Consent, porno en sexting en (vrouwelijk) genot, heb jij er genoeg over geleerd tijdens seksuele voorlichting?

Mijn belangrijkste herinnering aan seksuele voorlichting op de middelbare school is die ene les biologie waarbij we tot in detail de anatomie van een penis bespraken. De docent vroeg aan mij hoe het puntje heette. ‘Eikel’ zei ik. ‘Nou, je hoeft me niet meteen uit te schelden hoor’, was zijn reactie.

Wat een hilariteit. Je weet gewoon dat zo’n docent ditzelfde grapje elk jaar opnieuw maakt. Ik kan me voorstellen dat dat komt doordat hij zelf ongemakkelijk werd van het feit dat hij het onderwerp seksuele voorlichting met kinderen van 12, 13 jaar moest behandelen.

Ongemak en stiekem doen is hoe de meeste van ons van jongs af aan leren omgaan met seks en naaktheid. Denk maar eens terug aan de keren dat er een seksscène voorbijkwam in een film die je samen met je ouders keek. Naaktheid is iets wat je privé houdt, seks heb je met de meest bijzondere mens in je leven, met wie je een relatie hebt.

Verder is seks penetratie, het belangrijkste doel is dat de man klaarkomt zodat er kinderen kunnen komen. En er zitten heel veel risico’s aan, zoals een ongeplande zwangerschap of soa’s, dus leren we vooral hoe we dat voorkomen. Wat mist er in dit rijtje? Plezier, genot, experimenteren en ontdekken, om er een paar te noemen.

Kortom, er kunnen nogal wat dingen beter aan de manier waarop wij leren over seks, bijvoorbeeld op scholen. Er is de afgelopen jaren al wat vooruitgang geboekt (zo staat er sinds vorig jaar eindelijk een plaatje van de clitoris in biologieboeken, met uitleg over de functie ervan), maar volgens Maartje Tempel is seksuele voorlichting op scholen nog altijd erg zwart-wit, en is de penis altijd het startpunt.

Tempel is oprichter van de Clit-Club (clit-club.nl), een Groningse organisatie waarvoor ze bij scholen langsgaat om met leerlingen op een vrije, open manier over seks te praten en waarvoor ze lezingen geeft tijdens bijvoorbeeld de introductieweek voor studenten, de KEI-week.

„Seksuele voorlichting op scholen is vaak erg negatief. De emotionele kant, dat seks ook heel leuk kan zijn, ontbreekt. Daardoor blijft het afstandelijk. Natuurlijk is dit niet bij elke school hetzelfde en ligt het ook aan hoeveel initiatief de docent neemt, maar het standaard lespakketje is gewoon gênant”, aldus Tempel.

Dat wordt bevestigd in een uit 2021 van online magazine VICE. Zij vroegen 649 Nederlandse jongeren tussen 12 en 22 wat ze misten in seksuele voorlichting. Ze gaven hun seksuele voorlichting een 5. Slechts 14 procent gaf aan dat de seksuele voorlichting ze had voorbereid op de ‘echte wereld’.

Tempel heeft onder andere gastles gegeven op de Simon van Hasseltschool in Groningen, waar Meike van den Berg les geeft. „Ik denk dat het goed is dat er iemand van buitenaf nog iets komt vertellen over dit soort onderwerpen”, vertelt Van den Berg. „Soms voelt het voor leerlingen minder eng om iets aan een vreemde te vragen.’’

,,De seksuele voorlichting die ik zelf geef bestaat uit twee onderdelen: we hebben een methode waarin wordt gepraat over voortplanting, de puberteit, soa’s en zwangerschap, hoe je lichaam verandert en wat hormonen doen. Dat is heel technisch en er gaat een soort waarschuwing vanuit. Daarom ga ik daarnaast in gesprek met de leerlingen, zowel tijdens de seksuele voorlichting als in de mentorlessen. Ik heb een schoenendoos waar ze anoniem vragen in kunnen stoppen, die we vervolgens met de groep bespreken.”

