Hoe gaat het verder met de energieprijzen? Het is steeds meer 'wat de gek er voor geeft'

,,Dit is een heel bijzonder jaar, vooral met de situatie in Oekraïne’’, zegt Anton Tijdink van Tennet. De vraag hoe het verder gaat met de energieprijzen wil hij niet beantwoorden. ,,Als ik dat wist, zat ik hier niet. Als morgen de vrede tussen Rusland en Oekraïne wordt getekend, dan gaat er veel lucht uit de markt. Maar helaas, we weten het gewoon niet. De markten zijn helemaal opgedroogd, het is wat de gek er voor geeft. De prijzen zijn veel hoger dan wat we de afgelopen tien jaar hebben gezien.’’

Dat laatste blijkt ook uit de cijfers van de netbeheerder. De elektriciteitsprijzen pieken al sinds de tweede helft van 2021. Dat komt vooral door de almaar oplopende prijzen voor energie. De gasprijs ging vorig jaar met 340 procent omhoog. Kolen werden 119 procent duurder. Emissierechten voor CO2 stegen met 116 procent. De prijsstijgingen begonnen in juni en juli en gingen door tot het eind van 2021. Begin dit jaar gingen ze onverstoorbaar door. De oorzaak is vooral de oplopende geopolitieke onzekerheid in Europa, aldus Tennet. En het feit dat veel economieën na de coronapandemie weer flink op stoom zijn gekomen.

Gevolg van dit alles is dat bedrijven meer worden geprikkeld om te verduurzamen, iets wat de overheid graag ziet. Minder gunstig voor het klimaat is dat er door het peperdure gas veel meer kolen worden gestookt. Terwijl menig gascentrale in de mottenballen zit, worden kolencentrales flink opgestookt. Behalve met steenkool ook met biomassa.

,,Kolen kun je goed verschepen, het is een wereldmarkt. We doen steeds meer met kolen. Vooral in Azië groeit de vraag. Kolencentrales in heel Europa zijn ook steeds meer gaan draaien. Op die toenemende vraag was het aanbod niet toegerust. Competitie om kolen te krijgen drijft nu de prijs op’’, weet Tijdink.

,,Er valt meer geld te verdienen met maken elektriciteit uit kolen dan uit gas. Grondstoffen zijn nu bepalend voor de marge’’, voegt zijn collega Ruud Vrolijk toe.

Probleem voor producenten zoals bijvoorbeeld RWE in de Eemshaven is wel dat een centrale gerekend over een jaar maar op 35 procent van de capaciteit mag draaien. Die beperking heeft het kabinet ingevoerd met het oog op de uitstoot van broeikasgassen. Wat gebeurt er als een centrale die 35 procent nadert? Moet hij dan uitgeschakeld worden? Dan wordt de vraag naar gas nog groter en blijft de prijs hoog.

Tijdink verwacht inderdaad dat sommige kolencentrales die tegen hun plafond aan zitten in de zomer terug moeten schakelen. ,,Als ze binnen de regels blijven is er geen productieruimte meer. Dan moet je de vraag opvullen met stroom uit buitenland of met onze eigen gascentrales. Die zijn op dit moment veel duurder. Dat heeft dus een prijsverhogend effect.’’

Intussen groeit de hoeveelheid energie die wordt opgewekt met zon en wind gestaag door. De energietransitie is ook in volle gang. In Nederland was er afgelopen jaar 17 procent meer energie uit zon en wind. Een kwart van het elektriciteitsgebruik in ons land wordt inmiddels uit hernieuwbare bronnen opgewekt.

Dat geeft soms complicaties. Zo viel de opbrengst van windenergie in 2021 tegen, omdat de wind het regelmatig liet afweten. Wind en zon zijn nu eenmaal niet altijd voorspelbaar en daardoor moet Tennet ingrijpen om te zorgen dat er voldoende stroom voor klanten beschikbaar is.

Kosten moet het bedrijf ook maken om te zorgen dat de grote hoeveelheden duurzame energie die in Noord-Nederland worden geproduceerd het net op kunnen. Nu geeft dat soms problemen doordat de netcapaciteit beperkt is. ,,Het gaat hard met de energietransitie. Maar we kunnen het netwerk niet in hetzelfde tempo uitbreiden. Daardoor dreigt het overbelast te raken. In zo’n geval moeten we de stroom herverdelen. De een wat meer, de ander wat minder’’, aldus Tijdink.

Dat kan betekenen dat aan grote afnemers - zoals bijvoorbeeld aluminiumsmelter Aldel in Delfzijl - wordt gevraagd tijdelijk minder stroom te gebruiken. Ze krijgen daar wel een vergoeding voor. Tijdink: ,,Je wil iets maken, dat kan dan niet. Dan moet dat wel worden gecompenseerd, het gaat nooit zonder kosten. Het gaat om veel geld. Maar het is niet zo dat een bedrijf daar als Dagobert Duck aan verdient, er zitten ook kosten aan vast.’’