Pieter uit Stedum moest hemel en aarde bewegen om zelf de regie te krijgen bij de versterking van zijn monumentale pastorie. Dat gaat nu eindelijk lukken

De pastorie van Stedum, ooit gebouwd in de Middeleeuwen naast de Bartholomeüskerk, is in Delftse stijl herbouwd in 1933. Het is samen met de kerk een beeldbepalend monument in het centrum van Stedum. Inderdaad een schitterende plek, beaamt eigenaar en bewoner Pieter ‘t Hart.

Maar het woonhuis is als een vlot op drijfzand. ,,Het achterhuis staat elf centimeter uit het lood. Mijn huis is dwars door midden gescheurd.”

Woensdagmiddag start het proefproject waarbij vier eigenaren van rijksmonumenten in Groningen straks zelf de opdrachtgever zijn van het versterkingsproces van hun monument. Het gaat om het oude gemeentehuis van Kantens, het huiscafé van Westerwijtwerd, een villa in Noordbroek en de pastorie in Stedum van Pieter ‘t Hart. In zijn tuin staat al een ‘bouwbord’ onder een doek dat wordt ,,onthuld” door hoogwaardigheidsbekleders als staatssecretarissen Gunay Uslu (cultuur) en Hans Vijlbrief (mijnbouw). Ook gedeputeerde Susan Top (mijnbouw/erfgoed) zal aanwezig zijn.

Het is spannend, vertellen Derk Kremer en Marc Steenhuis van Vereniging Groninger Monument Eigenaren (VGME). ,,Spannend omdat de eigenaars van Groninger erfgoed nu de kans krijgen om te laten zien dat deze aanpak werkt. De eigenaar van een monument zit weer op de bok. Uitvoeringsorganisaties als NCG en IMG moeten zich schikken, eigenlijk doen waar ze voor zijn bedacht: uitvoeren. Ze zijn hiermee akkoord gegaan”, vertelt Kremer.

Kremer, voorzitter van de VGME, weet heus wel dat het zo makkelijk niet zal gaan. ,,Ja zeggen is ja doen. Maar of het uiteindelijk ook zo uitpakt... De belofte ligt er wel. En wij houden als vereniging een stevige vinger aan de pols.” Ook krijgen de eigenaren als ‘t Hart de beschikking over een zelfgekozen restauratiearchitect en aannemer. ,,Zij vormen het kernteam en bepalen alles”, zegt Steenhuis.

Bij de proefprojecten wordt versterking ,,slim gecombineerd” met restauratie, onderhoud, verduurzaming en schadeherstel. Kremer: ,,Het is de afgelopen jaren te traag en te stroperig gegaan. We willen versnelling, ook om eigenaren weer gemotiveerd te krijgen om goed voor de monumenten te zorgen. Zodat het erfgoed behouden blijft.”

‘t Hart noemt het belangrijk, want er zit ,,emotie in zo’n gebouw”. Hij vindt het een prachtig vooruitzicht dat hij, zijn vrouw en twee kinderen nog een flinke tijd in de beeldbepalende pastorie - inclusief appelhof - mogen wonen. Hij vertelt over hoe de Mariaklok van de kerk ieder uur zijn geluid laat galmen over het dorp, over het schitterende orgel van de Bartholomeüskerk, het bruggetje tussen pastorie en kerk en de kikkergroene luiken die zijn huis sieren. ,,Dit zijn belangrijke gebouwen voor Groningen. Die moet je behouden.”

Maar er zijn ook problemen, want zo’n groot huis is als een mammoettanker. Die raakt niet snel uit koers, maar als die uit koers raakt, dan is het flink mis. En als gezegd: de scheuren in zijn huis tonen aan dat dit prachtige monument grondig aangepakt moet worden. ,,Het bijzondere is: wij hebben de pastorie in 2019 en 2020 helemaal laten restaureren. Alle schade was hersteld. De schilder was net bezig met de laatste garagedeur te verven en toen kwamen er twee aardbevingen. De garagedeur kon niet meer open of dicht en we hadden weer scheuren door het hele huis.”

Op een verwrongen manier is deze tragiek wel goed geweest. Want nu is goed duidelijk wat er mis is aan de constructie en dat het geen kwestie is ,,van de voegen opnieuw dichtsmeren”. Het schitterende woonhuis moet integraal worden aangepakt en versterkt. ,,Parallel aan de vereniging heb ik het als eenling ook geprobeerd. Ik heb hemel en aarde bewogen, maar als eenling verander je het systeem niet. Ik ben allemaal goedwillende mensen bij de Nationaal Coördinator Groningen, het Instituut Mijnbouwschade Groningen en overheid tegengekomen. Maar het systeem houdt je tegen. Althans, mij als eenling. Het is de vereniging wel gelukt dat we het anders gaan doen. Er ligt nu een traject waar ik als individu naar op zoek was.”

Voorzitter Kremer knikt tevreden. Als dit een succes wordt, zou het zo maar eens als een carbonpapiertje op de hele versterking gelegd kunnen worden. ,,De regie weer naar de eigenaar. Als het lukt bij de rijksmonumenten, moet het ook lukken bij de ‘gewone’ panden.”