Nu de gevechten in Marioepol achter de rug zijn proberen de achterblijvers te overleven. 'De stad is terug in de middeleeuwen'

Het is hulp voor de tienduizenden mensen die op de vlucht zijn geslagen toen de Russen alle woningen kapotschoten, de infrastructuur vernietigden, het verzet uitroeiden en vervolgens de stad innamen. De bezetting van Marioepol is een belangrijke trofee voor de Russen, die de hele Donbas-regio in handen willen krijgen.

Na bijna drie maanden van zware beschietingen en gevechten kregen ze op 20 mei eindelijk de ruïnes van de stad in handen. Veel burgers waren erin geslaagd Marioepol in de voorafgaande weken te verlaten. Volgens de Oekraïense overheid zijn 100.000 van de 430.000 inwoners in de stad achtergebleven. Onder hen zijn Oekraïners die geen problemen hebben met de Russische bezetting, maar vele anderen zitten gewoon in de val. Zij konden de stad niet op tijd verlaten.

Nu de gevechten achter de rug zijn, proberen de achterblijvers te overleven. ‘De stad is naar de middeleeuwen terug gekatapulteerd’, zegt Anastasia. Ze maakt zich zorgen om haar moeder, die nog altijd in Marioepol verblijft – ze wou niet vertrekken omdat ze niet kon leven met het idee dat een vreemde haar appartement zou inpikken en tussen haar meubels zou leven. ‘In de wijk van mijn moeder is er geen water, geen elektriciteit en geen gas meer. De infrastructuur is tijdens de gevechten beschadigd geraakt en de Russen zijn nog niet aan het heropbouwen. Mijn moeder moet elke dag in een andere wijk drinkbaar water halen, en ze kookt al maanden op straat tussen de kapotgeschoten flatgebouwen en de ingestorte huizen.’

Gregori*, die in maart de stad ontvluchtte, bevestigt dat verhaal. Zijn familie en buren zijn ook nog in Marioepol. ‘Door het vervuilde water hebben veel inwoners dysenterie, ze zijn ziek en er zijn geen medicijnen.’ In de Oekraïense media vertelt een medewerker van het voormalige stadsbestuur dat een op de vier patiënten in de ziekenhuizen sterft, omdat er te weinig medicijnen en artsen zijn.

Het is niet evident om informatie uit Marioepol te krijgen. Gewoon gsm-verkeer is onmogelijk, omdat de Russen het netwerk hebben afgesneden, geen enkele Oekraïense simkaart in de regio werkt nog. De inwoners kunnen alleen via internet communiceren, maar door het gebrekkige bereik van de mobiele netwerken moeten ze voortdurend op zoek naar een wificonnectie.

In Marioepol, dat zijn blik de voorbije jaren op Europa had gericht, is de russificatie volop bezig. ,,Veel leraren zijn gevlucht. Specialisten uit Rusland arriveerden om de achterblijvers duidelijke richtlijnen te geven over de inhoud van de lessen. In de directiekamers zwaaien collaborateurs de scepter. Onmiddellijk na de bezetting werden de eerste schoolboeken al geleverd waarin de glorie van een groot-Rusland wordt bezongen’’, vertelt Anastasia. De scholen zijn volgens haar weer open, maar er is weinig animo bij de bevolking. ,,Zo’n diploma is niets waard’’, merkt ze op.

Op 1 augustus kondigde de Russische vicepremier Marat Choesnoellin de reconstructie van de stad aan. Hij beloofde dat de eerste flatgebouwen tegen september klaar zouden zijn. Volgens hem zijn de eerste ziekenhuizen al operationeel. Het is ook de bedoeling het historische centrum dat volledig in puin ligt, weer op te bouwen.

Russische aannemers zijn in de stad aan het werk. ,,Ze maken nieuwe kleine districten, pal aan de frontlijn’’, zegt Anastasia en ze legt uit waarom ze dat doen: ,,Mocht het Oekraïense leger de stad willen heroveren, dan moet het zich eerst een weg zien te banen door die wijken. De bewoners vormen een menselijk schild.’’

Er is geen werk, de lonen die de Russen uitbetalen zijn te laag en het leven is duurder geworden. Een tube tandpasta, een blikje cola of een flacon shampoo is in Marioepol tot drie keer duurder dan elders in Oekraïne. De prijs van vlees is verviervoudigd. Alleen groenten en fruit zijn betaalbaar gebleven. Die komen uit de andere bezette gebieden in Oekraïne, Cherson en Melitopol. Om een beetje geld te verdienen, kunnen de inwoners puin ruimen. ,,Voor een aalmoes’’, zegt Gregori.

Het merendeel van de bewoners houdt zich gedeisd. Zeker de Oekraïners die zich voordien duidelijk pro-Kiev hadden uitgesproken of de ambtenaren die voor de overheid werkten, proberen onder de radar te blijven. Anastasia is enkele vrienden verloren, die van de ene dag op de andere geen teken van leven meer gaven. ‘Filtratie’ is een begrip dat angst inboezemt. Mensen die de stad uit willen om familie, vrienden of kennissen in de buurt op te zoeken, moeten voor een commissie verschijnen die hun verleden onderzoekt vooraleer ze de benodigde documenten aflevert waarmee iemand de stad kan verlaten. Dagelijks vormen zich lange rijen voor de filtratie-bureaus.

,,Voor voormalige ambtenaren of bekende pro-Oekraïense gezichten is het gevaarlijk om voor zo’n commissie te verschijnen’’, zegt Gregori. ,,Voor de anderen is het roulette: staat je gezicht hen niet aan, dan vlieg je voor enkele dagen in de cel.’’

,,Ze controleren alles: de contacten, foto’s en gesprekken op je telefoon’’, vult Anastasia aan. ,,Ze vragen naar je vrienden en kennissen. Ze willen nauwkeurig onderzoeken of je ooit duidelijke sympathie voor Kiev hebt gekoesterd.’’

In het centrum waar de vluchtelingen uit Marioepol spullen kunnen krijgen om de eerste nood te lenigen, hebben velen nog familie in de bezette stad. Zij maken zich ernstig zorgen, omdat de verhalen onheilspellend zijn. ,,De terreur is voorbij’’, zegt Gregori. ,,Nu is het een kwestie van overleven.’’