Anita Larkens schrijft een roman over de geringe klasse in Noordoost-Groningen. ‘Deze mensen verdienen een stem’ 

We kijken in de ogen van een jonge vrouw. Ze oogt fris en onschuldig, maar is frontaal en en profil gefotografeerd, in gruizig zwart-wit. Een verdachte dus, misschien zelfs een veroordeelde. Wat zal ze misdaan hebben? Wat zal er van haar zijn geworden?

Geboortelot van Anita Larkens vertelt het. In haar nieuwe boek beschrijft de in Bedum woonachtige schrijfster hoe twee arbeidersvrouwen bij toeval op elkaars pad komen, waarna hun levensverhalen verknoopt raken. Zonder die ontmoeting, in het midden van de negentiende eeuw in Noordoost-Groningen, had Larkens nooit bestaan.

4,5 jaar geleden begon ze aan haar boek te werken. Uit ergernis. ,,Omdat niemand iets wist van mijn voorouders, zelfs mijn familie niet. Omdat er boeken zijn vol geschreven over herenboeren en notabelen, maar nauwelijks iets over arbeiders. En dan hebben mijn voorouders ook nog eens geleefd in Fivelingo, een streek in Groningen waar je sowieso nooit over leest. Dat irriteerde mij.”

Larkens ging het internet op en dook in archieven. Na lang sprokkelen en puzzelen vond ze gegevens over haar oudovergrootmoeder Bouwke (1811 – 1898), de uit Rhenen afkomstige dienstmeid Jannetje van Veldhuizen (1842 – 1927) en hun naasten. Aangevuld met materiaal om een tijdsbeeld te schetsen, leidde het tot een historische roman over wat ooit de ‘geringe klasse’ heette.

Geboortelot vertelt vanuit twee perspectieven hoe het destijds voor vrouwen was om geleefd te worden. Hoe machteloos ze waren en hoe weinig oog er was voor de ellende op hun pad – kindersterfte, besmettelijke ziektes, armoede, ondergeschiktheid. Meestal lijken de hoofdpersonen in hun lot te berusten, soms komen ze in opstand. Altijd is er vrees voor de verstrekkende gevolgen van een mogelijke misstap.

In de negentiende eeuw veranderde veel, maar ook toen ging de vooruitgang als de processie van Echternach, met drie stappen vooruit en twee achteruit. Larkens schrijft onder meer over het beschavingsoffensief van gegoede burgers om arbeiders discipline bij te brengen en een deugdzaam leven te bezorgen. ,,Goed bedoeld misschien, maar opgelegd”, oordeelt de schrijfster. ,,Er zat borstklopperij bij. Ik weet niet of het offensief veel arme meisjes heeft geholpen.”

Larkens noemt zich een arbeidersdochter en is gespitst op klassenverschillen en de kleinering waar arbeiders mee te maken hadden. En soms nog steeds hebben. Zoals die keer toen ze met iemand aan de praat kwam over het beroep van hun beider vaders en die iemand over haar vader zei: ‘Ja, die mensen moeten er ook zijn.’ ,,Dat steekt, die vernedering.”

Zelf maakte ze mee dat ‘de zoontjes van de dokter en de tandarts’ schooladvies voor havo en vwo kregen, terwijl ’de rest’ naar de mavo werd gestuurd. ,,Het zal per regio verschillen, het zal niet overal zo zijn gegaan, maar waar ik opgroeide, in de jaren zeventig in Delfzijl-Noord, toen een leuke volksbuurt, gebeurden dat soort dingen. Arbeiderskinderen moeten een langere weg gaan.”

Het is om die reden dat ze doorzettingsvermogen nodig hebben, weet Larkens. ,,Mijn voorouders hadden dat, daar ben ik trots op. Wat ze ook hadden, was opstandigheid. Dat zie ik bij mij zelf en in mijn familie terug. Soms zit er een storm in je, die moet er dan uit. Dankzij het schrijven, kan ik de storm een vorm geven. Mijn voorouders konden dat niet. Het geeft een fijn gevoel dat ik voor ze kan opkomen. Deze mensen verdienen een stem.”

Kijkend naar haar eigen leven hebben de nazaten van haar oudovergrootmoeder en de dienstmeid een beter bestaan gekregen: meer perspectief, meer mogelijkheden. ,,De mensen waar ik in Geboortelot over schrijf, leven in mij voort”, zegt Larkens. ,,Delen van hun karakter zitten in mijn karakter. Ik draag ze in mij. Dat ik een boek over hen kan schrijven laat zien dat iets ten goede kan keren. Ik heb geluk dat ik mijn talenten wel kan benutten.”