De graphic novel Waar is het dagboek van Anne Frank (zonder vraagteken) van filmregisseur Ari Folman en illustrator Lena Guberman is een briljante vondst met fantastische tekeningen, maar vraagt de nodige aandacht van de – volwassen – lezer.
Een stripboek over het dagboek van Anne Frank, dan moet je over lef beschikken. Het is gebaseerd op Folmans animatiefilm Waar is Anne Frank. Met illustrator Lena Guberman bewerkte hij de film tot een strip.
Een vraag zonder vraagteken?
Even over de titel. Een vraag zonder vraagteken, hoe zit dat? Folman: ,,Het is ook geen vraag, het is een statement. Waar is vandaag de dag de nalatenschap van Anne Frank te vinden? Ik ben van mening dat we in een cynische wereld leven. We zeggen naar vrede te streven, maar nog elke dag worden er mensen afgeslacht.’’
Het verhaal begint in het Anne Frank Huis. Een lange en sombere rij bezoekers schuifelt naar de entree, terwijl een bliksem de donkere lucht boven de hoofdstad doorklieft. Vluchtelingen rennen langs de onbewogen wachtenden achter een weggewaaide tent aan. Niemand steekt een vinger uit. Een bliksemschicht dringt door het dak van Het Achterhuis en beroert het dagboek van Anne Frank. Uit een draaikolk van inktige slierten verrijst Kitty, de naam die Anne aan haar beroemde dagboek gaf.
Zeldzame eerste druk oorlogsdagboek van Anne Frank geveild ANP
,,Ik zocht naar een nieuwe manier om dit verhaal te vertellen en ik las het dagboek keer op keer op zoek naar een aanwijzing. En toen kwam ik op de pagina waar ze Kitty beschrijft en ik realiseerde me dat Kitty de potentie had om zich tot een echt karakter te ontwikkelen.’’
‘Mijn ouders arriveerden in precies dezelfde week als Anne Frank in Auschwitz’
Folman liet zich bij haar uiterlijk inspireren door Anne zelf die een duidelijk beeld van Kitty had: het haar van Veronica Lake, het stralende gezicht van Hanneli Goslar, het slanke figuur van Jacque, diepblauwe ogen en de lippen van Ava Gardner.
Het dagboek als hoofdpersoon in een nieuwe vertelling over Anne Frank: het is niet minder dan briljant. ,,Op school was het verplichte kost, maar ik herinner me niet hoe ik het destijds heb ervaren. Mijn ouders zijn beiden holocaust-overlevenden. Ik kende de verschrikkelijke verhalen over de kampen. Nu ik het dagboek herlas, was ik geschokt door de literaire kwaliteit. Anne Frank was echt een ongelooflijke schrijver. En tijdens het lezen besefte ik opeens dat zij en haar familie precies in dezelfde week als mijn ouders in Auschwitz arriveerden. Dat kwam aan.’’
De verhalen van zijn moeder inspireerde hem de nazi’s in het boek allemaal hetzelfde uitdrukkingloze masker te geven. ,,Ik ga nog elke zaterdag bij mijn moeder op bezoek. Ze is nu 99. Ze was een tiener toen ze in het kamp was en ze beschreef de bewakers als enorm, perfect geproportioneerd en zonder menselijke emoties. Daarom maakte ik ze gezichtsloos, anders leken ze menselijk en suggereer je dat ze een moraal hebben.’’
Anne Frank Fonds kraakt onderzoeksproject naar verraad ANP
Het valt niet altijd mee de gedachtegang van de makers te volgen. Zo is Kitty de ene keer onzichtbaar voor haar omgeving, terwijl ze op een ander moment voor iedereen duidelijk te zien is. Ergens halverwege het boek volgt een verklaring van Peter, een jonge vluchteling die ze heeft leren kennen. ‘Zo lang als je hier in huis zit met het dagboek ben je onzichtbaar. Als je met het dagboek naar buiten gaat, ben je echt! Maar dat houdt op zodra je te ver van het dagboek bent.’
Eh … hoezo? Waarom? Verder lijkt het alsof de maker gedurende het scheppingsproces dacht: ‘oh ja, dit moet er ook nog in. En dat. Dit ook niet vergeten.’ Het verhaal van Anne Frank, de holocaust, de vluchtelingencrisis, de belevenissen van Kitty; de lezer moet zijn aandacht erbij houden.
‘Doe alles wat je kunt om één enkele ziel uit de ellende te redden’
,,De film en het album zijn voor kinderen vanaf 10 jaar bedoeld. En die zijn het gewend met niet-lineaire periodes om te gaan, om hun aandacht tegelijk over drie schermen te verdelen. Videospelletjes, TikTok: het kost ze geen enkele moeite.’’
Nou ja, een beetje onduidelijkheid mag ook best. En dit raakt ook de – wellicht onbedoelde – opzet van het boek: het bijna sprookjesachtige scenario omlijst door prachtig tekenwerk is er om te ervaren en niet om te begrijpen. Hoewel de boodschap van het boek – uiteindelijk – kristalhelder is: ‘doe alles wat je kunt om één enkele ziel uit de ellende te redden.’ ,,Dat zijn de woorden van Otto Frank.’’
Dus wie de onduidelijkheid voor lief neemt, wacht een indringende ervaring. Folmans moeder zag de film en las het boek. ,,Ze vond het prachtig.’’ Hij glimlacht. ,,Maar dat vindt ze van alles wat ik doe.’’
