Frouke brak tijdens parlementaire enquête gaswinning toen ze over de depressie van haar zoon sprak. 'Heb geknokt voor het huis, maar ik had voor mijn kind moeten knokken'

,,Onze zoons brachten hun puberjaren door in een heel gestreste omgeving, met heel gestreste ouders. Zij hebben daar elk op hun eigen manier echt de mentale gevolgen van ondervonden. Onze jongste zoon werd zwaar depressief. Dat hadden wij in het begin helemaal niet door. Hij sloot zich op in zijn eigen wereld. Als je dat dan later merkt en ziet, denk je: ik heb gewoon gefaald, ik heb gewoon gefaald als moeder. Ik heb geknokt voor het huis, maar ik had voor mijn kind moeten knokken.”

Het zijn deze uitgesproken woorden die eind september door de enquêtezaal in Den Haag klonken. De aanwezigen in de zaal zijn muisstil. Frouke Postma-Doornbos breekt als ze de woorden uitspreekt en kijkt met tranen in de ogen naar de zeven commissieleden van de parlementaire enquêtecommissie gaswinning Groningen. Met een brok in de keel horen alle aanwezigen Postma de woorden zeggen.

Inmiddels zijn er twintig weken verstreken. De impact van het verhoor is groot geweest, blikt Postma terug. Niet alleen voor haarzelf. Niet alleen voor haar gezin. ,,Ik ben door heel veel provinciegenoten benaderd die zeiden: Je hebt mijn verhaal verteld.”

Even zegt ze niks en vraagt dan om dat eens goed door te laten dringen. ,,Dat is toch heel verdrietig? Schrijnend gewoon.”

,,Ik had daar wel last van hoor. Want ik dacht dat wij in ons gezin gewoon een opstapeling van pech hadden. Ik wist natuurlijk best wel dat er veel problemen waren, maar dan blijkt dat er heel veel Groningers zijn die door de gaswinning- en de aardbevingsproblematiek op dezelfde manier in het nauw hebben gezeten. Van wie het gezin er ook zo onder heeft geleden, net zoals bij ons. Maar die dat niet vertelden.” Volgens Postma is ze er de afgelopen weken echt goed achter gekomen dat er veel onzichtbaar emotioneel leed is. ,,Groningers zeggen altijd: kop d’r veur. Maar dat lukt niet altijd. Het is belangrijk dat wij dat allemaal erkennen, want een Groninger vraagt niet heel snel op hulp op dit vlak.”

Postma reflecteerde eind september bijna twee uur lang over wat haar pak ‘m beet de afgelopen tien jaar is overkomen. Ze vertelde over het huis in Schildwolde waar zij en Albert al ruim dertig jaar wonen. Waar lief en leed werd gedeeld. Waar hun drie jongens opgroeiden. En hoe ze in die jaren de regie langzamerhand verloor. ,,We waren echt wanhopig in die tijd. Ik heb echt wel getwijfeld of ik het aankon om verhoord te worden. Het waren mijn jongens die mij overhaalden. Mam, jij kunt dit. En dit verhaal moet verteld worden.”

Haar zoons hadden gelijk, vertelt ze nu. ,,Ik ben geen bestuurder die iets heeft te verbergen. Ik vertel gewoon het verhaal zoals het bij ons geweest is en wat het ons heeft gedaan.”

De reacties na het verhoor zijn ronduit overweldigend, vertelt ze. Postma wordt overspoeld met kaartjes, mailtjes en berichtjes. Ze krijgt mediaverzoeken vanuit het hele land, maar houdt de boot af. Ze wil rust. ,,Ik was zenuwachtig voor het verhoor dat ik goed had voorbereid. Ik wist gewoon: dit gaat mij veel doen. Alles weer terughalen en herbeleven. De dagen voor mijn getuigenverhoor kon ik niet slapen en had ik last van hartkloppingen. En volgende week komt het eindrapport. Ik merk dat ik er alweer mee bezig ben.”

Het was middenin de nacht. Ergens in 2015 voor het eerst. Frouke Postma zit al een dik jaar in de procedures om schade aan haar woning geregeld te krijgen. En plots wordt ze steeds vaker wakker door haar hart dat als een dolle tekeer gaat. ,,Het was heel eng. In mijn omgeving werd gezegd: je moet daarmee naar de huisarts. Kreeg ik zo’n kastje mee om te monitoren. Bleek ik last van stress te hebben.”

Stress.

