Blauwtong heeft enorme impact. Deze boeren zijn de hele dag in touw

Velen kennen de naargeestige beelden van door het gevreesde virus getroffen schapen. De doodzieke dieren hebben koorts, opgezwollen lippen, soms een blauwe tong en vaak ontstekingen aan hun hoeven. Ze eten niet meer, liggen of staan met een bolle rug om de pijn in hun hoeven te verlichten. Hoewel veel schapen na een paar weken weer opkrabbelen, zijn er ook duizenden die bezwijken aan het virus. Herfst vorig jaar stierven er soms meer dan duizend dieren per dag.

Er zijn geen medicijnen tegen het virus, alleen de symptomen kunnen bestreden worden. Vaccinatie geeft 80 procent bescherming, aldus veterinaire experts. Ook dieren die zijn behandeld kunnen dus alsnog ziek worden.

Blauwtong wordt verspreid door knutten, kleine vliegjes. Vooral herkauwers zoals schapen, runderen en geiten worden er ziek van. Voor mensen is het virus ongevaarlijk. In 2006 werd de ziekte voor het eerst in ons land aangetroffen. Er volgde een omvangrijke uitbraak, die door massaal vaccineren tot staan werd gebracht.

Dat lukte vorig jaar niet nadat het virus opnieuw opdook. Ook begin dit jaar vlamde het virus fel op. Inmiddels heeft het zich over het hele land verspreid. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit rapporteerde deze week 7288 bedrijven met het virus, 900 meer dan afgelopen week.

Maar het gaat al lang niet meer alleen om schapenhouders. Ook melkveehouders zijn op grote schaal de klos. En de gevolgen van de virusuitbraak voor hen zijn verstrekkend. Iets dat nauwelijks bekend is, zeggen de Friese melkveehouders Reinder Jacobi uit Opeinde en Durk Soepboer uit Oudega (Smallingerland). We praten met de boeren in de praktijk van A7 Noord dierenartsen in Drachten. Daar wordt dierenarts Iris Kolkman dagelijks met blauwtong geconfronteerd.

,,Er wordt steeds geschreven over schapen en het is erg wat er in de schapenhouderij gebeurt. Maar je hoort niets over de melkveehouderij. Ik wil geen klaagzang houden, maar wel duidelijk maken dat we op dit moment nogal wat voor de kiezen krijgen’’, zegt Reinder Jacobi. Zo’n 20 procent van zijn honderd melkkoeien heeft met het virus te maken, schat hij. ,,Uiteindelijk gaat het door de hele kudde heen.’’

,,Wij hebben koeien die van de ene op de andere dag hun productie kwijt zijn. Sommige dieren liggen gewoon voor dood in de box en vertonen geen enkele activiteit meer. Ze hebben klauwproblemen en vreten niet meer. Als boer moet je zorgen dat je als de sodemieter die dieren weer aan het eten krijgt, anders wordt het nog erger. Andere koeien verwerpen hun kalveren, die worden dood geboren. Bovendien zien we dat het celgetal voor de melk explodeert. Dat is een maatstaf voor de gezondheid van de uier, hoe lager hoe beter’’, aldus Jacobi.

Wat heeft hij gedaan om de uitbraak te voorkomen? ,,We hebben twee keer gevaccineerd. En verder geven we nu pijnstillers aan de zieke dieren. Het vervelende is dat zelfs wanneer de koeien weer beter worden en na ongeveer een week opkrabbelen, ze niet meer op hun oude niveau komen.’’

Zijn collega Soepboer werd afgelopen jaar al met blauwtong in zijn veestapel geconfronteerd. ,,Bij een stuk of acht koeien was sprake van een enorme productiedaling qua melk. En ze hadden last van hun klauwen. Maar nu hebben we dieren die vrijwel niets meer geven en pas na een week of twee terugkrabbelen naar 80 procent. Dat waren er op een gegeven moment een stuk of 40, op in totaal 160 koeien. Qua kosten hebben we dit jaar meer schade.’’