Van den Berg beaamt dat het erg van docenten afhangt hoeveel er behandeld wordt op school en dat is precies waar de zwakte zit. „Ik ben bang dat er docenten zijn die zich er niet comfortabel bij voelen om meer te bespreken dan de technische kant, die denken ‘dit is wat ik moet doen, dus dat doe ik’. Daarom zou ik het mooi vinden als in het curriculum wordt vastgelegd wat er naast het lichamelijk aspect aan bod zou moeten komen.”

Wat zijn dan de onderwerpen die meer besproken zouden moeten worden? Linda de Munck schreef het boek Seksleven, is co-host van de podcast Op zoek naar Seksualiteit en organiseert evenementen met als centraal thema seks. In haar boek beschrijft ze de vier hoofdonderwerpen die volgens haar missen in seksuele voorlichting: (vrouwelijk) genot en plezier, seksuele diversiteit (alles wat onder de lhbti+ paraplu valt, omdat seksuele voorlichting vaak heteronormatief is), de invloed van porno en sexting en consent.

Dat zijn ook de onderwerpen die Tempel en Van den Berg noemen als grote afwezigen en het zijn belangrijke thema’s die de jongeren uit het onderzoek van VICE misten. „Wat ik doe is een aanvulling op de seksuele voorlichting”, vertelt Tempel. „Ik ben heel open en de leerlingen kunnen alles vragen. Ik zorg voor een omgeving waarin alles besproken kan worden en maak het onderwerp leuk. Ik begin met een tekenwedstrijd van de clitoris versus penis, want de meeste mensen – ongeacht leeftijd – weten niet hoe de clitoris eruitziet.’’

,,Verder heb ik het over wat je prettig vindt, hoe je dat kan ontdekken en je eigen lichaam kan leren kennen, hoe zeg je nee, waarom zou je glijmiddel en speeltjes gebruiken, wat gebeurt er met je lichaam als je klaarkomt, waarom zou je naaktfoto’s sturen, is porno realistisch? Het belangrijkste is om er niet geheimzinnig over te doen. Bijna iedereen heeft seks. Je bent immers op de wereld gekomen en daar moet toch echt voor geneukt worden.”

Bij genot en plezier hoort bijvoorbeeld het leren hoe je je eigen lichaam leert kennen om erachter te komen wat je lekker vindt en de woorden te vinden om dat te communiceren naar je sekspartner. Ook de boodschap dat seks meer is dan penetratie is belangrijk. Dat is ook iets wat terugkomt bij het onderwerp seksuele diversiteit; zoals het leren over andere vormen van seks dan die tussen mannen en vrouwen. „Toen ik begon met vertellen dat ik ook op vrouwen val, vroegen veel mensen mij heel serieus hoe vrouwen dan seks hebben”, vertelt De Munck. „Puur omdat mensen bij seks aan penetratie denken.”

Over de invloed van porno en sexting: „Naaktfoto’s sturen en sexting is heel goed voor de seksuele ontwikkeling, maar je moet wel op de hoogte zijn van de risico’s”, aldus De Munck. „Het lijkt heel erg alsof alle foto’s uitlekken en het heel gevaarlijk is, maar de meeste foto’s lekken niet uit.”

Ik herinner me dat, een paar jaar na die ene ongemakkelijke biologieles, één van mijn klasgenoten in Atheneum 6 de inloggevens had van een pornowebsite waar je voor moest betalen. Bijna alle jongens hadden die gekregen. Het verhaal ging rond dat ze in tussenuren op school soms met z’n allen op de computers van school zaten te kijken.

De Munck: „Vooral jonge jongens halen veel informatie uit porno en denken daardoor dat ze een meisje heel hard moeten vingeren of heel hard moeten penetreren. Dat is echt niet the way to go, al helemaal niet als je net begint met seks. Het mag bij seksuele voorlichting ook echt meer gaan over de onrealistische dingen die je ziet in porno.”

