Kinderboeken alleen voor de kleintjes? Podcastmaker Bas (41) ontdekte dat deze titels ook volwassenen raken

Films die nergens draaien van Yorick Goldewijk is de nieuwe nummer één geworden in De Grote Vriendelijke 100 van 2024. Deze lijst van ‘de top 100 favoriete kinderboeken aller tijden’ is samengesteld door zo’n 4000 mensen hun persoonlijke top 5 instuurden via de website van Hebban.nl. De top 100 werd onlangs, voor het vierde jaar achtereen, gepresenteerd in TivoliVredenburg door Bas Maliepaard (41) en zijn kompaan Jaap Friso.

Die liveshow is voortgevloeid uit De Grote Vriendelijke Podcast (GVP): de podcast voor volwassenen over jeugdliteratuur die Bas en Jaap in 2018 lanceerden. Aanleiding was de verminderde aandacht voor het kinderboek, waarover Bas een opinieartikel schreef in Trouw. „Vervolgens dacht ik: je kunt erover zeuren, maar je kunt ook iets doen.”

Inmiddels staat de teller op 129 afleveringen, waarin Bas en Jaap schrijvers en illustratoren uitgebreid interviewen, royaal boekentips geven en kinderboekennieuws delen. Dit alles voor een volwassen publiek. „In het begin kregen we te horen: ‘Daar gaat toch niemand naar luisteren? Je kunt je beter op kinderen richten!’ Maar wij willen juist volwassenen informeren over het aanbod: zij zijn immers intermediair tussen het boek en het kind”, legt Bas uit. „Dat proberen we op een aanstekelijke manier te doen, zodat mensen geïnspireerd raken.”

Jeugdboekenschrijver Edward van de Vendel constateerde dat de GVP een community zichtbaar heeft gemaakt van volwassenen die graag kinderboeken lezen. In zes jaar tijd boorden Bas en Jaap een grote groep vaste luisteraars aan. De show heeft inmiddels zeshonderd vrienden en voor liveopnames is veel animo. „Het leeft echt!”

Dat bewijst ook het aantal stemmers voor De Grote Vriendelijke 100: dit jaar dienden een kleine 4000 lezers een lijstje in met hun vijf favoriete jeugdboeken. Wéér meer dan vorig jaar. „Het groeit”, stelt Bas tevreden vast.

De Top 2000 was in 2021 dé inspiratiebron voor de GV100. „Jaap doet daar altijd aan mee. Elk jaar moet ik aanhoren wat hij allemaal op zijn lijstje zet. En ook zijn gemopper achteraf: ‘O, staat wéér Bohemian Rhapsody op één”’, zegt Bas grinnikend. „Toen bedachten we: zou het niet leuk zijn om zoiets te doen met kinderboeken?”

Tijdens de eerste editie wachtten de makers in spanning af welke boeken er op de lijst terecht zouden komen. „Normaal gesproken selecteren Jaap en ik de boeken waaraan we aandacht besteden, nu gaven we de keuze volledig uit handen. Het had zomaar kunnen gebeuren dat Het leven van een loser op één was gekomen.”

Dat was problematisch geweest, vindt Bas. „Een dergelijk boek staat zó los van wat wij beogen met de podcast. Wij willen juist de kwalitatieve kinderliteratuur die ook interessant is voor volwassenen onder de aandacht brengen.”

Maar tot hun voldoening werd het een mooie lijst − en dat blijft het. „Onze luisteraars hebben smaak”, constateert Bas opgelucht. Al ziet hij wel dat de dynamiek verandert. „In de eerste lijst stonden meer stokoude klassiekers, zoals De Kinderkaravaan en Kruimeltje. Misschien wilden luisteraars de Lijst der Lijsten samenstellen, waarin bepaalde titels écht niet mochten ontbreken. De edities erna kozen ze vaker voor recente boeken: er stonden zeker acht of negen boeken in de lijst van datzelfde jaar.”

Ieder jaar is Bas weer razend benieuwd wat er gaat gebeuren in de lijst. Is de verdeling tussen klassiekers en moderne boeken weer zo mooi in balans? Stemmen luisteraars opnieuw ijverig op pas verschenen boeken? En natuurlijk: staat Lampje van Annet Schaap alweer op één? Want net als de Top 2000 had ook deze lijst jarenlang dezelfde koploper.

Maar dit jaar is Annet Schaap dus van haar troon verdreven door Films die nergens draaien van Yorick Goldewijk, die haar vorig jaar dicht op de hielen zat. Lampje kwam op nummer drie, op nummer twee staat nu Mot en de metaalvissers van Sanne Rooseboom (de nummer drie van het jaar ervoor).

Volgens Bas gaat er zelfs een licht voorspellende waarde uit van de lijst. Films die nergens draaien, maar ook Misjka van Edward van de Vendel en Het kleine heelal van Annejan Mieras scoorden goed in het jaar van verschijning − en werden het jaar erop alle drie met de Gouden Griffel bekroond. „Ik ben benieuwd of bij de nieuwkomers van dit jaar er straks ook weer prijswinnaars tussen zitten. Maar een plek in de lijst is natuurlijk geen garantie voor een bekroning.”