Net als Jacobi had hij al zijn koeien gevaccineerd. ,,Het is heel frustrerend, we hadden een hoge verwachting van die vaccinatie. Ik moest op één avond 25 koeien inspuiten met pijnstillers. Dat heb ik nog nooit gehad. Het is gekkenwerk. Ik heb onlangs negen ventilatoren voor de koeien gekocht. Het voelt goed om iets te doen als boer.’’

De biologische melkveehouderij van Paul en Sanne van de Ven in Beilen is een van de hardst getroffen bedrijven in Noord-Nederland. Door het virus zijn zo’n zestig van zijn tweehonderd melkkoeien minder vruchtbaar. Veel runderen hebben klauwproblemen en moeten weg. Enkele koeien zijn doodgegaan. Er werden kalfjes geboren met afwijkingen. Ze waren besmet met blauwtong.

Van de Ven wordt financieel hard geraakt. Zijn melkopbrengst is flink teruggelopen en hij moet bijna de helft van zijn koeien vervangen. Daarvoor wijkt hij onder meer uit naar Denemarken. Een deel van de kosten vergoedt de verzekering. ,,Ik reken er op dat het bij ons in totaal tussen de anderhalf en twee ton gaat kosten. Het kost me elke dag al zo’n 700 tot 800 euro aan melkopbrengst. En voor elke afgevoerde koe moet ik er een terugkopen voor 1500 tot 2000 euro per dier.’’

Wordt hij er niet moedeloos van? De Drentse boer zucht. ,,We hebben haast het allerergste meegemaakt dat je als boer kunt meemaken. Gisteren kreeg ik de uitslag van drie koeien die waren gevaccineerd en alsnog het virus hebben. Soms ga je met lood in de schoenen de stal in: welk dier is nu weer ziek? Het hakt er bij ons enorm in, ook al gaan er nu wel minder koeien dood. De koeien die er tegen kunnen zijn er nog. De rest is weg. Gek genoeg kan in dezelfde straat een collega-boer er helemaal geen last van hebben.’’

Waarom wordt uitgerekend zijn bedrijf zo hard geraakt? ,,Geen idee. Het overkomt je gewoon’’, zegt Van de Ven. ,,Tot half maart was er niks aan de hand. Toen bleek een embryo in een koe positief. Daarna ging het hard. Er werden kalfjes geboren die al besmet waren. Misschien heeft het iets met de omgeving te maken, waarin knutten welig tieren. Je hebt hier bossen en vennetjes met stilstaand water. In het najaar was het lekker vochtig en we hadden de koeien buiten. Maar niemand weet precies hoe het in elkaar zit.’’

Veearts Iris Kolkman ziet de ravage die blauwtong aanricht in de veehouderij. ,,Het is echt erg. Bijna alle veehouders hier hebben dieren met blauwtong. En het is bij geen koe hetzelfde. We hadden het alleen vorig jaar meegemaakt, een beetje aan het einde van het jaar. Toen was het ook al heftig vond ik.’’

,,In mei zijn we als een malle gaan vaccineren. Mijn boeren vroegen ook: wat moet ik doen, moet ik vaccineren? Ja, zei ik dan steevast, dat moet je doen. Het kan altijd uit, ik geloof er in’’, zegt ze.

De laatste boeren die besmette dieren kregen waren de ‘opstalboeren’, waarbij de koeien helemaal niet buiten komen. Experts zeggen dat knutten vooral buiten toeslaan, als het donker begint te worden. Wie zijn vee dan op stal heeft en daar goed ventileert, zou minder risico lopen. Maar uiteindelijk werden ook deze koeien gestoken. En ook vaccins boden dus lang niet altijd bescherming.

,,Boeren reageerden boos en teleurgesteld als hun dieren toch ziek worden. Alle emoties komen dan voorbij. Ik voel me ook schuldig. Ik had immers iedereen geadviseerd om te vaccineren, ik verwachtte daar veel van’’, blikt Kolkman terug. ,,Een zieke koe betekent voor de boer twee of drie uur extra werk per dag. Dat heeft impact. Deze boeren zijn de hele dag in touw, ‘s avonds zijn ze kapot. Ik zie het nu bij alle boeren. Ze zijn moe, moedeloos. Ze zijn de controle kwijt.’’

