Rechts kabinet na bloed, zweet en tranen: Lager eigen risico, 130 op snelweg, minder ambtenaren en geen spreidingswet

De onderhandelingen liepen tot op het laatste moment moeizaam, maar de lichten staan nu op groen voor de vorming van een rechts kabinet, dat de komende weken moet worden samengesteld.

Het is ’het verhaal van deze kabinetsformatie’, ziet ook NSC-leider Pieter Omtzigt zelf wel in. Woensdagochtend is hij met zijn collega’s van PVV, VVD en BBB het formatiegebied in gegaan om alleen nog ’de puntjes op de i’ te zetten voor het akkoord op hoofdlijnen dat een paar uur eerder volgens Omtzigt al ’op een haar na rond’ was. Maar in de moeizame formatie ’duurt elke fase toch iets langer dan je dacht’, vertelt de NSC-voorman2, nadat de vier partijen toch nog ruim zes uur hebben gedaan over het zetten van die puntjes op de i.

Vooral het precaire pensioendossier ligt de onderhandelaars woensdag nog zwaar op de maag, vertellen bronnen. PVV, NSC en BBB hebben weinig op met het nieuwe pensioenstelsel dat door de kabinetten-Rutte III en IV werd opgetuigd, maar de VVD wil daar liever niet aan tornen. Het leidt in het staartje van de formatie toch nog weer een stevige discussie, waarbij vooral NSC en VVD tegenover elkaar komen te staan.

Maar ook die plooien worden gladgestreken, waarna de partijleiders eind van de middag met hun ’onderhandelingsakkoord’ naar buiten komen. Over de details willen ze weinig kwijt zolang ze de plannen nog met hun fracties moesten bespreken. Maar ingewijden melden dat het eigen risico wordt gehalveerd, 130 kilometer per uur rijden op de snelweg zo snel mogelijk terugkeert en het mes in het ambtenarenapparaat op de ministeries gaat.

De partijen hebben daarnaast afgesproken om de wet voor het spreiden van asielzoekers niet uit te voeren en asiel- én arbeidsmigratie te verminderen. De publieke omroep komt met de schrik vrij: er wordt slechts voor 100 miljoen euro op bezuinigd.

Vooral Geert Wilders (PVV) en Caroline van der Plas (BBB) tonen zich er uiterst tevreden mee. Het is ’heel goed nieuws’, zegt de PVV-leider na het sluiten van het akkoord. BBB-voorvrouw Van der Plas noemt het akkoord ’heel mooi voor Nederland’: „Dus ik feliciteer het land ook bij dezen.” Omtzigt toont zich op zijn beurt ’blij’, VVD-leider Dilan Yesilgöz toont zich nog het meest zuinig: „Er zijn belangrijke laatste stappen gezet.”

Nadat de onderhandelaars het met elkaar eens zijn geworden, moeten ze nog hun eigen fracties overtuigen van de gemaakte afspraken. Wilders heeft daar het minste moeite mee, zoals zijn partijgenoot Dion Graus vooraf al voorspelt: „Onze fractievergaderingen zijn altijd makkelijk.” Op de PVV-gangen wordt door medewerkers tijdens het fractieberaad al voorzichtig gespeculeerd. „Minister Joerie Pool”, oppert een PVV-medewerker alvast dat het kersverse Kamerlid wel meteen door kan schuiven naar het kabinet. Het wordt door zijn collega’s niet meteen enthousiast ontvangen.

Wat wel enthousiast wordt ontvangen is het akkoord dat Wilders naar zijn fractie heeft meegekregen. Het is een ’prachtig akkoord’, recenseert Barry Madlener bijvoorbeeld terwijl de PVV’ers na tweeënhalf uur beraad in plukjes tevreden naar buiten lopen. Ook dat verbaast Graus niet. Bij de PVV zijn ze volgens hem namelijk ’altijd tevreden’. Wilders vertelt dat hij groen licht van zijn partijgenoten heeft gekregen, op ’enkele punten’ na die hij mee terugneemt naar de onderhandelingstafel. De fractie is volgens hem ’blij, tevreden en enthousiast’.

BBB-leider Van der Plas vertelt twee uur later dat ook haar fractie ’akkoord is met het akkoord’, al heeft zij net als Wilders nog wat kleine kanttekeningen: „Het zou fijn zijn als er een paar dingetjes van ons worden meegenomen.” NSC-leider Omtzigt meldt rond tien uur ’s avonds dat ook zijn fractie op ’twee of drie kleine puntjes’ na ’unaniem heeft ingestemd’ met het akkoord op hoofdlijnen. „Het komt goed”, zegt hij op weg naar de informateurs.

Alleen het fractieberaad van VVD is woensdagavond nog niet afgelopen. Daarna steken de onderhandelaars ook nog de koppen bij elkaar om zich over de punten uit de fracties te buigen. Door de lange overleggen lijkt het woensdagavond te laat te worden om het definitieve akkoord nog te presenteren, dat kan dan donderdag gebeuren.

En ook daarna is er nog het nodige werk te verzetten: er moet een kabinet worden samengesteld dat alle plannen uit het concept-programakkoord verder gaat uitwerken en vervolgens gaat uitvoeren. De partijen hebben de afspraak gemaakt dat ongeveer de helft van de nieuwe bewindslieden ’van buiten’ komt. Wie, wat en hoeveel is allemaal nog niet duidelijk. „We moeten nog een besluit nemen over de verdeling van de ministers, hoeveel ministers er zijn er en wie krijgt welke post”, zei Omtzigt daar dinsdagnacht over. „De mensen die ik benaderd heb, laten het ook afhangen van wie de premier is en wat er in het akkoord staat.”

De beoogde ministers en staatssecretarissen moeten, voor zij kunnen worden benoemd, mogelijk eerst langs de Tweede Kamer. Ook dat is nieuw. Hen kan het vuur aan de schenen worden gelegd in een soort door de Tweede Kamer bedongen hoorzitting. Het hoofdlijnenakkoord moet door de bewindsliedenploeg vervolgens worden uitgewerkt tot een concreet regeerakkoord.

Als de partijen én bewindslieden deze hobbels met succes nemen, kan het nieuwe kabinet voor beëdiging naar het paleis. Dan gaat het ’extraparlementaire programkabinet’ doen wat alle meerderheidskabinetten doen bij aanvang: met de koning op het bordes op de foto. De aanloop daarnaartoe zal wat langer duren dan normaal, voorspelde Omtzigt dinsdagnacht al: „Waar normaal gesproken zo’n fase in een week of anderhalf wel is afgerond, denk ik nu meer aan een week of vier, vijf.”