Achteraf kan ze het goed verklaren. Want jarenlang heeft ze zich, in haar strijd met het systeem, de NAM, CVW en al die instanties die later werden opgetuigd, alleen gevoeld.,,Ik voelde mij heel klein. Omdat instanties tegen mij en Albert zeiden: wat jullie zeggen, dat klopt eigenlijk niet. Als vervolgens blijkt dat het wel klopt, ben je al heel veel tijd verder. Maar goed, dan ga je dus praten over de oplossing. En dan denk je: gelukkig, er wordt nu eindelijk wat aan gedaan. Na al die telefoontjes, mailtjes en bezoekjes. Om dan te horen dat het te duur is. En intussen blijft de schade aan het huis maar toenemen.”

„Na iedere bocht is er weer een. Nooit waren we vrij. Nooit kwamen we er los van. We stonden ermee op, letterlijk, en we gingen ermee naar bed. Dat was de oorzaak van mijn hartklachten. Zelfs in mijn slaap was ik niet rustig. Omdat ik overdag geen rustmoment meer overhad. Ik denk dat de parlementaire enquêtecommissie ook juist die mentale problematiek voor het voetlicht wilde krijgen. De impact op de mensen.”

,,Ik was in 2015 gewoon wanhopig. Het liep overal vast. De frustratie over alles rond de schadeafhandeling van ons huis was zo groot, dat je niet weet waar je heen moet. Er kwamen voortdurend mensen over de vloer. Ik heb ze toen geteld: zestig mensen in een jaar tijd. En daar maakten we dan afspraken mee, maar een deel veranderde van baan. Kon je weer overnieuw beginnen. Dan kwamen we thuis van het werk en gingen we dingen uitzoeken. Door de mappen heen. Bellen, mailen. Erover nadenken is ook slopend hoor. En er was altijd wat.”

,,Och ja. De kelder. Dat heb je gehoord tijdens het getuigenverhoor zeker? Na de beving van Huizinge stond onze kelder blank door de aardbevingsscheuren. En het werd uiteindelijk ook erkend als aardbevingsschade. Wij hadden via de aannemer een specialist van een schadebedrijf die kelders doet en die zei: dit is de prijs. Die man deed echt niks anders dan kelders repareren. Had er echt verstand van. En dan komt er iemand van de NAM langs: het zal wel, maar het is te duur. Dat kan vast ook wel anders, zei-ie. Dat vreet ons dan op. Die jongens van dat kelderbedrijf waren heel boos. Diezelfde man van de NAM zei toen ook nog dat hij in het dossier had gezien dat we nieuwe voegen zouden krijgen in het huis. Op zo’n manier van: jullie durven het wel te vragen hè.”

Even houdt Postma op met praten. Want het verhaal van de voegen, hoe klein het ook lijkt, blijkt groter dan het op het eerste oog lijkt te zijn. ,,Ons huis is van 1938 en had nog de originele harde voegen. Daar zaten duidelijk scheuren in en toen die werden hersteld kregen wij te horen dat we er rekening mee moesten houden dat het niet in dezelfde kleur zou kunnen. Toen hebben wij gezegd: dat willen we niet, we willen de originele voegkleur. In het dorp kan ik de huizen met de nieuwe voegen zo aanwijzen. Dat ziet er niet mooi uit. Die lui van het CVW zeiden: we gaan het gewoon voegen en dan zien we het wel. Dat werd dus een andere kleur. Wij weer aan de bel trekken. Bleek het toch wel anders te kunnen, maar dat is vrij prijzig. En dan duurt het ook allemaal heel lang.”

,,Ja, want na veel gedoe kon het huis dan eindelijk opnieuw ingevoegd worden. Dan komt er iemand drie weken langs om de voegen eruit te slijpen. Dus alles moest van de muren. Onze mooie klimrozen. Mijn hele tuin was veranderd in een woestijn. Verschrikkelijk. Vervolgens komen de voegers en die zijn er tegelijkertijd met een team dat met de schoorsteen bezig was. Komt er opeens een of andere inspecteur langs die zegt: ‘Jullie mogen dit werk niet doen, want jullie hebben geen helm op, geen veiligheidslaarzen aan en jullie hebben niet de goede cursus gedaan. Waar is jullie pasje’. Onze voegers vallen helemaal niet onder de versterking, maar werden wel weggestuurd. Toen mijn man was gebeld en aankwam bij het huis zei die inspecteur: ‘Ja, sorry hoor, maar regels zijn regels’. En Albert... tja...”

