'Trump speelt zelfs met de gedachte Canada, Groenland en het Panamakanaal in te lijven.' Foto: AFP
Afgaande op zijn felle dreigementen lijkt Donald Trump het begrip (handels)oorlog nieuw leven in te willen blazen, stellen Steven Brakman en Arjen van Witteloostuijn. Volgens hen is een echt conflict tussen grootmachten niet langer vooral een theoretische mogelijkheid en breken er met de inauguratie van Trump gevaarlijke tijden aan.
Aankomend president Donald Trump van de 50 Verenigde Staten is een groot voorstander van invoertarieven. In zijn eerste periode als president voerde hij links en rechts invoertarieven in en bleek hij niet onder de indruk te zijn van tegenmaatregelen van vooral China en Europa.
Nu hij is herkozen, is zijn toon nog agressiever geworden. Hij slingert het ene dreigement na het andere op X. Zijn credo ‘Buy American and Hire American’ is aangescherpt en het lijkt erop dat wij tegen een reeks venijnige handelsoorlogen aanlopen.
Zijn toon is vlak voor zijn beëdiging nog feller geworden. Hij speelt zelfs met de gedachte Canada, Groenland en het Panamakanaal in te lijven, waarbij het niet alleen over invoertarieven lijkt te gaan.
Niet afkeren van de dollar
Trump richt zijn invoertarievenpijlen niet alleen vanwege de Amerikaanse handelstekorten op deze en andere landen, maar ook omdat de vermeende export van strategische kennis geopolitieke rivalen van extra wapens zou voorzien. ASML weet hier alles van.
In een recent bericht op X, waarschuwt hij de BRICS-landen om zich niet af te keren van de dollar. Doen zij dat wel, dan kunnen landen die overwegen ‘to replace the mighty Dollar or back any other currency’ een invoertarief van 100 procent tegemoet zien ‘and wave goodbye to America.’
Dit betekent dat Trump aan de ene kant en Putin /Xi cum suis aan de andere kant nog vijandiger tegenover elkaar komen te staan.
Het zeker niet denkbeeldige gevaar is een voortzetting van het conflict met andere middelen. De recente uitlatingen ten aanzien van Canada, Groenland, en het Panamakanaal getuigen daarvan. Het aloude idee dat handel de kans op een oorlog verkleint, komt met de terugkomst van een machtige Donald Trump verder onder druk te staan.
Verkleint handel de kans op oorlog?
Een discussie of handel de kans op oorlog verkleint, lijkt op het eerste gezicht een vrij onnozele exercitie. Door een (handels)oorlog snijden landen immers zichzelf af van de voordelen van internationale arbeidsverdeling; ik doe wat ik goed kan, jij wat jij goed kunt en door handel profiteren wij beide.
Na de overtuigende analyse van David Ricardo is deze economische wetmatigheid zeker sinds einde van de 17de eeuw gemeengoed.
Deze wederzijdse afhankelijkheid maakt het voeren van een (handels)oorlog vanuit economisch oogpunt buitengewoon irrationeel. Het is te vergelijken met het gooien van rotsblokken in de eigen haven om invoer onmogelijk te maken, met als tegenmaatregel dat de tegenpartij de eigen haven dan ook maar vol legt met rotsblokken. Dat is alleen een buitenkans voor de producenten van en handelaren in rotsblokken.
BBP met 7 procent omlaag
De ramingen van de kosten van een handelsoorlog variëren enorm en zijn afhankelijk van hoe landen op elkaar reageren. Het IMF becijfert dat een volledige uitvoering van de plannen van Trump met tegenreacties van de getroffen landen het mondiale BBP met 7 procent zal doen afnemen. Dat komt overeen met de volledige verdwijning van de Franse en Duitse economieën.
Breekt een echte oorlog uit, dan is de ervaring met conflicten van na de Tweede Wereldoorlog dat het 15 tot 20 jaar duurt voordat de oorspronkelijke (handels)relatie weer is hersteld.
Uiteindelijk willen de voormalige vijanden na verloop van tijd de oorspronkelijke, want immers zo voordelige, relatie weer herstellen. Het besef dat onder de streep handel goed is voor beide partijen, was na de Tweede wereldoorlog ook een van de redenen om de Europese integratie ter hand te nemen.
Dictator op andere gedachten brengen
Deze voordelen van internationale arbeidsverdeling vormen paradoxaal genoeg ook de achtergrond van economische sancties. Via het afknijpen van het voordelige handelskanaal proberen landen de dienstdoende dictator op andere gedachten te brengen.
In de praktijk lukt dit meestal niet. Het blijkt relatief eenvoudig te zijn om sancties te ontduiken en te omzeilen, waardoor deze vaak niet effectief zijn. En als sancties wel (grote) schade teweeg brengen, kan de dictator of het regime zichzelf isoleren van deze economische malheur waar de bevolking wel last van heeft.
Poetin en zijn kring van loyalisten ondervinden van het conflict over de oorlog in Oekraïne geen schade. Ook de top van het Iraanse regime kan een welvarend leven blijven leven. Rusland laat zelfs zien hoe ook grote delen van de rest van de bevolking (tijdelijk) kunnen meeliften op de extra groei van de oorlogseconomie, met steun van andere grootmachten in het cynische geopolitieke schaakspel.
Kans op conflict neemt af, en toe
Waarom dan toch (handels)oorlog voeren als het economisch per saldo uiteindelijk alleen maar schadelijk is? De bevindingen van onderzoek tonen twee gezichten. Aan de ene kant blijkt dat als de bilaterale handel tussen twee landen erg groot is, de kans op een conflict afneemt.
Aan de ander kant geldt ook dat als een land erg open is en vele handelspartners kent, de kans op een conflict juist toeneemt. Immers: in dat geval zijn alternatieve handelskanalen voorhanden, zodat de vijand makkelijk kan worden vervangen door vrienden. Dat geldt uiteraard zeker ook voor de VS.
Hierbij moet echter wel de kanttekening worden gemaakt dat handelsoorlogen altijd, ook bij uitwijking naar andere kanalen, tot hogere inflatie leiden. Dat is niet alleen het directe gevolg van de invoertarieven die uiteraard aan klanten worden doorgegeven, maar ook van de verschuiving van handel naar minder efficiënte alternatieven.
Micro-logica van de zakenwereld
Met een almachtige Donald Trump, die veel effectiever zal opereren dan tijdens zijn eerste termijn, betreden wij een geheel nieuw terrein. Zijn logica wijkt mijlenver af van deze economisch-rationele analyse die is gebaseerd op statistische bewijzen of eeuwenlange ervaringen.
Zijn redeneertrant is daarentegen gebaseerd op agressieve intuïtie, de micro-logica van de zakenwereld, de drang naar wraak en de obsessie met dominantie. De overtreffende trap van een ‘gewone’ handelsoorlog wordt door Trump en zijn loyale volgelingen daarom niet geschuwd.
Dat betekent dat een echt conflict tussen grootmachten niet langer vooral een theoretische mogelijkheid is. Vanaf 20 januari 2025 – de datum van de inauguratie van Trump – breken gevaarlijke tijden aan.
Steven Brakman is hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Arjen van Witteloostuijn is hoogleraar bij en decaan van de School of Business and Economics van de Vrije Universiteit Amsterdam.
