Documentairemaker Jessica Villerius blikt terug op de spraakmakende docuserie De kinderen van Ruinerwold. Haar mailbox ontplofte: 'De positieve reacties zijn overweldigend en dat verdienen de kinderen'

Eind 2019 werd het wereldnieuws: een familie zat jarenlang verscholen in een boerderij in Ruinerwold. Vader Gerrit Jan van D. werd opgepakt op verdenking van vrijheidsberoving en mishandeling van zijn kinderen. Drie van de negen kinderen ontvluchtten jaren eerder al het gezin: Shin, Mar Jan en Edino. Zoon Israël bracht de zaak aan het rollen toen hij in oktober 2019 de boerderij verliet en de politie inschakelde.

De onthulling leidde tot een explosie van media-aandacht. De vier oudste kinderen besloten hun verhaal te vertellen in de documentaire van Villerius. ,,Nadat de vier kinderen bekendmaakten dat ze hun verhaal aan mij wilden doen, toonden de media veel meer terughoudendheid. Daar waren we dankbaar voor. Er ontstond relatieve rust”, blikt Villerius terug op die hectische periode.

Het is een bijzonder project voor de ervaren filmmaker. ,,Het verschil met mijn andere documentaires is dat de hele wereld meekijkt met de zaak rondom Ruinerwold. Ik werk altijd onder de radar en praat nooit over lopende producties. Daar konden we nu niet omheen.”

De Kinderen van Ruinerwold maakt veel los. ,,De hoeveelheid positieve reacties is overweldigend, maar dat had ik wel verwacht. Of beter gezegd: ik had erop gehoopt. Ik vind dat de kinderen dat verdienen.”

In de laatste aflevering, die woensdag werd uitgezonden, waren beelden te zien van de vader van de overleden moeder en een van haar zoons uit een vorig huwelijk. Op de beelden zien we het tweetal doodsbang in de camera kijken. Het filmmateriaal wordt in de uitzending verder niet toegelicht.

Villerius: ,,Ik vond het belangrijk om aan te tonen dat er wel degelijk sprake was van gevangenschap. Ook al zat er geen slot op de deur. Van D. had niet alleen zijn eigen kinderen in de tang, maar ook een volwassen man en een andere jongvolwassene.”

Veel mensen vragen zich af hoe het nu met die mensen is. ,,De opa stierf een natuurlijke dood zover we weten.” De halfbroer van de kinderen woont niet meer in Nederland, vertelt de documentairemaakster.

Volgens Villerius klopt er niets van dat de kinderen op ieder moment naar buiten konden. Of ‘gewoon’ konden gaan shoppen in Amsterdam’, zoals een advocaat schetste.

,,Het is echt om woedend van te worden. Dat heeft mij echt aangegrepen, omdat het zo helder is wat daar aan de hand was. Als je zoiets zegt, dan begrijp je in mijn optiek niets van de combinatie dwang, angst, onderdrukking en loyaliteit. Dat wilde ik met die beelden duidelijk maken. Die beelden stonden niet op zich, daar waren nog meer van.”

Na elke aflevering heerst bij kijkers de vraag waarom de oudste drie kinderen de politie nooit hebben ingelicht. ,,Pure doodsangst”, zegt Villerius. ,,Omdat het maken van eigen keuzes, zoals Edino mooi verwoordt, er van jongs af aan uitgetrapt is. Daarbij: hun vader dreigde altijd om hen te vermoorden, deed dat soms ook bijna.”

Ze vervolgt: ,,De jongste kinderen waren niet geregistreerd, wat als ze zouden ingrijpen en het ging mis? De oudsten waren bang dat hij de jongere kinderen zou ombrengen. Niemand zou hen missen.”

Ze waren nog altijd bang voor ‘de lange arm’ van Gerrit Jan van D. De kinderen vreesden iets te verpesten voor de jongsten. De vader heeft ze altijd ingeprent dat zij degenen zijn die ‘slecht’ waren. Ze wisten beter, maar er was altijd dat stemmetje: wat als vader nou gelijk heeft en ik ben slecht?

Er zijn ook nog veel vragen over de vlucht van Shin, Mar Jan en Edino. Daarover vertellen ze in de extra online aflevering die vanaf donderdagvond 20.00 uur op NPO Start staat.

Voor de documentaire is er honderden uren aan materiaal, geschoten door Villerius zelf en de familiebeelden. ,,Je maakt altijd een keuze tussen wat je wel en wat je niet gebruikt. Je moet bedenken: tegenover iedere minuut die ik uitzend, staat soms wel 10 uur ongebruikt materiaal.” Villerius heeft nooit eerder zoveel uren in een documentaire gestopt. Door te kijken en verbanden te leggen heeft ze een keuze gemaakt. Het was voor haar een kwestie van noodzaak en urgentie onderscheiden. Het beeldmateriaal dat niet is gebruikt, ligt veilig in een kluis.

Het doel van de documentaire is nooit geweest Van D. alsnog berecht te krijgen. Villerius heeft niet de illusie dat zij bij machte is dat af te dwingen. ,,Wat je hiermee natuurlijk wel bereikt, en het zou naïef van mij zijn om dat te ontkennen, is dat je de publieke mening beïnvloedt. Daar neem ik ook alle verantwoordelijkheid voor, want dankzij de documentaire weten mensen hoe de situatie daar is geweest. Niet alleen door de getuigenissen van de kinderen, maar vooral ook door het materiaal dat Van D. notabene zélf maakte.”

Ondertussen is Villerius door verschillende landen benaderd die de documentairereeks willen kopen.

Aan het eind van de serie komt naar buiten dat één van de vijf jongsten de vader ook de rug heeft toegekeerd. Het was voor Villerius niet vreemd dat diegene contact met haar zocht. ,,Ik heb vanaf het begin contact gehad met de jongsten, dus die wisten mij altijd te vinden. Ik ben wel heel blij dat diegene het wereldkundig heeft gemaakt. Nu weten de kijkers dat er beweging is in, wat mij betreft, de goede richting. Het jongere kind dat de vader nu ook heeft verlaten, weet zich gesteund door miljoenen mensen.”

Villerius hoopt dat mensen weten waarom zij en de kinderen niet beschikbaar waren voor interviews en mediaoptredens. ,,Dit was zo’n enorm moeilijke situatie, waarin rust, tact en ruimte de toverwoorden waren. Het ging er niet om dat zij dit graag naar buiten wilden brengen, maar dat ze niet meer willen bijdragen aan wat hun vader deed, namelijk: geheimen bewaren. Zoals hij letterlijk zegt op de audiotapes. Shin verwoordt dat heel mooi, die zegt: ‘Deze situatie heeft kunnen bestaan omdat Gerrit Jan alles verstopte. Wij willen dat niet meer’.”

De mailbox van Villerius ontploft met ‘mooie, ontroerende en heftige verhalen’ van mensen die bepaalde aspecten herkennen. ,,Dat is soms echt even schrikken. Dan denk ik: Jeetje wat speelt er toch veel. Ik hoop dat het verhaal van deze veerkrachtige mensen hoop biedt. Ondanks dat helse leven staan hier sterke en gezonde mensen met een meer dan goed ontwikkelde intelligentie en gevoel voor empathie.”