De absurditeit van de oorlog | recensie ★★★★☆

Deze dag begint op 20 april 1945 en eindigt een dag later. In de tussentijd krijg je de gruwelijkheid van een vernietigingskamp voorgeschoteld waarin nazi’s en kampbewoners weten dat de Russen dichtbij zijn en de rollen weldra omgekeerd zullen zijn.

Bert Natter is van 1968 en dat betekent dat hij van een heel andere generatie is dan de generatie schrijvers voor hem die de oorlog als kind of adolescent hebben meegemaakt. Van getuigenissen en fictie waarbij de schrijvers de oorlogsjaren aan den lijve ondervonden hebben, wordt de Tweede Wereldoorlog in de literatuur meer en meer een decorstuk. Het verdient alleen al bewondering dat Natter een groots opgezette roman over de laatste dag in een concentratiekamp aandurft.

De rode draad in het verhaal is de verdwijning van Ernst, de 11-jarige zoon van de plaatsvervangend kampcommandant Karl Zehlendorf en zijn vrouw Christine. Ernst stond samen met zijn vier jaar oudere broer Reinhart te vissen bij het meer naast het kamp, totdat ze ruzie krijgen en hij wegloopt. Als lezer weet je precies wat er daarna gebeurt, omdat je in het hoofd zit van tientallen personages die hem gezien of gesproken hebben.

Natter wisselt de perspectieven in razend tempo met elkaar af, soms lees je in chronologische volgorde het verhaal door wel vijf personages op één bladzijde. Het effect is dat de lezer altijd meer weet dan de afzonderlijke personages.

Natter schuwt de heftige details niet. Zo ga je letterlijk met mensen mee de gaskamer in, ben je aanwezig bij executies, martelingen en verkrachtingen. Dat Zehlendorf op de avond van de vermissing van zijn zoon Beethoven piano gaat spelen – hij droomde voor de oorlog van een carrière als concertpianist – op het feest ter ere van Hitlers verjaardag is tekenend voor zijn karakter. Dat die piano de volgende dag volgezeken is door stomdronken soldaten lijkt symbolisch te zijn voor de totale ineenstorting van het kampregime.

Natter gebruikt vaker van die symbolen. Zo ontvluchten in alle hectiek ook drie doodskopaapjes uit hun kooi. Ze duiken hier en daar in de roman op en lijken vooral de absurditeit van de situatie te benadrukken, de chaos die alleen maar leidt tot nog meer ellende. Aan het einde van de oorlog is een huiveringwekkende roman, niet voor mensen met een zwakke maag.