Worden we te afhankelijk van Google? Journalist Bob Hardus uit Groningen schreef een boek over de zoekgigant die steeds meer verweven raakt met ons leven

Als u iets wilt weten, dan gaat u het vast opzoeken op Google. Maar hoe komt de zoekmachine aan die informatie? Hoe betrouwbaar is die? En kan je die resultaten eigenlijk manipuleren?

Wie de online wereld een beetje begrijpt, kent het antwoord op die vragen. De systemen van Google struinen de hele dag alle pagina’s op het internet af en brengen in kaart wat daarop staat. Die antwoorden zijn redelijk betrouwbaar want de zoekgigant heeft een algoritme waarmee het bepaalt hoe vertrouwenwekkend een site is op basis van een aantal factoren.

Bijvoorbeeld of andere sites die een hoog vertrouwen van het publiek hebben, zoals die van een krant, er naar linken. En ja, je kunt die resultaten tot op zekere hoogte beïnvloeden. Door de juiste trefwoorden op je pagina’s terug te laten komen of links te kopen. En uiteraard helpt een advertentie kopen bij Google ook om een mooi plekje in de lijst te krijgen, al dan niet met een heel klein vignetje dat het een advertentie is.

Journalist Bob Hardus legt dit hele proces uit in de eerste twee van de drie delen waar zijn boek De Google formule uit bestaat, dat op 14 februari verschijnt. Sommige mensen weten wat Google doet maar de meesten niet, meent hij.

,,Dit boek is ook voor mensen van 50 jaar en ouder. Die weten dat er misschien iets niet helemaal in de haak is, maar niet wat. Ze weten niet hoe Google aan zijn informatie komt.’’ Zelf maakte hij het mee bij zijn uitgever bij wie hij aanvankelijk het idee pitchte om een boek te schrijven over de industrie achter de zoekresultaten in Google. Over de duizenden mensen die het als baan hebben om hun klanten zo hoog mogelijk in de antwoordlijstjes van de zoekmachine te laten komen.

,,Maar de uitgever zei dat niet zoveel. Totdat ik op zijn telefoon wees. Weet jij eigenlijk wat er allemaal met die telefoon van jou gebeurt? Die luistert een beetje met ons mee. Toen had ik hem.’’

Bob Hardus, geboren in Groningen, opgegroeid in Leeuwarden en nu vooral woonachtig in Amsterdam en Berlijn, weet waarover hij praat als het gaat om Google. Hij is opgeleid als journalist maar werd uiteindelijk specialist in search engine optimalization. Hij weet precies welke woorden, keywords in het Google-jargon, je moet gebruiken om bij een zoekopdracht zo goed mogelijk naar boven te komen drijven.

,,Journalistiek is verhalen vertellen’’, zegt hij. ,,Google is met woorden mensen tot iets aanzetten. Als je het nog verder uitkleedt ga je zelfs tot het woordniveau. Ze zeggen weleens: there is poetry in code, er zit poëzie in computercode.’’

Per toeval rolde hij in het vak. ,,In Parijs ben ik voor het eerst in aanraking gekomen met keywords. Ik werkte bij een bedrijf dat de websites van muziekzender MTV in Noordwest-Europa moest vullen. Die tikte ik helemaal vol met roddels over Rihanna en Justin Bieber. Daar zeiden ze: maak je keywords vet. Dus Bieber vet, dat leek me dan wel goed.’’

Vervolgens kreeg hij een baan in Berlijn bij een webshop waar hij de lijnen uitzette voor de vindbaarheid in Google. Van daaruit bouwde hij een carrière op als zelfstandig adviseur in de industrie rond de zoekmachine.

En hij leerde de keerzijde kennen. Want Google, en big tech in het algemeen, is heel erg dominant in ons leven geworden. Het weet alles van ons omdat wij het alles gegeven hebben. En we staan nog maar aan het begin.

Google is al lang niet meer alleen de zoekbalk maar een bedrijf dat met ons hele wezen verbonden is. De bezwaren die je kunt hebben bij de zoekresultaten van Google, je kunt ze manipuleren of ze zijn gekocht, gaan op veel meer fronten spelen. Hoe kun je de technologie vertrouwen?

Dat is het derde deel van zijn boek. Het hoogtepunt waarnaar hij in de eerste twee delen toewerkt.

Op de servers van Google staat straks bijvoorbeeld data van de overheid die nu nog op eigen servers staat. Ambtenaren gaan ook de office-producten van het bedrijf gebruiken zoals tekstverwerker Google Docs en rekenprogramma Google Sheets. ,

,Dat betekent dat Google die informatie ook zou kunnen gaan analyseren. Er wordt gezegd dat daar afspraken over zijn gemaakt maar waarom kunnen we die dan niet inzien? Als je ze opvraagt, is alles witgelakt. Wees daarin iets transparanter, zou ik zeggen.’’

Hetzelfde geldt voor een ziekenhuis als het Radboudumc in Nijmegen dat onderzoek doet naar Parkinson en daarvoor samenwerkt met Verily, een bedrijf dat net als Google onder de paraplu van moederbedrijf Alphabet valt. ,,Die data gaat daarheen. Maar wat gebeurt er mee? We weten het en we weten het ook niet. Het verdwijnt in de grote draaikolk, alsof het dan vergeten is.’’