Tot slot is consent één van de belangrijkste onderwerpen die meer besproken zou moeten worden, en niet alleen onder jongeren. Verhalen over grensoverschrijdend gedrag gaan al jaren rond, maar we kunnen uit onder andere de gebeurtenissen van de afgelopen weken (het seksuele- en machtsmisbruik bij onder andere The Voice of Holland) wel opmaken dat die blijkbaar nog lang niet genoeg indruk hebben gemaakt.

Elke vrouw heeft wel een verhaal over grenzen die niet gerespecteerd werden en dat is niet hun schuld. „We moeten mensen leren hoe je je grenzen aangeeft en om te luisteren als iemand niet wil en dat verbaal of non-verbaal aangeeft”, zegt De Munck. „En het mag ook meer gaan over ja zeggen. Praten is het allerbelangrijkste. Consent is letterlijk vragen: mag ik dit doen, vind je het lekker als ik dit doe, is dit oké?”

Als je er nog niet goed achter bent wat je lekker vindt, kan het moeilijk zijn dat te vertellen, al helemaal als je daar de woorden nog niet voor hebt gevonden. Daar kan seksuele voorlichting ook bij helpen. De Munck: „Alleen al het uitspreken van woorden als neuken of beffen kan moeilijk zijn omdat dat heel beladen woorden zijn op jonge leeftijd. Als je daar tijdens een voorlichting mee kan beginnen kan dat de basis leggen voor goede communicatie later.”

Alledrie de vrouwen die ik voor dit verhaal sprak vertellen dat ‘ben ik normaal?’ één van de belangrijkste vragen is die ze krijgen. En dat komt van 12- en 13-jarigen, maar net zo goed van de twintigers die de podcast van Linda de Munck luisteren en de volwassenen die Maartje Tempel sprak toen ze nog filiaalmanager was bij een erotische winkel. Docent van den Berg: „Het gaat van de vraag ‘Wanneer ben je voor het eerst ongesteld en is dat laat of vroeg?’ tot ‘Waarom scheren mensen wel of niet hun schaamhaar en wat is normaal?’ Dus ze zijn heel erg bezig met hoe ze zich verhouden tot de rest van de wereld.”

Sociale media en de ervaringen van anderen aanhoren kan heel erg helpen bij het wegnemen van die twijfel of iets wel normaal is én te leren vrij over seks te praten. De Munck maakt sinds haar 21ste content over seks – van porno kijken tot masturberen. „Door mijn ervaringen te delen en me kwetsbaar op te stellen kwam ik erachter dat ik niet de enige was en konden anderen weer van mij leren. Ik wil op die manier inspireren, motiveren, stimuleren en voor herkenbaarheid zorgen. Als je onzeker bent over iets met seks dan kan dat zo kwetsbaar voelen. Seks is zo’n groot deel van je identiteit is, al helemaal als je jong bent. Dan is het goed om te weten dat er anderen zoals jij zijn.”

„Ik kwam bijvoorbeeld laatst in een kleine dorpsbus in Friesland een meisje tegen dat mij herkende van YouTube. Ze vertelde dat ze door mij wist dat ze niet raar was. Ze zei: ‘Ik kan klaarkomen zonder mijn handen te gebruiken, door m’n bekkenbodemspieren aan te spannen. Door jou weet ik dat dat niet gek is.’”

Voor jongeren die vinden dat hun seksuele voorlichting ze niet geeft wat ze nodig hebben én voor volwassen die met vragen zitten kunnen podcasts zoals die van De Munck en websites een uitkomst zijn. Zo zijn er de websites fckyeah.nl (gemaakt voor twee Utrechtse studenten) en sense.info. Naast de podcast Op zoek naar Seksualiteit worden seks en relaties ook (onder andere) uitgebreid besproken in bijvoorbeeld Damn Honey, Datevermaak, Kleine meisjes worden groot en G-spotcast.

De Munck: „Wat je ook voelt qua geilheid in je lichaam of waar je over nadenkt op seksueel gebied, het is allemaal normaal zolang je er niemand anders mee kwetst. Zolang het met consent is, is alles goed en normaal.”