Bas geniet van de reuring die de verkiezing teweegbrengt. „Mensen zijn er echt druk mee. Op Instagram zien we hele epistels voorbijkomen met overwegingen die ze hebben gemaakt of criteria die ze zichzelf opleggen. Bijvoorbeeld: deze keer alleen poëzie. Of: alleen boeken die ik dit jaar gelezen heb.” Alleen maar leuk, die aandacht voor het kinderboek. „We hopen dat mensen met elkaar in gesprek gaan over hun lijstje. In de boekhandel, de bieb, op school of gewoon met de buurvrouw.”

Persoonlijk had hij helemaal geen moeite met zijn top vijf. „Ik snap niet waar mensen allemaal zo moeilijk over doen”, zegt hij grijnzend. „Ik schrijf gewoon op wat er in me opkomt. Daarna kijk ik of het gevarieerd is en of er echt niets ontbreekt.” Vervolgens is het de sport om zijn favorieten in de lijst te krijgen. „Na drie jaar lukte dat éíndelijk met Winterijs van Peter van Gestel − al was het ergens onderaan. En dit jaar lukte dat ook met Ghost: een boek van Jason Reynolds, een van mijn lievelingsschrijvers.’’

In Bas’ leven heeft de kinderliteratuur altijd een belangrijke rol gespeeld. Al op zijn 16de schreef hij voor de Lemniscaatkrant, vijf jaar later werd hij recensent bij het Algemeen Dagblad, na anderhalf jaar stapte hij over naar Trouw. Thuis heeft hij zo’n 3000 kinderboeken staan - al weet hij het niet helemáál zeker. „Ik ben gestopt met tellen na 2500”, bekent hij.

Een mooie collectie, waaruit hij dankbaar put sinds hij vader is. Samen met zijn man adopteerde Bas twee kinderen uit Amerika: Max (9) en Ella (6). „Toen we Max ophaalden, hadden we naast rompertjes en flesjes vanzelfsprekend óók een boek mee. Ik koos voor de tuin van nijntje: oer-Hollands, geschikt voor een baby én niet te zwaar - want we gingen natuurlijk met het vliegtuig.”

Vanaf dag één las hij zijn kroost voor. „Daar keek ik zo naar uit! Het is ook bijzonder, zo’n baby’tje op je borst terwijl je voorleest. En het is goed voor de taalontwikkeling. Kinderen die vanaf de babytijd zijn voorgelezen, beginnen met een taalvoorsprong aan de basisschool.”

Bas is nooit meer opgehouden met voorlezen. Soms vindt hij midden op de dag een momentje, terwijl de kinderen met lego spelen bijvoorbeeld. Of tijdens een lange autorit. Ook bij het bedritueel mag een boek natuurlijk niet ontbreken. Bas en zijn man brengen ’s avonds ieder één kind naar bed. „Dat wisselen we om: dus de ene dag doe ik mijn zoon, de andere mijn dochter. En allebei hebben we met elk kind een eigen boek, waarin we dan dus weer verder lezen. Dat pakken we niet kinderachtig aan: we nemen echt 20 minuten tot een half uur. Als ik het aan mijn zoon overlaat, kan het zomaar drie kwartier worden. Die zegt altijd: ‘Ahhh, nog even...’”

Bas wisselt klassiekers en moderne boeken af. „Niets mis met aan je kind doorgeven waar je zelf van hebt genoten. Toen ik Het betoverde land achter de kleerkast ging voorlezen, het eerste deel uit de Narnia-serie, zei ik: ‘Dit vond papa vroeger zóóó mooi, Max.’ En het pakte hem ook helemaal, waanzinnig om te zien.”

Maar vergeet de boeken van nu niet, adviseert hij. „Gun die kinderen hun eigen klassiekers: dat zijn de boeken die zij over 30 jaar weer aan hun eigen kinderen voorlezen. Er verschijnen zo veel goede boeken.”

Veel ouders stoppen te vroeg met voorlezen, denkt Bas. „Dat is zonde van het moment samen, je zit met elkaar in een avontuur. En het is goed voor je kind: het empathisch vermogen wordt getraind en je kunt even praten over wat er nou gebeurt. Bij een film doe je dat niet zo snel.”

Inmiddels kunnen de kinderen ook zelf lezen. Ella is bezig het te leren - magisch, vindt Bas. En Max is er al heel bedreven in. Al pakt hij uit zichzelf niet zo snel een boek: het is meer een knutselaar. „Maar we stimuleren hem wel, hoor. Dan zeg ik bijvoorbeeld: ‘Het is bedtijd. Ben je al moe genoeg om te gaan slapen of wil je nog even lezen?’ Nou, dan weet je wel wat hij kiest.”