,,Die brak. Hij trok het mentaal niet meer. Die voegers konden pas veel later terugkomen, omdat ze naar een andere klus gingen. Maar het was vooral dat hij dacht: Ik woon hier, het huis stort nog net niet in, maar buitenstaanders pakken de regie. Aan die schade kun je al niks doen en dan komt dat er ook nog eens overheen. Er komt iemand die je helemaal niet kent je erf op, zonder zich voor te stellen, en die stuurt mensen weg. Achteraf bleek ook nog eens dat hij dat niet had mogen doen, maar daar kopen we niks meer voor. Mijn man ging stuk. Hij voelde zich totaal machteloos. Op zijn eigen erf, rond zijn eigen huis. Waar hij zijn eigen leven wilde leven.”

Postma schudt haar hoofd. Ze zegt het niet, maar in alles straalt ze uit: de waanzin. En dan stoot ze een korte lach uit. Ze kan er nu alweer een klein beetje om lachen, maar wil nog even terugkomen op hun kelder die te duur was om te repareren. ,,Wij moesten dus die goedkopere manier uitvoeren, maar die expert van ons had toch gelijk gekregen. De goedkope manier werkte niet, dus moest uiteindelijk toch de dure manier. Weer allemaal tijdverlies. Weer allemaal mensen over de vloer. En als klap op de vuurpijl zei de NAM toen wij die rekening indienden: ‘Daar trekken we de vergoeding voor die goedkope manier nog wel even vanaf, want die hebben jullie al uitgekeerd gekregen.”

,,Nou serieus hè. Niet te filmen toch? Maar het ging ons echt onder de huid zitten. Ik kreeg de hartklachten weer, Albert belandde in de ziektewet met een burn-out omdat hij totaal afgeknapt was. Wij werden kortaf naar elkaar en kribbig, waardoor de kinderen heel veel druk en stress voelden. Ons huis was gewoon geen veilige plek meer. Het was al niet veilig, maar het voelde ook niet veilig.”

Ze heeft niet alle verhoren gekeken, vertelt ze. In het begin keek Postma nog wel, maar ze kreeg er last van. ,,Het verhoor met minister-president Rutte heb ik wel helemaal gezien.”

,,Ik heb daar achteraf slecht van geslapen. Zijn totale gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel... Rutte heeft altijd gezegd dat een paar dossiers hem vooral aan het hart gaan: MH17, de toeslagenaffaire en de aardgasproblematiek in Groningen. Maar hoe kan hij dat over Groningen zeggen als hij tijdens het verhoor zegt dat hij pas in 2018 de impact van de hoge gaswinning doorhad? Ik zag hem door zijn ordner bladeren omdat hij het niet meer wist en dacht alleen maar: dit heeft met geloofwaardigheid te maken. Of het gebrek daaraan. Kijk, van mij hoeft het kabinet niet op te stappen. Dat levert volgens mij Groningen en het land niks op. Maar ik wil ze als trotse inwoner van deze provincie wel aan hun verantwoordelijkheid houden. Tegen ze zeggen: ‘Jullie zijn er om te zorgen dat wij in dit gebied weer gerust kunnen leven en gewoon kunnen werken en doen.”

Maar dat geldt wat haar betreft niet voor minister-president Mark Rutte, vertelt Postma. De premier die al sinds 2010 de leider van dit land is, zou zich wat haar betreft nu als een echt staatsman moeten opstellen. ,,Rutte was er al vanaf Huizinge bij hè. Het is een brevet van onvermogen dat hij er niet direct bovenop heeft gezeten. Laat hem nu maar zien een echte staatsman te zijn. Ik zou het chique vinden als Mark Rutte terugtreedt en zich laat vervangen, desnoods door Johan Remkes. Dat vind ik echt.”

Postma maakte indruk met haar verhaal over de impact op haar hele gezin. Hoe haar drie kinderen er elk op hun eigen manier mee omgingen. En elk op hun eigen manier last van kregen. ,,Toen de bekleding van onze schoorsteen eraf werd gekapt, bleek die op meerdere plekken doorgescheurd. Echt verwrongen en totaal niet meer stabiel. Ik vergeet nooit meer dat we dat zagen, want onze jongste zoon sliep daar. Hij was, vertelde hij ons later, de hele tijd al bang om te gaan slapen.”

,,Maar dat is toch ook zo? Als je jongste, die dan 12 jaar is of zo, ‘s nachts ligt te piekeren vanwege die schoorsteen. En dat was geen irreële angst hè. Later heeft hij mij verteld dat hij zijn angst om naar bed te gaan wat stil voor ons heeft gehouden. ‘Want jullie hadden het al zo zwaar’, zei hij. Dat snijdt toch door de ziel? Twee van onze jongens hebben ons wel eens in paniek opgebeld, we waren niet thuis en er was een aardbeving geweest van 3 of zo. Dat doet wat met je als moeder. Vorige week heb ik nog met mijn middelste zoon gepraat over de tijd. Hij woont inmiddels weer thuis, maar is op jonge leeftijd op kamers gegaan. Hij zei tegen mij: ‘Ik ben eigenlijk gewoon de deur uit gevlucht. Het was thuis gewoon niet te doen’. Hij merkte later dat hij er nog niet toe was om op zichzelf wonen. Maar op dat moment dacht hij: ‘ik red mezelf wel en dat is voor iedereen gemakkelijker, ofzo’. Hij had het dus ook moeilijk en kon in die tijd niet bij ons terecht. Dat doet pijn.”