Je zo afhankelijk maken van een bedrijf, daar schuilt een gevaar in. ,,De overheid heeft niet meer controle over wat ze wil hebben. Als de overheid beslist dat ergens een weg moet komen gaat het naar de BAM en die bouwen een weg en dat is het. Maar Google heeft de weg zelf in handen en bepaalt wie er wel en wie er niet op mag.’’

,,Wat er concreet kan gebeuren is dat de Amerikaanse overheid vraagt om een auto op die weg te stoppen en door te lichten. Moet je dat willen? Je geeft het lichtknopje als het ware aan Google, je bepaalt niet meer zelf of je het aan of uit doet. Alexandra van Huffelen, de verantwoordelijk staatssecretaris, zegt dat gebeurt niet. Maar wie garandeert dat?’’

Overigens is het niet alleen de overheid die een steeds inniger band aangaat met big tech. Het geldt voor ons allemaal. Hardus noemt als voorbeeld Google Maps, de navigatietool van het bedrijf. ,,Je volgt een bedrijf uit Silicon Valley blindelings voor je route. Is dat erg? Misschien wel.’’

,,Mijn ouders hebben een tijdje in Workum gewoond, daar kun je met de navigatie zo heen rijden. Maar je kunt ook de weggetjes door de landerijen nemen en onderweg onverwachte dingen tegenkomen. In filosofische zin kun je zeggen dat we door Google geen omwegen meer hebben. En dat heeft gevolgen, want wat niet aan de weg ligt wordt niet meer gezien. Je weet niet meer wat je mist. En dat is een breder probleem dan Google Maps alleen. Kijk ook maar naar stenen winkels en webshops.’’

Google stuurt nu al ons gedrag en zal dat in de toekomst nog meer gaan doen, denkt Hardus. ,,Google wil ons platform voor alles worden’’, zegt hij. ,,En dat proces zijn ze nu ook nog eens aan het versnellen door de razendsnelle ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie. Ze voelen de druk van Microsoft dat met ChatGPT van OpenAI nu een nieuwe standaard heeft neergezet in hoe we met die technologie omgaan.’’

Technologie en mens zullen steeds meer met elkaar versmelten. Dat begint nu al met Google Lens dat een digitale schil over de werkelijkheid legt. ,,Je houdt je telefoon omhoog en de app geeft je informatie. Over waar een restaurant zit of noem maar op.’’ Tot op het punt dat kunstmatige intelligentie (AI) rechtstreeks aangesloten is op onze hersenen. ,,Google kan het antwoord dan al geven voordat je de vraag zelfs maar had.’’

Het zijn ontwikkelingen die raken aan ons menszijn. ,,Als je vragen stellen wegneemt, raakt dat aan onze essentie. Je weet niet meer wat er in je antwoorden zit, waar ze uit bestaan. Als je AI alle vragen laat oplossen krijg je nooit meer een antwoord buiten de norm. Je geeft je over aan de technologie.’’

,,Dat is ook heerlijk. Als Google Maps zegt dat er een file is van 40 minuten en er absoluut geen snellere route is, dan geef je je daar aan over. Het betere antwoord komt van de technologie, waarom zou je daaraan twijfelen?’’

Hardus heeft die twijfels wel. Hij vreest voor het verdwijnen van creativiteit en originaliteit. ,,We raken dat kwijt als antwoorden niet meer schuren. Een van de mensen die ik in het boek interview is schrijver/filosoof Cees Zweistra, die werkt als universitair docent Recht, Ethiek & Technologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Studenten hebben daar zoekmachines die hen helpen bij juridische vraagstukken. Maar die geven altijd dezelfde antwoorden. Ook daar neem je nooit een omweg. Ben je dan nog wel een jurist?’’

Hoe moet we ons hemelsnaam gaan verhouden tot technologie die zo op ons leven ingrijpt? Hardus vindt dat een moeilijke vraag. Uiteindelijk zullen we er niet zonder kunnen, denkt hij. En moeten we dat ook niet willen. ,,We zijn het moment wel voorbij dat we nog terugkunnen. We groeien organisch mee met de technologie’’, zegt hij.

,,We moeten weten wat technologie is en wat niet zodat we onze eigen keuzes kunnen blijven maken. Als je niet weet welke opties je door de technologie worden aangeboden, dan kun je ook de keuze niet maken om ze te negeren.’’

,,Tegelijkertijd is technologie er altijd geweest. Het is onderdeel van wie we zijn al sinds we de eerste steenbijl uitvonden. En eigenlijk is het ook niet meer dan dat, een heel geavanceerde steenbijl. Digitale technologie is abstract maar niet van een andere orde.’’

,,We moeten de juiste omgangsvormen met Google vinden’’, zegt Hardus. ,,Als Google Maps zegt dat we rechtsaf moeten, dan hoeft dat natuurlijk niet.’’ Hij denkt even na. ,,Misschien moeten we geen technologieën gebruiken als het plezier daardoor verdwijnt. Dat denk ik.’’