herkent, bijvoorbeeld aan: „nauwe voeten” of „een lichte overbeet”. Je vindt zelfs een – redelijk wetenschappelijk – betoog over leven in het Andromeda-stelsel.

Toch gaat deze film niet over complottheorie, volgens Lanthimos. „We hebben dat misschien wat overdreven… Het is een beperkende manier om de film te omschrijven. De kern van de film gaat over mensen, menselijkheid.”

„Dit gaat om twee mensen met drastisch tegengestelde geloven”, valt Plemons hem bij. „Dat is belangrijker. Want dat is nu de wereld! We zijn gespleten! Michelle en Teddy zeggen beiden dingen die objectief wáár zijn. En kennelijk leven we in een tijd waarin het heel moeilijk is om in twee tegengestelde waarheden tegelijkertijd te geloven. Het is: ‘Of je zit in mijn team, of: get the fuck out!’”

Teddy en Don ’testen’ Michelle, martelen haar en scheren haar kaal, zodat ze haar moederschip niet kan contacteren. Maar ondertussen ontstaat er iets tussen een socratische dialoog en elektroshock-therapie. Een uitwisseling van ‘waarheden’, zegt Plemons.

„Michelle beweert dat de mensheid een neiging tot zelfvernietiging heeft. Dat voelt als een waarheid. En Teddy gelooft dat een kleine groep mensen de meerderheid misbruikt voor hun eigen doeleinden. Dat is ook waar: veel mensen zijn gewoon pionnen.”

Complottheorist Teddy spelen was „het moeilijkste wat ik ooit heb gedaan”, zei Plemons tegen Vanity Fair. Nadat hij het scenario van Will Tracy (The Menu) las, bereidde hij zich voor door YouTube-video’s te kijken over alien-conventies en ‘platte aarde-theorie’. Zo traceerde hij het pad dat zijn personage Teddy doorliep. Het personage is alt right, extreem links en marxist geweest, zegt hij in de film. In een wanhopige vlucht uit trauma en leegte, duikt hij onder in alles dat zingeeft.

„Het geeft een fijn gevoel, het idee dat er iemand aan de touwtjes trekt”, zegt Plemons. „Maar het leven is een constante dans tussen de illusie van controle en de zee aan dingen die we niet in handen hebben.” Emma Stone noemt dat „de strijd tussen existentialisme en nihilisme”.

Plemons had veel aan het boek Doppelgänger, waarin schrijver-activist Naomi Klein onderzoekt hoe mensen verdwijnen in een spiegelwereld van complottheorie. De ideeën van complotdenkers kloppen niet, beweert Klein, maar hun emoties vaak wel. Plemons: „Teddy’s theorieën komen allemaal voort uit trauma, wanhoop en de wens iets te kunnen betekenen in de wereld. Hij wil zijn moeder redden, de bijen redden, de planeet redden!”

„Hoe houd je hoop?”, vraagt een aanwezige journalist. „Dit beeld is nogal zwartgallig…”

„Maar maakt dat het onwaar?”, reageert Plemons.

„Klinkt deze wereld jou dan goed in de oren?”, vraagt Lanthimos.

Emma Stone: „Die vraag is eigenlijk dezelfde die we onszelf al stellen sinds het begin van de mensheid. Hoe behoud je hoop als je weet dat, wat je ook doet, je zult sterven?”

Het antwoord? „Verbinding”, zeggen beide acteurs. „En ik heb wel hoop”, zegt Plemons. „Door de jongere generatie. Daar probeer ik op te focussen.”

De film Bugonia lijkt iets anders te bepleiten. De titel verwijst naar het oude Mediterrane geloof dat bijen ontspringen uit de karkassen van dode dieren (voornamelijk ossen). Sterft de mensheid af? Dan geeft dat de bij leven.

„Als blijkt dat de mensheid een gefaalde diersoort is…”, zegt Stone. „Weet je wat er dan wel overblijft? Wat zich zal herstellen? Onze planeet. Als de parasiet die de mensheid is onvermijdelijk wordt vernietigd, dan zal onze planeet floreren. En…” Ze lacht: „Dat is ook best hoopvol.”

© NRC