,,Ja, ook als je terugdenkt aan sommige verhoren van die gasgebouwmensen, van de Shell en de NAM. Waar ging dat dan over? Ze hadden het over miljarden kuub gas. Ze hadden het over miljarden aan geld en hoe de schade beter aangepakt had kunnen worden. Het ging steeds maar over de fysieke schade, de harde kant. Wat ze niet of onvoldoende bedachten is dat het om iemands huis gaat. Waar oude mensen soms al hun hele leven in wonen. Wat misschien een deel van je pensioen is. Of de erfenis voor je kinderen. Dat het de plek is waar je kinderen hebt gekregen en waar je lief en leed hebt gedeeld. Het is voor mensen toch de plek waar je heel blij mee bent als je na een drukke werkdag thuis komt... Als die plek stukgaat buiten jouw schuld om en je moet strijden om het te kunnen herstellen op een manier die past bij dat huis en bij jezelf... Ja, dat doet mentaal iets met mensen.”

„Zeker in de beginjaren was daar weinig oog voor. We werden een beetje uitgelachen. De mentale gesteldheid van mij, maar van veel meer mensen, verergert daardoor, want je gaat aan jezelf twijfelen. En dan kom ik weer bij de mentaliteit van kop d’r veur. Wij Groningers gaan niet zo snel naar de huisarts om te vragen om psychische hulp. Het zou goed zijn als er standaard een maatschappelijk werker wordt aangeboden wanneer je in het versterkings- of schadeproces komt te zitten. Gewoon toevoegen aan iemands dossier. Ik heb dat gemist. Iemand die tegen mij zei: wil je even schreeuwen? Schreeuw maar tegen me. Toen onze jongste zo depressief was en wij dat niet direct hadden gezien, heb ik uiteindelijk veel gehad aan de praktijkondersteuner van onze huisarts. Die kon ik altijd bellen en ze had tijd voor mij. Weet je wat het grappige is? Ik heb haar nog nooit in het echt ontmoet, maar ze heeft mij enorm geholpen. Dat gun ik iedereen die er behoefte aan heeft.”

Momenteel heeft Postma weer bouwvakkers over de vloer. Ze noemt het hectisch. Maar het is tegelijkertijd anders dan al die voorgaande jaren. ,,We gaan eindelijk onze nieuwe keuken bouwen, die we al jaren wilden. Nu hebben we er dus zelf voor gekozen, zelf de regie en dat is toch heel anders.”

Ze vertelt over haar oudste zoon die net vader is geworden. Ze is daar nu vaak als oma over de vloer. ,,Het is heel leuk en gezellig. We praten ook veel. Hun huis is gesloopt en weer nieuw, aardbevingsbestendig en klimaatneutraal opgebouwd. Dat was een intensieve periode en heeft ook bij hen voor de nodige stress gezorgd, gelukkig gaat het nu goed. Weet je wat hij laatst tegen mij zei? Het zou heel mooi zijn als al die kennis die nu opgedaan wordt bij de versterking van de huizen in de wijken en in het gebied uit gaat rollen. Dat die kennis over energieneutraal bouwen meegenomen kan worden in al die andere Nederlandse jarenzeventigwijken die verduurzaamd moeten worden. Dan komt er toch nog iets goeds uit. Als moeder ben ik er trots op dat hij daar zo positief en veerkrachtig in staat.”

Het gaat na jaren van zorgen, stilstaan en stress inmiddels goed met Postma. Ze is weer geland, zegt ze dan. Ja, ze is wel wat gevoeliger geworden. Het vertrouwen en de gezondheid, hebben door de jaren heen wel een knauw gekregen, legt ze uit. Zijn wat broos. ,,Maar er is ook weer perspectief. Ik hoop echt dat dit goed naar voren komt volgende week bij de presentatie van het eindrapport van de enquêtecommissie. Ik hoop dat er brede aandacht en erkenning komt voor de gevolgen van jarenlange stress en onveiligheid en dat daarvoor ruimte en hulp geboden wordt. Dat zou winst zijn.”