Zijn ze overvallen door de nieuwe uitbraak? Nee, zegt Kolkman. ,,Ik dacht: laat maar komen. Ik ben er klaar voor, we hebben alle dieren op tijd gevaccineerd. Als een boer belde en zei: ik heb een koe met koorts, dan zei ik, joh, geef het een weekje, Je kunt straks gerust lekker op vakantie.’’

,,We zagen het aankomen, de meeste van onze veehouders hebben ook geënt. Maar de eerste entstof die werd vrijgegeven gaf eigenlijk niet genoeg bescherming. Er zijn toch redelijk wat dieren ziek geworden. De tweede entstof deed het beter’’, zegt dierenarts Hendrik Boerhave van de dierenartsenpraktijk Noord West Groningen in Winsum.

,,De bedrijven die hun koeien veel in de weide laten lopen kregen als eerste problemen. Nu zien we het ook in de stallen. Blijkbaar is de knuttenpopulatie zo besmet dat er binnen ook besmettingen ontstaan. Het is niet zo dat er hele stallen plat liggen. Het is meer zo van: nu is die koe uit de melk en dan weer die. Ze zijn uit hun normale ritme en dat kost de melkveehouder geld’’, vervolgt hij.

Rundveearts Bernd Hietberg van Het Drentse Hart in Beilen zegt dat het virus erg ziekmakend is voor koeien en schapen. ,,Dat was vorig najaar ook wel duidelijk, maar toen ging het vooral rond in Noord- en Zuid-Holland. Als je in Drenthe woont, denk je: ach ja, dat is daar. Dat zal hier wel meevallen. En mijn dieren zijn gezond. Ik denk dat veel mensen het hebben onderschat.’’

,,Het virus maakt de bloedvaten van schapen en koeien stuk. Vooral bij schapen zijn de effecten heftig. Vorig jaar gingen van de zieke schapen er zeven van de tien dood. Wereldwijd is er denk ik geen virus waarbij zeven van de tien besmette dieren dood gaat. Bij koeien is de sterfte minder hoog. Ze hebben vooral koorts, rode ogen en lopen moeilijk. De pijn en de koorts kunnen we verlagen, aan het virus kunnen we niets doen. Zo’n 10 procent van de koeien die ziek is geweest, geeft geen melk meer. Daar zit hem het probleem voor de melkveehouder, want zijn kosten blijven gelijk. De economische schade die achter deze uitbraak vandaan komt, wordt nu langzaam duidelijk.’’

Hoe moet de veehouderij nu verder? Komt Nederland nog van blauwtong af? Jacobi denkt dat een booster, een extra vaccinatie, wellicht uitkomst biedt. Kolkman zegt dat er veel vragen zijn, maar weinig antwoorden. Beiden wijzen erop dat de overheid bij de vorige uitbraak entstof gratis ter beschikking stelde. En wat doet de zuivel? Hoe gaat het straks bijvoorbeeld met de weidepremie, als steeds meer boeren hun vee op stal houden om het te beschermen tegen knutten?

Hietberg: ,,Misschien moet eerst 80 procent van de dieren gevaccineerd zijn of de ziekte hebben gehad voor het rustig wordt. Er zijn hier zoveel vatbare dieren die weinig weerstand hebben. Tegelijk zijn er heel wat koeien die een besmettingsbron vormen voor hun omgeving.’’

Hij vindt het verstandig volgend jaar in elk geval alle koeien en schapen (nogmaals) te vaccineren. ,,De vorige keer waren we er in twee jaar af. Maar dit virus is heel heftig. En wat is de invloed van het klimaat? Het wordt steeds warmer en vochtiger.’’

Jacobi is optimistisch. ,,We gaan dit virus de komende twee, drie jaar overwinnen. Maar dan zitten we met de volgende uitdaging. Een paar weken geleden kwam een oude collega op de koffie. Die zei: ‘Reinder, in 1946 zaten we voor het eerst met kleipoot. Dat is een ontsteking aan de klauwen. We wisten toen niet wat we er aan moesten doen. Nu lachen we erom.’ Na dit virus komt er weer wat anders.’’