Waarom jonge vrouwen de maatstaf zijn voor een veilige stad. ‘We lopen hopeloos achter’

Met een initiatiefvoorstel uit de koker van D66 in de gemeenteraad om elke nieuwe ontwikkeling in de openbare ruimte door de ogen van een vrouw te bekijken, sluit Groningen aan bij een grotere beweging. Eentje die jonge vrouwen als maatstaf neemt voor een veilige stad. Want vrouwen beleven de straat nu eenmaal anders dan mannen.

Jonge vrouwen vermijden plekken waar mannen zonder nadenken langs lopen. Ze scannen voortdurend hun omgeving, letten op zichtlijnen en op wie hen tegemoetkomt. Ze voelen haarfijn aan waar de buitenruimte tekortschiet. Als die plekken voor jonge vrouwen wél veilig en prettig zijn, profiteert iedereen daarvan, zegt lector Publiek Vertrouwen in Veiligheid Krista Schram van Hogeschool Inholland.

Dat veel stedelijke ontwerpen vanuit mannelijk oogpunt zijn gemaakt, is niet onbekend. Omdat het decennialang vooral mannen waren die de stad ontwierpen, ontstond vanzelf een blinde vlek. En doordat de publieke buitenruimte onvoldoende aansluit bij de behoefte van jonge vrouwen, voelen zij zich sneller onveilig. Dat concludeerden onderzoekers van Hogeschool Inholland, de Erasmus Universiteit en TU Delft samen met het Rotterdamse platform Chicks & the City.

Krista Schram was een van de onderzoekers en sprak onlangs op toekomstfestival Let’s Gro in het Forum in Groningen. Volgens haar zijn de statistieken over een groter onveiligheidsgevoel onder vrouwen al lang bekend, maar komt er nu pas verandering in beleid.

„Hoe de openbare ruimte eruitziet, bepaalt voor een groot deel hoe veilig jonge vrouwen zich voelen”, zegt Schram. Decennialang wordt ruimte ingericht om vooral jongens bezig te houden met het idee dat ze dan voor minder overlast zorgen. „Denk aan de pannaveldjes of skateparken. Plekken waarvan werd gedacht: jongens hebben die uitlaatklep nodig. Meiden zijn daardoor uit beeld geraakt.”

Daar komt volgens de onderzoeker bij dat veiligheid voor veel mensen cameratoezicht is of meer blauw op straat. „Maar dat helpt vrouwen niet direct”, stelt ze. „Vrouwen hebben eerder baat bij een gevarieerd publiek op straat en zachte vormen van toezicht, zoals parkbeheerders of servicemedewerkers.”

Een betere veiligheidsbeleving start volgens de lector met je welkom en thuis voelen op straat. Daarom vindt ze het essentieel dat vrouwen betrokken worden bij het ontwerpproces en juicht ze het initiatief in Groningen toe. Ze ziet ook dat de stad daarmee plekken als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag achternagaat, waar soortgelijke voorstellen worden uitgevoerd.

„Maar we lopen in Nederland hopeloos achter”, benadrukt Schram. De Oostenrijkse hoofdstad Wenen heeft volgens haar al 30 jaar een vrouwenbureau bij de afdeling strategische planning. „Bij alle aanpassingen in de buitenruimte wordt de vraag gesteld: hoe werkt dat voor vrouwen?” En zo zijn er meer plekken. Het Zweedse stadje Umeå staat te boek als een van de meest vrouwvriendelijke steden ter wereld.

Umeå heeft al 30 jaar een gendergelijkheidscommissie die adviseert over stedelijk beleid en bewustwording. Zo is een park ontworpen samen met meisjes en jonge vrouwen. Trottoirs en fietspaden worden het eerst sneeuwvrij gemaakt, omdat vrouwen vaker lopen en fietsen dan mannen. Afgesloten bushaltes zijn verleden tijd, zodat iedereen kan zien wie op de bus staat te wachten. En er is een tunneltje met zicht van begin tot eind zonder donkere hoeken.

„Er is heel veel kennis over dit vrouwelijk perspectief in combinatie met het ontwerpen van de openbare ruimte”, zegt Schram. „Het is vooral een kwestie van de kennis binnenhalen en gebruiken.”

Steden zijn volgens haar onbedoeld gebouwd met de witte fitte man als maatstaf. „Wil je dat veranderen, dan moet je continu het vrouwelijk perspectief betrekken.” Dat Groningen een jonge stad is en daardoor relatief veel jonge vrouwen kent, maakt het volgens haar alleen nog maar relevanter. „Iets meer dan de helft van de bevolking is vrouw. In een jonge stad als Groningen is dat op zichzelf al een argument om dit heel serieus te nemen.”