Beeld van de tentoonstelling Escher Op Reis in het Fries Museum in Leeuwarden in 2018. Foto: Jacob van Essen
Door een hernieuwde belangstelling voor het werk van de in Leeuwarden geboren graficus M.C. Escher is zijn werk plotseling veel meer waard. Hoe kan dat? En wat betekent dat voor je eigen Escherprent?
Onlangs kwam in het programma Tussen Kunst en Kitsch een man met twee werken van M.C. Escher op de proppen. Drie eigenlijk, want er lag ook een boek op tafel met een door Escher gemaakte ex libris, een eigendomsmerkje dat voorin een boek geplakt wordt. „Niet veel groter dan een postzegel, toch duizend euro waard”, glunderde Willem de Winter, de expert van dienst, die wist dat dit nog maar het begin was.
Voor zijn neus stond een kleine prent op een standaard, getiteld Kleiner en kleiner. „Een heel zeldzaam werkje”, wist De Winter, „want het is een proefdruk voor een prent die eigenlijk veel groter is.”
De derde Escher was een soort ingelijst dambord van zwarte en witte vormen, die naar het midden toe veranderen in ietwat guitig kijkende hagedisjes, een door Escher veelgebruikt motief. De vlakvulling, de metamorfose, die ogenschijnlijk oneindige compositie: hier zien we al een voorbode van Dag en Nacht, misschien wel Eschers beroemdste werk, waarop akkers veranderen in witte en zwarte vogels, dag in nacht en vice versa.
Willem de Winter (rechts) taxeert de Eschers in Tussen Kunst en Kitsch, 18 mei 2022. Foto DVHN
„Het is een prachtige, scherpe druk, met potlood gesigneerd door Escher”, zei De Winter. „Mooiere kwaliteit dan dit vind je niet.”
Op de hamvraag, „Zijn ze een leuk bedrag waard?”, antwoordde De Winter, gespeeld laconiek: „Zeker wel. Ik taxeer die kleine op 40.000, die grote op 60.000. Samen 100.000 euro.”
„Dat hadden we niet verwacht!”, klonk het aan de andere kant van de tafel.
Uit handen van Escher zelf
Goed, de man die de prenten inbracht kende Escher persoonlijk: het was zijn overbuurman en zijn vader was bevriend met de in Leeuwarden geboren graficus. De twee prenten kreeg hij uit handen van Escher zelf.
Maar toch, een ton voor twee prenten mag je gerust een megaklapper noemen, ook voor Tussen Kunst en Kitsch-begrippen. Alleen een houten voorouderbeeld uit Congo (150.000 euro), en een schilderij van Joost van Geel (250.000) werden ooit hoger ingeschat.
Veel meer dan verwacht
Het werk van Maurits Cornelis Escher (1898-1972) is de laatste jaren flink in waarde gestegen. Ook bij veilingsite Catawiki merken ze dat. Daar ging in april 2016 een houtsnede van Escher voor 40.000 euro van de hand, een veelvoud van het vooraf verwachte verkoopbedrag. Het betrof een vroeg werk, uit 1932, waarop een boom langs de Italiaanse kust stond afgebeeld (Escher reisde veel door Italië).
Wie was M.C. Escher?
De graficus Maurits Cornelis Escher (Leeuwarden, 17 juni 1898–Hilversum, 27 maart 1972) is bekend om zijn houtsneden, houtgravures en lithografieën, waarin hij vaak speelt met wiskundige principes. Zijn prenten tonen vaak onmogelijke constructies, studies van oneindigheid en in elkaar passende meetkundige patronen, die geleidelijk in andere vormen veranderen. Pas in de jaren vijftig van de twintigste eeuw kreeg hij in bredere kring erkenning als kunstenaar, vooral in de VS. In de jaren zestig werd zijn werk door hippies en popsterren omarmd. Eind jaren zestig vroeg Mick Jagger van The Rolling Stones Escher om een hoes te ontwerpen voor hun LP Let It Bleed (1969). Dat verzoek sloeg Escher, mede door de veel te informele toon van Jagger, beleefd af.
Escher drukte die vroege werken in kleine oplages, wat ze vrij zeldzaam maakt, en daardoor gewild. Maar dat de waarde van de prenten van Escher zó snel toeneemt, is opmerkelijk te noemen. Ter vergelijking: in 2014 werd bij Catawiki voor een soortgelijke houtsnede van Escher nog ‘slechts’ 14.000 euro neergeteld.
Hoe kan dat? En wat betekent dat voor de Escherprent die jij thuis aan de muur hebt hangen?
Amerikaanse prijsopdrijvers
De Winter lichtte aan de Tussen Kunst en Kitsch-tafel al een klein tipje van de sluier op: de waardestijging komt voornamelijk door twee Amerikaanse verzamelaars die de prijzen wereldwijd opdrijven.
Wie zijn deze twee Amerikaanse verzamelaars? Waarom schatten zij de waarde van ‘onze’ Escher zo hoog in? En wat zijn ze van plan met al die Eschers die ze voor enorme bedragen aanschaffen?
Om te beginnen: het zijn er niet twee, maar drie, zo leert navraag bij het Escher Museum in Den Haag. Naast Escherverzamelaars elders op de wereld, zoals de Italiaan Frederico Giudiceandrea, die de grootste privécollectie van Escher in Europa bezit, zijn er in de VS drie grote verzamelaars die zich op het oeuvre van Escher hebben gestort: Rob Walker, Jeffrey Price en Michael S. Sachs.
