'Het daadwerkelijk helpen van mensen lijkt in het politieke debat niet voorop te staan'. Foto: ANP
De overheid negeert signalen en adviezen uit de samenleving en de rechten van burgers, zeggen de Nederlandse ombudsmannen. „Het daadwerkelijk helpen van mensen lijkt in het politieke debat niet voorop te staan”, stellen Nationale ombudsman en Veteranenombudsman Reinier van Zutphen, en Kinderombudsman Margrite Kalverboer in een voorwoord bij het jaarverslag van 2024.
Wetsvoorstellen, moties en amendementen zijn volgens de ombudsmannen vaak „meer gericht op de bühne dan op de burger”. Toezeggingen over bijvoorbeeld de compensatie voor het toeslagenschandaal of betere toegankelijkheid en dienstverlening gaan niet gepaard met de vereiste investeringen in bijvoorbeeld uitvoeringsorganisaties. „Onrealistische beloftes creëren wantrouwen en ondermijnen het vertrouwen in de overheid, juist bij de mensen voor wie de plannen bedoeld zijn”, schrijven de ombudsmannen.
Zij vroegen de overheid al meerdere malen om beter te luisteren naar burgers, uitvoeringsorganisaties en instanties die de rechtsstaat moeten beschermen. Adviezen en waarschuwingen over bijvoorbeeld de asielwetten worden niet serieus genomen. Dat leidt tot „onbehoorlijk bestuur”, zo concludeerden de ombudsmannen eerder al. Als de overheid signalen en adviezen terzijde schuift, „betaalt de burger de prijs”.
De overheid zet niet altijd de burger centraal in beleid, vinden de ombudsmannen. Bijvoorbeeld als het gaat om vervoer naar school voor leerlingen met een beperking. Zij worden niet op tijd of helemaal niet opgehaald, waardoor ze te laat komen of hun lessen missen. „Dit gebeurt omdat praktische en financiële overwegingen zwaarder wegen dan het belang van het kind”, ziet Kalverboer. Zij riep in 2024 het nu demissionaire kabinet op om leerlingenvervoer als zorg te zien.
‘Rechtsstaat beschermt zichzelf niet’
Ook in de steun voor familie van veteranen met bijvoorbeeld PTSS schiet de overheid tekort. Op de bescherming van het demonstratierecht zijn de ombudsmannen eveneens kritisch. Eind vorig jaar kondigde Van Zutphen daarom een onderzoek naar dit recht aan.
Volgens de ombudsmannen kan de overheid het vertrouwen wel degelijk herstellen. Als voorbeeld noemen ze de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) die eerder een algoritme gebruikte dat studenten discrimineerde. De organisatie bood excuses aan, ging met studenten in gesprek en werkt aan compensatie.
Maar de overheid moet burgers altijd fatsoenlijk behandelen, niet pas nadat het fout is gegaan, vinden de ombudsmannen. „Een rechtsstaat beschermt zichzelf niet.”