Soms kiest Max boeken die niet meteen Bas’ voorkeur hebben. „Series als Dog Man, Bunnie vs Monkie en De Waanzinnige Boomhut leest hij graag. Dat snap ik: zelf verslond ik vroeger ook de Donald Duck. Alleen: het zijn niet de boeken met de meeste taalrijkdom, de grootste psychologische diepgang en de origineelste avonturen. Dus ik moedig hem aan ook andere boeken te lezen. Ik heb zoveel boeken staan, daar zit écht wel wat tussen.”

Elke week krijgt Bas 15 tot 25 boeken op zijn bureau waaruit hij een keuze maakt voor recensies en De Grote Vriendelijke Podcast. Nog steeds leest hij ze met veel plezier. „Deels zit dat in de betovering. Het helemaal meegenomen worden in een avontuur, ondanks de onwaarschijnlijkheden die erin zitten. Bovendien zijn de hoofdpersonen - of liever gezegd de auteurs - vaak originele denkers, die buiten de kaders durven denken.”

Nog steeds kan een boek hem helemaal meenemen. „Tijdens het lezen ben ik zelf de hoofdpersoon - ook als dat een kind is. Ik kan nog goed voelen hoe iets vroeger voor mij was - en dus iets herkennen. Of juist een ander perspectief ontdekken, want dat is óók iets wat een boek kan doen. Sinds ik vader ben, komt daar nog iets bij: ik betrek het vaak op mijn kinderen. Als een personage wordt gepest, zou ik het liefst de vader zijn, om zo iets goed te maken.”

De ontwikkelingen in het vakgebied volgt hij met belangstelling. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van de Young Adult-roman in de afgelopen decennia. „Met uitschieters als Erna Sassen, die de puberstem fantastisch vertolkt en rauw durft te schrijven, dicht op de tijdgeest.” Ook de komst van verhalende non-fictie juicht Bas toe.

„In mijn jeugd had je alleen van die spreekbeurtboeken, met foto’s en veel weetjes. Onder aanvoering van auteurs als Bibi Dumon Tak is dat een bloeiend genre geworden.”

En de kinderliteratuur wordt diverser, ziet hij tot zijn genoegen. „Mijn eigen kinderen zijn van Afro-Amerikaanse afkomst. Ik heb me er de eerste jaren over opgewonden dat ik weinig boeken kon vinden waarin zwarte kinderen de hoofdrol speelden. Gelukkig is dat aanbod de laatste jaren veel groter geworden.”

Ook andere gezinsvormen dan de traditionele krijgen vaker een plek in jeugdboeken. „Ik kan aan mijn kinderen Bob Popcorn voorlezen, waarin de hoofdpersoon twee vaders heeft, net als zij.”

Het is hem wel eens gevraagd: wanneer ga je eigenlijk echte boeken recenseren? „Net zoals veel kinderboekenschrijvers zeker eens in hun leven de vraag krijgen wanneer ze een volwassenenroman gaan schrijven.” Onbegrijpelijk, vindt Bas. „Alsof het een minderwaardig soort literatuur is! Wij benaderen de gasten van de GVP als serieuze kunstenaars, met wie we een inhoudelijk gesprek over hun werk voeren.”

Bas geniet van elke aflevering die ze maken. Van de interviews met auteurs en illustratoren - onder wie prominenten als Jan Terlouw en Tonke Dragt. Van liveshows op bijzondere locaties. En van De Grote Vriendelijke Updates, hun actualiteitenprogramma, waarvoor ze al het kinderboekennieuws verzamelen. „Wat ik leuk vind, is de breedte: dat we Jochem Myjer interviewen over zijn superpopulaire serie, maar ook een literaire schrijver als Benny Lindelauf. Als je zijn Hele verhalen voor een halve soldaat leest, heb je het gevoel dat die verhalen al heel lang bestaan. Ongelooflijk.”

Bas hoopt dat Jaap en hij het succes van de GVP kunnen bestendigen. „Er is veel gebeurd wat wij van tevoren nooit hadden kunnen bedenken. Boekhandels plakken enthousiast onze ‘Getipt-stickers’, bibliotheken richten speciale kasten in. Het is een olievlek gebleken, ik hoop dat het effect blijft.”

Al is het nog steeds matig gesteld met de aandacht voor het kinderboek in de reguliere media, destijds de aanleiding voor de GVP. „Wij zijn in dat gat gesprongen, ik zou het mooi vinden als er nog meer gebeurde.”

Sowieso zouden méér volwassen lezers zich vaker aan een kinderboek mogen wagen, vindt Bas. „We kijken toch ook familiefilms? Veel volwassenen die echte meneren en mevrouwen zijn geworden, sluiten hun kindertijd af - als een gebied dat je niet meer betreedt. In mijn ogen draag je het kind dat je was altijd met je mee. Juist door te lezen, onderhoud je het contact met dit kind.”