Alle drie met de beste bedoelingen, maar niet alleen maar.
Verzamelen én verhandelen
Walker, de eerste, verzamelt bijvoorbeeld niet alleen Escherprenten, maar verhandelt ze ook via zijn eigen Walker Fine Art galerie. Naar eigen zeggen is het zijn missie om de erfenis van de kunstenaar nieuw leven in te blazen, door lezingen over zijn werk te geven en te waarschuwen voor namaak (de kunstmarkt wordt overspoeld door nep-Eschers). En vooral door zich niet alleen te richten op Eschers beroemdste staaltjes van visueel vernuft, uit de categorie Dag en Nacht, maar ook op zijn eerdere prenten, veelal architectuurstudies.
Jeffrey Price is behalve ‘Escherwetenschapper’ ook eigenaar van Artists’ Market in Norwalk, Connecticut, een online galerie met het werk van Escher. Ook hij geeft lezingen over Escher en organiseerde daarnaast verschillende Eschertentoonstellingen, onder meer in het York College Art Museum in York, Pennsylvania.
Beide staan in een bijzondere Amerikaanse traditie. Want waar de kunstelite bij ons de neus ophaalt voor Eschers illusionistische kunst, vanwege de massale aantrekkingskracht en het vermeende ‘decoratieve’ karakter, acht men hem in de Verenigde Staten juist heel hoog. Walker noemt Escher bijvoorbeeld de Einstein van de kunst, een uniek figuur die een brug wist te slaan tussen kunst, wetenschap en wiskunde.
Vroege Escherliefde
Ook exemplarisch voor de Amerikaanse Escherliefde: al in 1954 organiseerde de Whyte Gallery in Washington een zeer succesvolle Eschertentoonstelling.
Een van de bezoekers was destijds Cornelius Roosevelt, die zou uitgroeien tot een obsessief verzamelaar van alles wat maar enigszins met Escher te maken had: prenten, reproducties, brieven, boeken, krantenartikelen en allerlei Escherproducten. De twee raakten ook persoonlijk bevriend en Roosevelt werd een vertrouweling waarop Escher vaak een beroep zou doen.
Roosevelt heeft veel voor de populariteit van Escher betekend, en liet een bijzondere en omvangrijke erfenis achter, die in de vorm van de ‘Cornelius Van S. Roosevelt Collection’ is ondergebracht bij de National Gallery of Art in Washington.
Grootste Eschertentoonstelling ooit
Ondertussen loopt er op dit moment, in The Museum of Fine Arts in Houston, de tentoonstelling Virtual Realities: The Art of M.C. Escher from the Michael S. Sachs Collection, met meer dan 400 objecten de grootste en meest uitgebreide Eschertentoonstelling ooit. Zoals de titel al aangeeft, is het een presentatie van de collectie van Michael S. Sachs. Die kreeg in 1980 vorm toen hij, dankzij een goede band met Jan Vermeulen, Eschers bedrijfsadviseur, in een klap circa 90 procent van Eschers nalatenschap verwierf.
Sachs is een voormalig klinisch psycholoog en een echte Escherondernemer. Al in de jaren 70 begon hij met het verkopen van Escherprenten. Net als zijn twee Amerikaanse collega-verzamelaars weet hij de verantwoordelijkheden die bij een verzameling komen kijken, soepeltjes te combineren met de geneugten van de opbrengsten via de handel.
Dat verzamelaars van een bepaalde kunstenaar ook groot pleitbezorgers zijn van zijn of haar werk, en in lezingen en tentoonstellingen graag het belang ervan benadrukken en vergroten, is even slim als vanzelfsprekend. Hoe hoger het werk van de kunstenaar wordt aangeslagen, hoe meer je eigen verzameling waard wordt.
En hoe meer mensen dezelfde kunst begeren, hoe hoger de prijzen, zoals bij de huidige Escherhausse blijkt.
Veel mensen wakker geworden
Betekent dit dat ook de Escherprent die jijzelf in huis hebt hangen of op zolder hebt liggen, plotseling veel geld waard is geworden? „Dat kan zeker”, licht Willem de Winter via de telefoon toe. „Het is in ieder geval zo dat door die uitzending van Tussen Kunst en Kitsch veel mensen met een Escher in huis wakker zijn geworden, en bij mij aankloppen omdat ze wel eens willen weten wat hun Escher waard is.”
De twee getaxeerde Eschers: ‘Kleiner en Kleiner’ (links) en ‘Ontwikkeling 1’.
,,Natuurlijk is de Escherprent die de meeste mensen in huis hebben, niets meer dan een goedkope reproductie”, tempert hij de verwachtingen. ,,Als ze bij mij komen, zet ik er eerst altijd een loep op. Als ik dan een raster zie, zoals je ook ziet als je bijvoorbeeld een krantenpagina uitvergroot, dan weet ik meteen: dit is slechts een ingelijst kalenderplaatje.”
Maar er bestaat dus wel degelijk een kans dat je een keer ‘beet’ hebt? ,,Zeker. Trouwens, ik noemde in de uitzending behoorlijke bedragen, maar er zijn ook nog Eschers die nog veel en veel meer waard zijn.”
Virtual Realities: The Art of M.C. Escher from the Michael S. Sachs Collection, t/m 5 september 2022, The Museum of Fine Arts, Houstin (VS)
